تحلیلی بر استقرارهای ساسانی ارتفاعات شمال فارس با استفاده از مدل تصمیم‌گیری چند معیاره

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر آزاد

2 گروه باستان شناسی، دانشکده باستان شناسی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.

10.22084/nb.2024.28325.2629

چکیده

پدیده‌های طبیعی و انسانی در پیدایش، مکان گزینی و توسعه فیزیکی استقراهای انسانی نقش به بسیار زیادی دارند. به بیان دیگر سکونتگاه‌های انسانی، نخستین الگوهای مکانی ارتباطات انسان با طبیعت و تأثیر محیط جغرافیایی بر جوامع انسانی هستند. این پژوهش با هدف ارزیابی استقرارهای ساسانی دشت نمدان، یکی از دشت‌های میانکوهی سرحدات استان فارس و در شهرستان اقلید صورت گرفته است. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی با استفاده از تحلیل‌های آماری، 10 عامل طبیعی شامل فاصله محوطه‌های ساسانی تا مسیرهای ارتباطی، فاصله محوطه های ساسانی تا رودخانه‌ها، میزان مساحت، ارتفاع از سطح دریا، نوع خاک منطقه، کاربری اراضی، جهت شیب و درجه شیب ، پوشش گیاهی و اقلیم منطقه که محوطه‌ها بر روی آن قرار دارند، استفاده شده است. این عوامل که در ایجاد استقرارهای انسانی مؤثر بوده‌اند، انتخاب شدند و با استفاده از نرم‌افزار GIS و روش‌های آماری مانند فرآیند تحلیل سلسله‌مراتبی TOPSIS در نرم‌افزار Excel، محوطه‌های دوره ساسانی برحسب اولویت برخورداری از عوامل جغرافیایی و محیطی، تحلیل و رتبه‌بندی گردیدند. بر اساس تحلیل‌های انجام گرفته مشخص شد که منابع محیطی به ترتیب فاصله محوطه‌ها از رودخانه و فاصله محوطه ها از جاده‌ها و ارتفاع از سطح دریا با بیشترین مقدار ایده آل و دیگر عوامل مانند درجه شیب نیز در رتبه‌های بعدی تأثیر را بر محوطه‌های دوره ساسانی را گذاشته‌اند و کمترین آنها به ترتیب به نوع اقلیم و کاربری اراضی، نوع خاک و نوع پوشش گیاهی است. بر اساس تحلیل‌های سلسله مراتبی نیز مشخص شد که محوطه NS330، از لحاظ شاخص‌های طبیعی مورد ارزیابی حائز رتبه نخست گردید. محوطه NS317A دارای رتبه دوم و محوطه NS326 حائز رتبه سوم گردید. همچنین محوطه‌های NS210 از لحاظ شاخص‌های طبیعی مورد ارزیابی در پایین‌ترین رتبه، محوطه‌های NS222 در مرحله بعد و محوطه‌ NS211 در مرحله سوم ضعیف‌ترین گروه‌ها قرار دارند. علاوه بر این‌ها مابقی محوطه‌ها به‌عنوان محوطه‌های نسبتاً برخوردار محسوب می‌شوند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An Analysis of Sassanian Settlements in Northern Fars Highlands with Using by multi-criteria decision making model

نویسندگان [English]

  • Ebrahim Roustaei Farsi 1
  • Mohsen Heydari Dastenaei 2
1 Independent Researcher
2 Department of Archaeology, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz,, Iran.
چکیده [English]

Natural and human phenomena significantly influence human settlements' forming, placement, and physical development. In other words, human settlements are the first spatial patterns of human communication with nature and the influence of the geographical environment on human societies. This research aims to investigate and evaluate the Sassanid settlements of Namdan Plain, one of the mountainous plains of northern Fars or Fars province border and in Eqlid city. This research used a descriptive-analytical method and applied statistical analysis to select ten natural factors Contains of degree of dependence of Sassanid sites on the surrounding environment and landscape which include the distance of the ancient sites to the communication routes and rivers, the amount of area, height above sea level, type of soil, land use, slope direction and the degree of the slope, vegetation and the climate of the area that are influential in creating human settlements. The Sassanid period's sites were analyzed and ranked according to the prosperity of geographical and environmental factors using GIS and statistical methods such as the TOPSIS hierarchical analysis process in Excel. Based on the analysis, it was found that among the environmental factors, the distance of the sites from the river and roads and the elevation have the most ideal values, respectively, and other factors, such as the slope degree, are the following most influential factors on the Sassanid period sites. The most negligible impact belongs to the climate, land use, soil, and vegetation, respectively. According to the hierarchical analysis, concerning evaluated natural indicators, the NS330 site is in first place, the NS317A is in second, and the NS326 is in third place. Regarding natural indicators, the NS210 site is the lowest, the NS222 site is in the next stage, and the NS211 site is in third place among the weakest groups. In addition, the rest of the sites are considered relatively prosperous.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sassanid period
  • ancient sites
  • multi-criteria decision making model
  • Euclid city
  • Fars province