بررسی الگوهای استقرار‌ی محوطه‌های عصر‌آهن شهرستان بیجار، استان کردستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتریگروه باستان‌شناسی، گروه باستان‌شناسی، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.

2 دانشیار گروه باستان‌شناسی، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران (نویسندۀ مسئول).

3 دانشیار گروه هنر و معماری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

4 کارشناس اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، استان کردستان، سنندج، ایران

5 دانشجوی دکتری باستان‌شناسی، گروه باستان‌شناسی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه بوعلی‌سینا، همدان، ایران

10.22084/nb.2022.25848.2458

چکیده

چکیده
شهرستان بیجار، یکی از شهرستان‌های شرق استان کردستان است. این شهرستان، دارای سه بخش (مرکزی، چنگ الماس، کرانی)، و 11 دهستان را شامل می‌شود. بیجار منطقه‌ای، در راستای رشته‌کوه‌های غرب ایران و یک-سوم اراضی آن کوهستانی است. بررسی‌های باستان‌شناختی که طی سال‌های اخیر ازسوی میراث‌فرهنگی استان کردستان در این منطقه انجام‌شده، آثاری از دوران پیش‌ازتاریخ تا دوران اسلامی شناسایی شده، که 71 محوطه مربوط به عصر‌آهن است؛ اما هنوز شناخت و تبیین کامل از مواد فرهنگی منطقه و ویژگی‌های آن صورت نگرفته است. هدف از این پژوهش، مطالعۀ سکونتگاه‌های عصر‌آهن، تحلیل هم‌بستگی این سکونتگاه‌ها با عوامل محیطی جغرافیایی و نوع معیشت است. گردآوری اطلاعات پژوهش حاضر، برمبنای روش میدانی، توصیفی-تحلیلی، تهیه و تفسیر عکس‌های ماهوره‌ای، نقشه‌های GIS و کتابخانه‌ای است؛ بررسی الگوهای استقراری عصرآهن شهرستان بیجار، به شاخصه‌هایی چون: ارتفاع، میزان شیب، دسترسی منابع آبی، توپوگرافی و... می‌پردازد. مهم‌ترین پرسش اصلی پژوهش این است که، عوامل زیست‌محیطی چه نقش و تأثیری بر شکل‌گیری، نحوۀ پراکنش و برهم‌کنش فرهنگی استقرارگاه‌های عصر‌آهن در شهرستان بیجار داشته‌اند؟ نتیجۀ دستیابی به این پرسش از طریق تجزیه و تحلیل داده‌های به‌دست آمده، و تهیۀ نقشه‌های GIS براساس اطلاعات موجود نشان می‌دهد. با غلبۀ بشر بر شرایط محیط طبیعی د‌ر عصر‌آهن اغلب مناطق کوهستانی- نیمه‌کوهستانی و دشت منطقۀ مورد‌استفاد‌ه قرار گرفته است. بیشترین تراکم مناطق مورد‌ سکونت د‌ر بخش‌های شمال‌شرقی - مرکزی و نوار جنوب‌غربی تقسیم شده‌اند. اکثر محوطه‌ها در ارتفاع کمتر از 2000متر در منطقه واقع‌شده است و با توجه به شاخصه‌های اثرگذار ازجمله: ارتفاع، شیب، منابع آبی و کاربری زمین، مبنای استقرار زیستگاه‌های دائمی بر پایۀ کشاورزی(آبی-دیم)، دامپروری و استقرارهای دائمی، فصلی-کوچ‌رو به‌صورت رمه‌داری در این منطقه شکل‌گرفته است. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Study of Settlement Patterns at Iron Age sites in Bijar, Kurdistan Province

نویسندگان [English]

  • Mozhgan Rostami 1
  • Ardeshir Javanmardzadeh 2
  • Amir Saed Mucheshi 3
  • Mohammad Ibrahim Aliyasvand 4
  • Ali Behnia 5
1 PhD student, Department of Archaeology, Faculty of Social Sciences, University of Mohaghegh Ardabili, Ardebil, Iran
2 Associate Professor, Department of Archaeology, Faculty of Social Sciences, University of Mohaghegh Ardabili, Ardebil, Iran (Corresponding Author)
