تحلیلی‌بر نقش و اهمیت نمادی و اقتصادی حیوانات براساس مطالعۀ بقایای جانوری تپه قشلاق از دورۀ مس‌وسنگ شرق زاگرس‌مرکزی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد باستان‌شناسی، گروه باستان‌شناسی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه بوعلی‌سینا، همدان، ایران.

2 دانشیار گروه باستان‌شناسی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه بوعلی‌سینا، همدان، ایران (نویسندۀ مسئول).

چکیده

تپه قشلاق درۀ تالوار واقع‌در حاشیۀ شرقی زاگرس‌مرکزی، یک محوطۀ استقراری از دورۀ مس‌وسنگ (حدود 5000 تا 3500پ.م.) است که به‌عنوان بخشی از یک پروژۀ باستان‌شناسی نجات‌بخشی طی سال‌های 2011 تا 2013م. مورد کاوش باستان‌شناسی قرار گرفت. بقایای استخوانی جانوری گردآوری‌شده در این کاوش از دو منظر معیشتی و غیرمعیشتی مورد مطالعه دقیق قرار گرفتند. هدف این پروژه، بررسی وضعیت زیست‌محیطی منطقه در دورۀ مس‌وسنگ برپایۀ ترکیب گونه‌های جانوری شناسایی شده و در مرحلۀ دوم برآورد میزان استفاده از بقایای جانوری در ساخت و تولید داده‌های فرهنگی و هم‌چنین انعکاس آن بر دیگر جنبه‌های فرهنگی مانند سفال بود. به‌لحاظ روش‌شناسی، بقایای جانوران تپه قشلاق در محل آزمایشگاه باستان‌شناسی دانشگاه بوعلی‌سینا با استفاده از سیستم کدگذاری استینر (2004) و اندازه‌گیری‌های فون دن دریش (1976) طبقه‌بندی و سپس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. طبقه‌بندی برپایۀ گونه‌شناسی جانوری از  تعداد 550 نمونه شامل: 474 استخوان، 41 دندان، 22 شاخ و 13 پوسته نشان‌داد که ترکیب اصلی این مجموعه شامل: گونه‌هایی از اسب‌سانان وحشی، گاو و بزسانان بودند؛ درحالی‌که برمبنای بررسی‌های مورفولوژیکی و دندانی مشخص گردید، بیش از 70% از داده‌های اسب‌سانان به گونۀ  اکووس همیونوس یا الاغ وحشی آسیاتیک تعلق دارند. فراوانی گونه‌های  بز، گوسفند، گاو و اسب‌سانان به‌عنوان منابع اصلی حیوانی در دسترس ساکنان، نشان‌دهندۀ اهمیت استراتژی‌های متنوع دامداری در سازگاری با چالش‌های زیست‌محیطی این منطقۀ استپی است؛ چراکه فراوانی گونۀ الاغ وحشی آسیایی مؤید وجود یک زیست‌محیط نیمه‌بیابانی با پوشش علفزار استپی تلقی می‌گردد. علاوه‌بر این، داده‌های غیرارگانیک مانند پیکرک‌های حیوانی، نشانه‌های شاخی‌شکل پلاک‌شده برروی بدنۀ برخی سفال‌ها میزان تأثیرات حیوانات بر نشانه‌ها و نمادهای فرهنگی را آشکار می‌کنند.    

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analyzing Animals as A Subject: Economic and Symbolic Role of Animals at Tape Qeshlaq, A Chalcolithic Settlement in the Central Zagros, Iran

نویسندگان [English]

  • Zahra Dehghan 1
  • Abbas Motarjem 2
1 M.A. in Archaeology, Department of Archaeology, Faculty of Art and Architecture, Bu-Ali Sina University, Hamadan, Iran
2 Associate Professor, Department of Archaeology, Faculty of Art and Architecture, Bu-Ali Sina University, Hamadan, Iran (Corresponding Author)
چکیده [English]

