فلزگری کهن در جنوب شرق ایران در عصر مفرغ: شواهدی از تپه گراتزیانی سیستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه زابل

10.22084/nb.2024.28318.2628

چکیده

استخراج، استحصال فلز و ساخت مصنوعات فلزی به عنوان یکی از صنایع و هنر ابداع شده توسط بشر همواره مورد توجه پژوهشگران بوده است؛ در این بین فلات ایران در دوره‌های مختلف نقش مهمی در این صنعت داشته و در حال حاضر نیز دارد. پژوهش‌های باستان شناسی صورت گرفته در جنوب شرق ایران به مانند تل یحیی، تل ابلیس، شهرسوخته نشان می‌دهد که در این حوزه از هزاره چهارم پیش از میلاد تولید اشیاء فلزی و تجارت آن به دیگر مناطق رونق داشته است. به نظر می‌رسد در هزاره سوم پ.م نیز حوزه تمدنی هیرمند به مرکزیت شهرسوخته مرکز تولید انواع مصنوعات فلزی از جنس مس و مفرغ بوده و طی بررسی‌های باستان‌شناسی صورت گرفته، محوطه‌های صنعتی متعددی شناسایی شده است. تپه گراتزیانی به عنوان یکی از محوطه‌های مهم اقماری شهر سوخته به مدت سه فصل توسط نگارنده جهت آموزش دانشجویان باستان‌شناسی دانشگاه زابل و شناخت شاخصه‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی منطقه در عصر مفرغ کاوش شد که طی کاوش‌های صورت گرفته شواهدی از تولیدات صنعتی به دست آمد. در این مقاله سعی بر آن است تا بر اساس یافته‌های به دست آمده از کاوش این محوطه به تحلیل صنعت فلزگری جنوب شرق پرداخته شود که با توجه به هدف فوق سوالات این مقاله عبارتند از اینکه نقش تپه گراتزیانی در صنعت فلزگری عصر مفرغ چیست؟ و فلزگری در چه سطحی (صنعتی، نیمه صنعتی و یا خانگی) در این محوطه انجام می‌شده است؟ طی کاوش صورت گرفته اشیاء مختلف فلزی و سرباره‌های فلز به دست آمد، از آنجا که سرباره فلز عموماً در محوطه‌های تولیدی به دست می‌آیند و با توجه به ماهیت قابلیت داد و ستد و مبادله ندارند، بنابراین سرباره‌های فلزی به دست آمده از این تپه را می‌توان شواهدی از تولید فلز در این محوطه قلمداد کرد. به نظر می‌رسد که استحصال فلز در محوطه‌ دیگری صورت گرفته و تولید اشیاء فلزی در گراتزیانی انجام می‌شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Archaeometallurgy of southeast of Iran during bronze age: evidence from Tappeh Graziani, Sistan

نویسنده [English]

  • Hoosein ali kavosh
Associate Professor, Department of Archeology, Zabol University, Zabol, Iran
چکیده [English]

Mining, extraction of metal and manufacturing of metal artifacts as one of the industries and arts invented by humans have always been of interest to researchers. Iran's plateau has played an important role in this industry in different periods and is still playing an important role in this industry. Archaeological research conducted in the southeast of Iran, such as Tape Yahya, Tel Iblis, Shahr-i sokhta, shows that in this region, the production of metal objects and its trade to other regions has been flourishing since the 4th millennium BCE. It seems that in the third millennium BCE, Hirmand's civilization zone, cantered around Shahr-i Sokhta, was the centre of production of all kinds of copper and bronze artefacts, and numerous industrial sites were identified during archaeological surveys. Tappe Graziani, as one of the important sites, was excavated by the author for three seasons to teach the archaeology students of Zabul University and to know the social, economic and cultural characteristics of the region in the Bronze Age and the evidence of industrial production was obtained there. In this article, an attempt is made to analyse the archaeometallurgical methods of the southeast of Iran based on the findings obtained from the excavation of this site. According to the above purpose, the questions of this article are: what is the role of Tappeh Graziani in the metallurgical industry of the Bronze Age? and at what level (industrial, semi-industrial or domestic) was metallurgy done in this site? During the excavation, various metal objects and metal slags were obtained, since metal slags are generally obtained in production workshops and due to their nature, they are not tradable, therefore metal slags obtained from this site can be considered evidence of metal production. It seems that the extraction of metal took place in another area and the production of metal objects was done in Graziani

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hirmand'
  • s civilization, Bronze Age, specialization, archaeometallurgy