3 Associate Professor, Department of Art and Architecture, Payam-e Noor University (PNU), Tehran, Iran.
4 Cultural Heritage, Tourism & Handicraft Organization of Kurdistan Province, Iran
5 PhD student of archaeology, Department of Archeology, Faculty of Art and Architecture, Bu-Ali Sina University, Hamadan, Iran
چکیده [English]

Abstract
Bijar County is situated in the eastern part of the Kurdistan Province and comprises three districts: Central, Cheng Almas, and Korani, along with 11 rural villages. This region is characterized by its location along the hills of western Iran, with approximately one-third of its territory being mountainous. Recent archaeological excavations conducted by the Cultural Heritage Organization of Kurdistan Province have uncovered artifacts spanning from prehistoric times to the Islamic era, including 71 sites attributed to the Iron Age. However, the cultural materials and distinctive features of the region remain inadequately understood and articulated. The primary aim of this study is to investigate the relationships between Iron Age settlements and geographical environmental factors, as well as the various types of livelihoods present. Data for this research is gathered through fieldwork, satellite imagery, GIS mapping, and library resources, and is analyzed using a descriptive-analytical approach. The study of Iron Age settlement patterns in Bijar focuses on aspects such as elevation, slope, access to water resources, and topographical features. The central research question is: What influence did environmental factors have on the establishment, distribution, and cultural interactions of Iron Age settlements in the Bijar area? By analyzing the data collected and generated through GIS mapping based on available information, the study aims to provide insights into this question. The predominant flat, mountainous, and semi-mountainous landscapes of the region have been utilized since the Iron Age; a period marked by significant enhancements in human adaptation to the natural environment. A critical inquiry arises regarding the processes of formation and distribution of sites, particularly in the northeast, central, and southwestern areas, which exhibit the highest population densities. Given the region’s defining characteristics—such as altitude, slope, water availability, and land utilization, most inhabitants reside at elevations below 2000 meters. These environmental conditions underpin the establishment of permanent settlements that rely on agriculture (both irrigated and rainfed), livestock rearing, and seasonal-nomadic lifestyles, leading to the development of herding practices. 
Keywords: Bijar County, Iron Age, Settlement Patterns, Environmental Factors, Geographical Information System.
 
Introduction
The examination of settlement distribution and the influence of environmental factors has historically served as a foundation for understanding human habitation across different eras. The cultural development of each region has been shaped by more or less comparable geographic conditions throughout its history, and the human responses to these natural environments have exhibited notable parallels throughout history, despite existing differences. Key elements such as environmental conditions, climate, and the availability of natural resources played a crucial role in the establishment of both seasonal and permanent settlements in ancient locations. The Eastern Kurdistan region exhibits diverse capabilities owing to its numerous settlements and the presence of the Qezel Ozan River, the largest river in the area. The tributaries of this river originate from the elevated terrains of Eastern Kurdistan’s cities. The biological and geographical conditions in this region play a crucial role in shaping the characteristics of its settlement patterns. The significance of this topic lies in the archaeological surveys conducted in Bijar County, which have identified numerous Iron Age sites; however, the data pertaining to these sites remains inadequately recognized and analyzed. This raises several pertinent questions: How have environmental and geographical factors influenced the distribution of Iron Age sites in Bijar County? Furthermore, can the settlement patterns observed at these sites inform us about various modes of subsistence, including sedentary and nomadic lifestyles? The research hypothesis posits that key environmental factors, such as the sites’ locations in plains or foothills, proximity to water sources, and their elevation above mean sea level (AMSL), are fundamental to the formation and distribution of Iron Age sites in the region. This study employs archaeological surveys, data description and analysis, as well as the creation and interpretation of GIS maps.