Tepe Qeshlagh represents a Chalcolithic settlement that was excavated as part of a larger archaeological survey conducted between 2011 and 2013. This study investigates the role of animals during the Chalcolithic period (ca. 5000–3500 BCE) in the Central Zagros region of Iran, utilizing data obtained from the excavations at Tepe Qeshlaq. By examining both organic and inorganic data, the research aims to elucidate the subsistence and non-subsistence dimensions of human-animal interactions, thereby assessing how biological data can enhance the understanding of cultural data. The primary objective of this investigation is to ascertain the environmental conditions of the area through faunal data and to explore the cultural implications of the animal species present for the inhabitants during the Chalcolithic era. Faunal remains from Tepe Qeshlaq have been collected and stored at the Archaeological Laboratory of Bu-Ali Sina University, where they are analyzed according to Stiner’s coding system (2004) and Von den Driesch’s (1976) measurement techniques. Statistical evaluations of the organic data reveal that the faunal assemblage from Tepe Qeshlaq comprises 550 specimens, which include 474 bones, 41 teeth, 22 horns, and 13 shells. The category of large ungulates includes the fragmented remains of Bos taurus (cattle) and equids, specifically wild horses and onagers. Morphological and dental analyses reveal that approximately 70% of the equid remains are attributed to the onager, Equus hemionus, or the Asiatic wild ass. This study examines both the practical and relational dimensions of these animals, emphasizing their economic and symbolic significance at Tepe Qeshlaq. The dominance of goats, sheep, cattle, and onagers as primary livestock underscores the necessity of varied pastoral strategies in response to the environmental challenges characteristic of steppe regions. Furthermore, the essential role of animal bones in tool production is underscored, highlighting their functional utility. The presence of non-organic artifacts, including zoomorphic figurines, horn-shaped tokens, and decorative pottery, reveals additional cultural dimensions of these animals, illustrating their role not only as vital resources but also as cultural symbols that inspired artistic expression and contributed to the social structure of Chalcolithic communities in western Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Centeral Zagros Archaeology
  • Zooarchaeology
  • Chalcolithic
  • Faunal Data
  • Herding System History
  • Symbolic Motive
- Ashby, S. P., (2002). “The role of zooarchaeology in the interpretation of socioeconomic status”. A discussion with reference to medieval Europe. Archaeological review from Cambridge: 37-59.
 - Boessneck, J., (1969). “Osteological differences between sheep and goat”. Science in Archaeology. Thames & Hudson, London.
- Braidwood, L. S., Braidwood, R. J., Reed, C. & Watson, P., (1983). Prehistoric archaeology along the Zagros Flanks. Oriental Institution of the University of Chicago.    
- Broman Morales, V., (1990). “Figurines and other clay objects from Sarab and Çayönü”. Oriental Institute Communications, no 25, Chicago Ill.
- DeFrance, S. D., (2009). “Zooarchaeology in complex societies. Political economy, status, and ideology”. Journal of archaeological research, 17: 105-168. https://doi.org/10.1007/s10814-008-9027-1
- Dehghan, Z., (2018). “A zooarchaeological investigation of chalcolithic era at tape Qeshlaq, beyond the north-eastern geographical boundaries of central Zagros”. M.A. Thesis in archaeology, Bu-Ali Sina University. Hamadan. (in Persian).
- Driesch, A. V. D., (1976). “A guide to the measurements of animal bones from archaeological sites”. Peabody Museum Bulletin, 1: 1-136.
- France, D. L. (2008). “Human and nonhuman bone identification: a color atlas”. Crc Press. https://doi.org/10.1201/9781420062878
- Hamlin, C. (1975). “Dalma Tepe, Iran”. British Institute of Persian Studies, 13 (1975), 111-127. https://doi.org/10.2307/4300529
- Hill, E., (2013). “Archaeology and animal persons: toward a prehistory of human-animal relations”. Environment and Society, 4(1): 117-136. https://doi.org/10.3167/ares.2013.040108
- Mohammadifar, Y., (2010). “The first season excavation of Rezaabad Tepe”. Iranian center for Archaeology research. Tehran (in Persian).
- Motarjem, A., (2011). “The first season excavation of Gheshlagh Tepe”. Iranian center for Archaeology research, Tehran (in Persian).
- Motarjem A., (2014). “The second season excavation of Gheshlagh Tepe”. Iranian center for Archaeology research. Tehran. (in Persian).
- Motarjem, A. & Sharifi, M., (2014). “Cultural Development of Chalcolithic era in the East of Central Zagros based on Archaeological Excavations at Tepe Gheshlagh”. Iranian Journal of Archaeological Studies, 4(1): 49-65. http://doi.org/10.22111/IJAS.2014.1963
- Reitz, E. J. & Elizabeth S. W., (2008). Zooarchaeology. Cambridge Manuals in Archaeology. Cambridge University Press.
- Russell, N., (2011). “Social Zooarchaeology”. Humans and animals in prehistory, Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9781139019712
- Schmandt-Besserat, D., (2013). “‘Ain Ghazal “Monumental” Figures”. A Stylistic Analysis. In: UT Faculty/Researcher Works. Ex Oriente.    
- Schmidt, E., (1972). Atlas of animal bones. For Prehistorians. Archaeologists and Quaternary Geologist, Amsterdam-London-New York.
- Sharifi, M. & Motarjem, A., (2018). “The process of cultural change in the Chalcolithic period in the highlands of Western Iran at Tepe Gheshlagh”. Documenta Praehistorica, 45: 86-99. https://doi.org/10.4312/dp.45.7
- Stiner, M. C., (2004). “A comparison of photon densitometry and computed tomography parameters of bone density in ungulate body part profiles”. Journal of Taphonomy, 2(3): 117-145. 
- Swiny, S., (1975). “Survey in north-west Iran, 1971”. East and west, 25(1/2): 77-97.
- Valera, A. C., Evangelista, L. S. & Castanheira, P., (2014). “Zoomorphic figurines and the problem of human-animal relationship in the Neolithic and Chalcolithic Southwest Iberia”. Menga: Revista de prehistoria de Andalucía, (5): 15-41.
- Voigt, M. M, (1983). Hajji Firuz Tepe, Iran the Neolithic settlement Hasanlu excavation reports. vol 1. University of Pennsylvania, Philadelphia.
- Von den Driesch, A., (1976). A guide to the measurement of animal bones from archaeological sites. (Vol. 1). Peabody museum press.
- Zeder, M. A. & Hesse, B., (2000). “The initial domestication of goats (Capra hircus) in the Zagros mountains 10,000 years ago”. Science, 287(5461): 2254-2257. https://doi.org/10.1126/science.287.5461.2254