برهمکنش‌های منطقه‌ای/ فرامنطقه‌ای و پهنه فرهنگی دالما در هزاره پنجم ق.م(حسنلو IX،گودینX)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشکده باستانشناسی

10.22084/nb.2024.29627.2696

چکیده

آغاز هزاره پنجم ق.م با فرهنگ دالما شناخته می‌شود که یکی از پیچیده‌ترین فرهنگ‌های پیش از تاریخ محسوب می‌گردد، چرا که دارای پهنه وسیع فرهنگی است. با تمام پژوهش‌ هایی که برای روشن کردن وضعیت فرهنگی دوره دالما در نقاط مختلف انجام شده، همچنان این دوره به عنوان یکی از مبهم‌ترین دوره‌های باستان‌شناختی نه تنها منطقه شمال‌غرب بلکه زاگرس مرکزی، مناطق قفقاز و آناتولی نیز محسوب می‌گردد. لذا پرسش‌های فراوانی نیز در این زمینه به ذهن متبادر می‌شود، از جمله اینکه پیوندهای فرهنگی ساکنان منطقه قفقاز (نخجوان)، شمال‌غرب و زاگرس مرکزی با مناطق همجوار چگونه است؟ در این مقاله به بررسی فرهنگ آغازین هزاره پنجم ق.م می‌پردازیم و مناسبات مناطق تحت پوشش فرهنگ دالما را با تکیه بر مواد فرهنگی شرح می‌دهیم تا بهتر بتوان پیوندهای فرهنگی مناطق مختلف را مشخص نمود. در این بین شمال‌غرب و زاگرس مرکزی به دلیل موقعیت استراتژیک خود، نقش مهمی در مناسبات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای و مبادلات تجاری در عصر مس و سنگ قدیم ایفا نموده‌اند، هر چند که هر کدام دو حوزه متفاوت جغرافیایی را شامل می‌شوند. روش این پژوهش مبتنی بر مطالعات میدانی و سپس پژوهش‌های کتابخانه‌ای حوزه شمال غرب است. در این پژوهش، تلاش بر آن است که با مطالعۀ یافته‌های باستان‌شناختی محوطه‌های شاخص دالما، به پیوندهای فرهنگی در مناطق تحت سیطره فرهنگ دالما بپردازیم. البته که شرایط زیست محیطی و عوامل جغرافیایی از مولفه‌های اصلی تاثیرگذار در این پراکنش بوده‌اند و نقش بسیار مهمی در این پهنه وسیع داشته‌اند. نتایج مطالعات در محوطه‌های فرهنگ دالمایی از جمله تپه دالما، تپه صوفیان و تپه قشلاق نشانگر شباهت‌های بسیاری با حوضه‌های فرهنگی تحت نفوذ فرهنگ دالما مانند مناطق قفقاز از یک طرف و زاگرس مرکزی از طرف دیگر بود. نتایج مطالعات نشانگر شباهت-های بسیاری با حوضه‌های فرهنگی تحت نفوذ فرهنگ دالما مانند مناطق قفقاز از یک طرف و زاگرس مرکزی از طرف دیگر بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Regional and extra-regional interactions and the cultural area of Dalma period in the Fifth Millennium B.C

نویسنده [English]

  • mahnaz SHARIFI
Academic member of iranian center for archology research
چکیده [English]

Regional and extra-regional interactions and the cultural area of Dalma period in the Fifth Millennium B.C



The Chalcolithic period in the Central Zagros, starting at c. 5500 BC and lasting until 3000 BC,marks one of the most important prehistoric periods in Iran.Tepe Gheshlagh and Sufian is one of such settlement.The Chalcolithic period in different parts of the Iranian plateau is difficult to study because of the lack of absolute 14C dates, so it cannot be easily distinguished from the Neolithic. In most of the research carried out so far,the only difference between these periods is in the pottery types, which certainly cannot be the only reliable source for distinguishing between one period and another,although it seems to be a significant feature. We may mention here the work of Henrickson,Young,and Levin on the west of Iran The second reason is the absence of integrated and comprehensive research in this area after the Islamic Revolution in Iran. Certainly,no systematic research was done in western Iran during these years, which could have examined a considerably important settlement of the Chalcolithic period and present a cohesive and related introduction to its cultural material,rather than some unrelated examples.Unfortunately, inconsistent approaches in earlier excavations have led to presentations of fragmentary results, so that it is still impossible to answer many questions concerning the mutual interactions between different areas in the Chalcolithic period. The third reason is that in this period,a larger area of the western highlands of Central Zagros was inhabited,while there had been no reports of any earlier settlements in these regions On the other hand, according to the preliminary results of some field studies, there was a relative increase in the population of these areas, mainly due to movements from surrounding areas due to factors such as population increase The same premise applies to the material found in a number of excavations, and shows the similarity of pottery styles over a wide geographical area.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Caucasus
  • northwest
  • central zagros
  • dalma
  • Chalcolithic period