Analysis of the Settlement Patterns
The selected sites underwent evaluation based on multiple criteria, including their elevation relative to sea level, distance from water sources, slope characteristics, their alignment with communication routes, land utilization in the vicinity, and overall area. Elevation was classified into three groups: sites under 1700 meters, those between 1700 and 2000 meters, and those from 2000 to 2500 meters. The first group contains 28% of the sites, primarily located in the northeastern part of Bijar County. The second group accounts for approximately 51% of the sites, while the third group includes 21%. In our examination of water resources, we provided an analysis grounded in the prevailing conditions. However, it is important to acknowledge that recent droughts, coupled with the increased reliance on wells and the construction of dams along river systems, have significantly diminished some of the previously available water resources. Current data indicates that over 54% of the sites are situated within 500 meters of water sources. Additionally, the topography of the areas was a critical factor in our analysis: 22.5% of the sites are on slopes of less than 5%, 62% are on slopes ranging from 5% to 10%, and 15.5% are located on slopes between 10% and 20%. The proximity of the sites to communication routes indicates that approximately 12.5% of the sites are situated within 1000 meters of the road. Furthermore, 28% of the sites are found at distances ranging from 1000 to 3000 meters, while 31% are located between 4000 and 9000 meters. Additionally, sites positioned between 10000 and 19000 meters account for another 28% of the total identified sites. Land use also warrants consideration, with 60% of the areas classified as suitable for agricultural purposes, while the remaining 40% are situated within pasture lands. The categorization of areas by size is a critical aspect of analyzing settlement patterns, revealing that 25% of the areas are less than half a hectare, 31% range from half to one hectare, 38% fall between 1 and 5 hectares, and approximately 5.5% exceed 5 hectares.
Conclusion
In the context of analyzing settlement patterns associated with Iron Age sites, identifying the key environmental factors is a primary objective of this study. The findings from various investigations reveal a direct link between the locations of Iron Age settlements and their environmental conditions. The presence of critical geographical elements, including the Ghezel Ozan River and its tributaries, significantly influences the spatial distribution of these sites. Within the Bijar region, which features predominantly uneven and elevated landscapes, the highest concentration of Iron Age settlements is found at intermediate altitudes. The existence of regions exceeding 2000 meters in elevation, often comprising small sites, highlights the significance of animal husbandry practices. These sites are typically situated in proximity to pastures. The settlement patterns observed in the Iron Age sites within Bijar reveal a diversity of human habitation types. There are small sites, generally occupying less than half a hectare, located at elevated altitudes and steep slopes, characterized by poor land quality. This category includes seasonal habitats with thin stratigraphic layers, some of which serve as independent cemeteries. In areas designated for dryland agriculture, the vegetation cover is moderate to good. Medium-sized sites, ranging from half a hectare to five hectares, exhibit a richer architectural record. Conversely, sites larger than five hectares are found in the plains’ central regions, where the agricultural land is more favorable, thus providing better communication opportunities.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bijar County
  • Iron Age
  • Settlement Patterns
  • Environmental Factors
  • Geographical Information System
- الیاسوند، ابراهیم، (1385 الف). «بررسی باستان‌شناختی بخش سیلتان و خورخوره شهرستان بیجار». آرشیو اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان کردستان (منتشر نشده).
- الیاسوند، ابراهیم، (1386 ب). «بررسی باستان‌شناختی بخش طغامین و سیاه منصور شهرستان بیجار».  آرشیو اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان کردستان (منتشر نشده).
- الیاسوند، ابراهیم، (1387 ج). «بررسی باستان‌شناختی بخش کرانی و گرگین شهرستان بیجار». آرشیو اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان کردستان (منتشر نشده).
- بیگ‌محمدپور، مهدی، (1384). «گزارش فصل اول کاوش های باستان‌شناختی محوطه تاریخی امامزاده عقیل یاسوکند». آرشیو اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان کردستان (منتشر نشده).
- برومر، راینر، (1382). یافته‌های سفالی زندان سلیمان «در تخت سلیمان». هنینگ فون درواسن، هانس و رودلف ناومان، ترجمۀ فرامرز نجدسمیعی، تهران: پژوهشکدۀ باستان‌شناسی: 136-121.
- توحیدی، فایق، (1378). «گزارش کاوش نجات بخشی قبرستان زاگرس سنندج». آرشیو اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان کردستان (منتشر نشده).
- ثبوتی، هوشنگ، (1371). «گزارش بررسی شهرستان بیجار». آرشیو اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان کردستان (منتشر نشده).
- جمعه‌پور، محمود، (1385). «کاربرد سیستم اطالعات جغرافیایی در امکانسنجی توان‌های محیطی و تعیین الگوی فضایی بهینه در نواحی روستایی (مورد نمونه: شهرستان تربت حیدریه)». پژوهش‌های جغرافیایی، 55: 15-58. https://jrg.ut.ac.ir/article_17780.html
- جعفرپور، ابراهیم، (1356). «پژوهش های اقلیمی در غرب ایران (اسد آباد تا کامیاران-سنندج تا مریوان-بیجار)». انتشارات جغرافیایی، 15: 36-25. https://lib.ui.ac.ir/dL/search/default.aspx?Term=33863&Field=0&DTC=1
- حصاری، مرتضی، (1389). «گزارش مقدماتی کاوش در محوطه شماره 9سد تالوار». آرشیو پژوهشکدۀ باستان‌شناسی  (منتشر نشده).
- خطیب‌شهیدی، حمید، (1389). «گزارش مقدماتی کاوش‌های نجات بخشی باستان‌شناختی تپه حاج‌نبی - چهل امیران (حوضه آبگیر سد تالوار- شهرستان بیجار- استان کردستان». آرشیو اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان کردستان (منتشر نشده).
- رستگارفرد، مینا، (1394). «بررسی و مطالعه سفال‌های عصرآهن III براساس کاوش‌های تپه جل‌آسیاب رضاآباد شهرستان بیجار». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد به راهنمایی: حسن فاضلی نشلی، تهران: دانشگاه تهران. 
- رضوانی، حسن، (1383). «گزارش پژوهش‌های میدانی فصل اول و دوم گورستان کول تاریکه کردستان». مجموعه مقالات همایش بین المللی باستان‌شناسی ایران: حوزۀ شمال‌غرب، تهران: انتشارات پژوهشکدۀ باستان‌شناسی، پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری:83-86.
- رضوانی، حسن، (1380). «گزارش کاوش در محوطه غار کرفتو». ماهنامۀ گزارش ماه، نشریۀ داخلی سازمان میراث‌فرهنگی کشور، 19: 15.
- سازمان‌جغرافیایی‌نیروهای‌مسلح، (1385). فرهنگ و جغرافیایی آبادهای کشور، استان کردستان، شهرستان سنندج. نشر سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
- سرشوق، مژگان؛ صالحی، محمد حسن؛ و بیگی، حبی الله، (1391). «اثر جهت و موقعیت شیب بر توزیع اندازه ذرات خاکها در منطقه چلگرد استان چهارمحال و بختیاری». پژوهش‌های حفاظت آب و خاک، 19 (3): 98-77. DOR: 20.1001.1.23222069.1391.19.3.5.0
- شریفی، مهناز، (1399). کاوش‌های باستان‌شناسی تپه قشلاق بیجار(دامنه شرقی زاگرس‌مرکزی). چاپ اول، تهران: پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری. 
- طلایی، حسن، (1381). «تکنولوژی فلزگری کهن در تپه سگزآباد دشت قزوین». دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، 164.  https://journals.ut.ac.ir/article_13837.html
- عزیــزی، اقبــال، (1380). «بررســی باستان‌شناختی منطقــه ده بنه بخش چنگ الماس بیجــار ». آرشیو اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان کردستان (منتشر نشده). 
- مخدوم، مجید، (1372). شالوده آمایش سرزمین. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- محمودی، فرج‌الله، (1352). جغرافیای ناحیه‌ای قروه، بیجار، دیواندره.گزارش‌های جغرافیای، 9، دانشگاه تهران.
- مترجم، عباس؛ و شریفی، مهناز، (1398). «معرفی آثارعصر‌آهن III، در تپه قشلاق تالوار-کردستان». مجموعه مقالات همایش بین المللی عصر‌آهن در غرب ایران و مناطق همجوار، به‌کوشش: یوسف حسن‌زاده، علی‌اکبر وحدتی، زاهد کریمی، تهران: پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، موزۀ ملی ایران، سنندج: اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان کردستان: 62-49.
- محمدی‌فر، یعقوب؛ و نوروزی، آصف، (1391). «گزارش کاوش نجات بخشی جلو آسیاب رضاآباد، حوضۀ سد تالوار». مجموعه چکیده مقالات یازدهمین گردهمایی سالانه باستان‌شناسی ایران، 402.
- محمدی‌فر، یعقوب؛ نوروزی، آصف؛ و شریفی، علی، (1392). «کاوش نجات بخشی تپۀ جلو آسیاب رضاآباد». مجموعه مقالات اولین همایش ملی باستان‌شناسی ایران، دانشکدۀ هنر دانشگاه بیرجند: 19-1. 
- مدودسکایا، یانا، (1383). ایران در عصر‌آهن I. ترجمۀ علی‌اکبر وحدتی، تهران: پژوهشکدۀ باستان‌شناسی. 
- مفخم‌پایان، لطف‌ا...، (1353). فرهنگ رودهای ایران. تهران: سازمان جغرافیایی کشور.
- ملازاده، کاظم، (1393). باستان‌شناسی ماد. تهران: انتشارات سمت.
- موسوی‌نیا، مهدی، (1391). «تحلیل باستان‌شناختی محوطه‌های ساسانی شهرستان خمین». مطالعات باستان‌شناسی، 2 (4: 6): 123-140. https://doi.org/10.22059/jarcs.2013.32123
- نبوی، محمدحسن، (1355). دیباچه‌ای بر زمین‌شناسی ایران. تهران: سازمان زمین‌شناسی.
- نجفی، سید یدالله، (1369). جغرافیای عمومی استان کردستان. تهران: انتشارات امیرکبیر.
- وحدتی‌نسب، حامد؛ و حیدریان، محمود، (1388). «گزارش مقدماتی بررسی باستان‌شناسی حوضۀ آبگیر سد تالوار (بیجار)». مجله پیام باستان‌شناس، 6 (12):  68-53. DOR: 20.1001.1.20084285.1388.6.12.4.6
- وحدتی‌نسب، حامد، (1391). «بررسی و شناسایی محوطه‌های باستانی حوزۀ آبریز سد تالوار-بیجار - کردستان». مجموعه چکیده مقالات یازدهمین گردهمایی سالانۀ باستان‌شناسی ایران: 462.
- ولی‌پور، حمیدرضا؛ مصطفی‌پور، ایمان؛ بهدادفرد، رضا؛ و کاکا، غفور، (1389). «گزارش مقدماتی فصل اول کاوش در محوطۀ شمارۀ 11، سد تالوار، بیجار، کردستان». مجله پیام باستان‌شناسی، 7(12): 72-47.
-ولی‌پور، حمیدرضا، (1399). «گزارش کوتاه فصل نخست کاوش لایه نگاشتی تپه قلعه بالا بیجار کردستان». مجموعه مقالات کوتاه هجدهمین گردهمایی سالانۀ باستان‌شناسی ایران: 898-887. 
 -هول، فرانک، (1381). باستان‌شناسی غرب ایران. ترجمۀ زهرا باستی، تهران: انتشارات سمت.
- Amelirad, S., Overlaet, B. & Haerinck, E., (2011). “The Iron Age “Zagros Graveyard, Near Sanadaj (Iranian Kurdistan): Preliminary Report on The First Season”. Iranica Antiqua, XLVII: 41-99.
- Amelirad, S., Mohajerynezhad. A. & Javidkhah, M., (2017). “A Report on the Excavation at the Mala Mcha Graveyard, Kurdistan, Iran”. Iran, 55 (2): 171 - 207. https://doi.org/10.1080/05786967.2017.1355523
-Azizi, E., (2001). “Archaeological Survey of Deh Baneh Region, Chang Almas District of Bijar”. Archive of Cultural Heritage, Tourism and Handicrafts of Kurdistan Province. (in Persian).
- Beyg Mohammadpour, M., (2005). “Report of the first chapter of archaeological excavations of Imamzadeh Agil Yasukand historical site”. archive of Kurdistan Province Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism Organization. (in Persian).
- Brummer, R., (2003). Pottery findings of Solomon’s prison “Der Takht Suleiman”, Henning von Dervasen, Hans and Rudolf Nauman. Translated by: Faramarz Najd Samii, Tehran, Research Institute of Archeology: 121-136. (in Persian).
- Binford, L. R., (1964). “A consideration of archaeological research design”. Am. Antiq., 29: 425-41. https://doi.org/10.2307/277978
- Dyson, R. H., (1965). “Problems in the relative chronology of Iran, 6000-2000 B.C.”. In: Chronologies in Old World Archaeology. (Ed). R. W. Ehrich. Chicago: University of Chicago Press.
- Dyson, R. H., (1965). “Problems of Protohistoric Iran as Seen from Hasanlu”. Journal of Near Eastern Studies, 24 (3): 193-217. https://doi.org/10.1086/371815
- Dyson, R. H., (1969). “A Decade in Iran”. Expedition, 11: 39-47. https://doi.org/10.1007/978-1-349-00758-5_5
- Dyson. R. H. & Muscarella, O. W., (1989). “Construction the chronology - 44 Historical Implication of Hassanlu”. Iran, 27: 1-27. https://doi.org/10.2307/4299813
- Elyasvand, M. I., (2006). “Archaeological Survey of Siltan and Khorkhoreh Districts of Bijar”. Archive of Cultural Heritage, Tourism and Handicrafts of Kurdistan Province (unpublished), (in Persian).
- Elyasvand, M. I., (2007). “Archaeological Survey of Toghamin and Siah Mansour Sections of Bijar”. (Archive of Cultural Heritage, Tourism and Handicrafts of Kurdistan Province (unpublished), (in Persian).
- Elyasvand, M. I., (2008). “Archaeological Survey of Korani and Gorgin Districts of Bijar”. Archive of Cultural Heritage, Tourism and Handicrafts of Kurdistan Province (unpublished), (in Persian).
- Goff, M. C., (1985). “Excavation at Babajan: The architecture and Pottery of Level I”. Iran, 23 (1): 1-20.   https://doi.org/10.2307/4299750
- Gopnik, H., (2005). “The Shape of Sherds: Function and Style at Godin II”. Iranica Antiqua, XL: 249-269. https://doi.org/10.2143/IA.40.0.583212
- Hessari, M., (2010). “Preliminary report of the excavation in Talwar dam site No. 9”. Archives of Iranian Center for Archaeological Research (ICAR). (in Persian).
- Hole, F., (2002). Archeology of Western Iran. Translated by: Zahra Basti, Tehran: Samt Publications. (in Persian).
- Jumepour, M., (2006). “Application of Geographical Information System in Feasibility of Environmental Capabilities and Determination of Optimal Spatial Pattern in Rural Areas (Sample Case: Torbat Heydarieh City)”. Geographical Researches, 55: 15 – 58. (in Persian).  https://jrg.ut.ac.ir/article_17780.html
- Jaafarpour, I., (1977). “Climatic researches in the west of Iran (Asadabad to Kamiyaran-Sanandaj to Marivan-Bijar)”. Geographical Publications, 15: 25-36. (in Persian).https://lib.ui.ac.ir/dL/search/default.aspx?Term=33863&Field=0&DTC=1
- Khatib Shahidi, H., (2010). “Preliminary report of the archaeological salvage excavations of Haj Nabi hill - Chehl Amiran (Talwar dam catchment basin - Bijar city - Kurdistan province”. Archives of cultural heritage, tourism and handicrafts of Kurdistan province. (in Persian).
- Levine, L. D., (1987). “The Iron Age”. in: F. Hole (ed), The Archaeology of western Iran, Washington, DC:  Smithsonian Institution Press: 229-50.
- Makhdoom, M., (1993). Shalode Amash Sarzmin. Tehran. Tehran University Press. (in Persian).
- Mahmoudi, F., (1973). Geography of Qoruh-Bijar-Diwandara region. Publication No. 9, Geographical Reports. (in Persian).
- Motarjem, A. & Sharifi, M., (2019). “Introduction of Iron Age III artifacts, in Gheshlgh, Tappeh Talwar - Kurdistan”. Collection of articles of the International Conference of Iron Age in Western Iran and neighboring regions, by: Yusuf Hassanzadeh, Ali Akbar Vahdati, Zahid Karimi, Tehran, Research Institute of Cultural Heritage and Tourism, National Museum of Iran, Sanandaj- General Administration of Cultural Heritage, Tourism and Handicrafts of Kurdistan Province: 49-62. (in Persian).
- Mohammadifar, Y. & Nowrozi, A., (2012). “Report of the salvage excavation in front of the Reza Abad mill, Talwar dam area”. Collection of Abstracts of the 11th Annual Meeting of Iranian Archaeology, 402. (in Persian).
- Mohammadifar, Y., Nowrozi, A. & Sharifi, A., (2013). “Salvage excavation of the hill in front of Reza Abad Mill”. Proceedings of the First National Archeology Conference of Iran, Faculty of Art, Birjand University: 1-19. (in Persian).
- Medvedskaya, I. N., (2004). Iran in the Iron Age I. Translated by: Ali Akbar Vahdati, Tehran: Research Institute of Archeology. (in Persian).
- Mofkham Payan, L. A., (1974). Culture of the Rivers of Iran. Tehran, Geographical Organization of the country. (in Persian).
- Molazadeh, K., (2014). Archeology of Media. Tehran: Samt Publications. (in Persian).
- Mousavinia, M., (2012). “Archaeological analysis of Sassanid sites in Khomein city”. Ancient Studies, 6: 123-140. (in Persian). https://doi.org/10.22059/jarcs.2013.32123
- Motarjem, A. & Sharifi, M., (2014). “The Cultural Development of Chalcolithic era in The Central of Zagros based on Archaeological Excavations at Gheshlagh Bijar Kurdistan Province”. Iranian Journal of Archaeological Studies, 4: 31-40. (in Persian).
- Mohammadifar, Y., (2015). “A Preliminary Report on Four Seasons of Excavation at Moush Tepe, Hamadan, Iran”. Iranica Antiqua, L: 231- 248.
- Mollazadeh, K., (2008). “The Pottery from the Mannean Site of Qalaichi, Bukan (NW-IRAN)”. Iranica Antiqua, XLIII: 107-127. https://doi.org/10.2143/IA.43.0.2024044
- Muscarella, O. W., (1973). “Excavation at Aghrab Tepe, Iran”. Metropolitan Museum Journal, 8: 47-76. https://doi.org/10.2307/1512673
- Muscarella. O. W., (1995). Transition to the first millennium B.C. In: Prudence, O. H. Harpe. 
- Nabawi, M. H., (1976). Introduction to Geology of Iran. Tehran, Geological Organization. (in Persian).
- Najafi, S. Y.., (1990). General Geography of Kurdistan Province. Tehran: Amir Kabir Publications. (in Persian).
- Overlaet, B., (2005). “The Chronology of Iron Age in The Pusht-I Kuh, Luristan”. Iranica Antiqua, XL: 1-33.  https://doi.org/10.2307/1512673
- Sobooti, H., (1992). “Archaeological survey of Bijar County”. Kurdistan Province Cultural Heritage, Tourism and Handicrafts Archive. (in Persian).
- Rastgarfard, M., (2014). “Investigation and study of Iron Age III pottery based on the excavations of Rezaabad mill hill, Bijar city”. Master’s thesis under the guidance of Hassan Fazli Nashli, Tehran, University of Tehran. (in Persian).
- Rezvani, H., (2004). “Report of field researches of the first and second seasons of Kurdistan’s Kul Tarike cemetery”. Collection of articles of the International Conference on Archeology of Iran: Northwest Area, Tehran: Publications of the Research Institute of Archeology, Research Institute of Cultural Heritage and Tourism: 83- 85-86. (in Persian).
- Rezvani, H., (2001). Exploration Report in Karftu Cave. Monthly Report of the Month, Internal Publication of the Cultural Heritage Organization of the Country, No. 19. (in Persian).
- Rezvani, H. & Roustaei, K., (2007). “A Preliminary Report on two Seasons Excavations at Kul Tarikeh Cemetery, Kurdistan, Iran”. Iranica Antiqua, XLII: 139-184. https://doi.org/10.2143/IA.42.0.2017874
- Sarshuq, M., Salehi, M. H. & Beigi, H., (2012). “Effect of slope direction and position on soil particle size distribution in Chalgerd region of Chaharmahal and Bakhtiari province”. Journal of Water and Soil Conservation Research, 19 (3): 77-98. (in Persian).DOR: 20.1001.1.23222069.1391.19.3.5.0
- Sharifi, M., (2020). Archaeological excavations of Tepe Gheshlagh in Bijar (eastern area of central Zagros). first edition, Tehran: Cultural Heritage and Tourism Research Institute. (in Persian).
- Schmidt. F. E., (1989). The first Holmes expedition to Luristan: a summary, The Holmes expeditions to Luristan. Chicago, The University of Chicago: 1-7.
- Stronach, D., (1968). “Tepe Nush-I Jan: A Mound in Media”. The Metropolitan Museum of Art Bulletin, New Series, 27 (3): 177-186.
- Swiny, S., (1975). “Survey in North-West Iran, 1971”. East and West, 25 (1-2): 77-98.  https://doi.org/10.2307/3258384
- Talaei, H., (2002). “Ancient Metalworking Technology in Segzabad Hill, Qazvin Plain”. Faculty of Literature and Humanities, 164: 547-564. (in Persian).  https://journals.ut.ac.ir/article_13837.html
- Tawhidi, F., (2008). “Report on the Rescue Exploration of Sanandaj Zagros Cemetery”. Archive of Cultural Heritage, Tourism and Handicrafts of Kurdistan Province. (in Persian).
- Vahdati Nasab, H. & Heydarian, M., (2009). “Preliminary report of the archaeological survey of Talwar Dam catchment basin (Bijar)”. Payame Bastanshenas, 12: 53-68. (in Persian). DOR: 20.1001.1.20084285.1388.6.12.4.6
- Vahdati Nesab, H., (2012). “Investigation and identification of ancient sites in Talwar-Bijar dam catchment area - Kurdistan”. Collection of abstracts of the 11th annual meeting of Iranian archeology: 462. (in Persian).
- Valipour, H., Mostafapour, I., Behdadfard, R. & Kaka, Gh., (2010). “Preliminary report of the first chapter of the excavation in site No. 11, Talwar Dam, Bijar, Kurdistan”. Payame Bastanshenas, 12: 72-47. (in Persian).
- Valipour, H. R., (2020). “Short report of the first chapter of the exploration of the mapping layer of Ghale Bala Bijar Castle Hill”. Kurdistan, collection of short articles of the 18th annual meeting of archeology of Iran: 898-887. (in Persian).
- Volta, B. P., (2007). “Archaeological Settlement Patterns in the Kingdom of the Avocado”. A Thesis submitted in partial satisfaction of the requirements for the degree Master of Arts in Anthropology, University of California, Sandiego.
- Young, T. C., (1965). “A Comparative Ceramic Chronology for Western Iran, 1500-500 B.C.”. Iran, 3: 53-85. https://doi.org/10.2307/4299561
- Young, T. C. & Levine, L., (1974). Excavations of the Godin Project: Second Progress Report. Royal Ontario Museum of Art and Archaeology, Occasional Paper 26, Toronto.