تغییرات دیرینه محیطی و اقلیمی و تاثیرات متقابل آن بر سکونت گاه‏های باستانی جنوب ایران بویژه حوزه فرهنگی هلیل‌رود از 4000 تا 2900 سال پیش از حاضر

مقالات آماده انتشار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشکده علوم زمین سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، تهران، ایران

2 موسسه دیرین اقلیم، دانشگاه آکس پروونس فرانسه

3 دانشکده زمین شناسی، دانشکدگان علوم، دانشگاه تهران، تهران

4 پژوهشگاه ملی اقیانوسشناسی و علوم جوی، تهران، ایران

10.22084/nb.2023.26444.2501

چکیده

در مطالعه حاضر از نشانگرهای متعدد اقلیمی از جمله گرده شناسی بر روی یک مغزه رسوبی دو و نیم متری بازیابی شده از یک تورب زار در اطراف روستای باستانی کنارصندل، برای بازسازی تغییرات دیرینه محیطی حوزه فرهنگی هلیل‌رود از 4000 تا 2900 سال پیش از حاضر استفاده گردیده است. مقدار نسبی کم درختچه‌های بیابانی در رسوبات مغزه کنارصندل نشانگر آب و هوای مرطوب/نیمه مرطوب بین 4000 تا 3400 سال پیش از حاضر است. تپه یحیی در این دوره سکونت نشان می‌دهد (دوره IVA، حدود 4000 -3600 سال پیش از حاضر) و سپس برای چندین قرن هیچ مدرکی از سکونت‌های دائمی در منطقه مشاهده نشده است. وضعیت مشابهی در بیابان لوت، سیستان و دره بردسیر نیز مشاهده می‌شود. با این حال، در نقاط مرتفع جنوب غرب ایران، دوره کفتری نمایانگر اوج سکونت دائمی در حوضه رودخانه کُر می‌باشد. سپس، در ادامه هزاره دوم پیش از میلاد (دوره‌های قلعه، شغاتیموران ، حدود 3600-2900 سال پیش از حاضر)، کاهش قابل توجهی در جمعیت در حوضه رودخانه کُر رخ داد.

فراوانی بالای درختچه‌های بیابانی و غلبه تاج‌خروس و درمنه در رسوبات مغزه کنارصندل نشانگر شرایط محیطی خشک‌ همراه با کاهش فعالیت‌های کشاورزی در حوزه فرهنگی هلیل‌رود بین 3400 تا 2900 سال پیش از حاضر است. این دوره، به ویژه حدود ۳۲۰۰ سال پیش از حاضر، شاهد خشکسالی‌های شدیدی بود که همزمان با افول سکونت‌ها در منطقه بود. در جنوب شرقی ایران، در حال حاضر شواهد سکونت در سیستان، لوت غربی، دره بردسیر یا منطقه بم قبل از 2800 سال پیش از حاضر مستند نیست. اما تحقیقات اخیرسکونت‌های اوایل دوره آهن (حدود 3300-3000 سال پیش از حاضر) را در تم گوان و کنارصندل شمالی مستند کرده است، که تا حدی شکاف طولانی سکونت را پر کرده و با افزایش تدریجی گرده‌های نوع Cerealia در مغزه رسوبی کنار صندل هم‌راستا است. حوضه رودخانه کُر در طول دوره‌های قلعه، شغاتیموران شاهد کاهش چشمگیر سکونت بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Paleoenvironmental and paleoclimatic changes and their reciprocal effects on ancient settlements in southern Iran, with a focus on the Halil Rud cultural zone, from 4000 to 2900 years ago

نویسندگان [English]

  • Alireza Vaezi 1
  • Morteza Djamali 2
  • Vahid Tavakoli 3
  • Abdolmajid Naderi Beni 4
1 Research Institute for Earth Sciences, Geological Survey of Iran,, Tehran-Iran
2 Aix Marseille Univ, Univ Avignon, CNRS, IRD, IMBE (Institut Méditerranéen de Biodiversité et d’Ecologie), Aix-en-Provence, France
3 School of Geology, College of Science, University of Tehran, Tehran, Iran
4 Iranian National Institute for Oceanography and Atmospheric Science (INIOAS), No. 3, Etemadzadeh Street, West Fatemi Avenue, Tehran, Iran
چکیده [English]

In the present study, multi-proxy climatic records—including palynological, sedimentological, and geochemical data—were employed to reconstruct palaeoenvironmental changes in the Halil Rud cultural zone from 4 to 2.9 ka BP, based on a 2.5-meter sediment core retrieved from a peat bog near the excavation site at Konar Sandal, located near Jiroft in southeastern Iran. The relatively low abundance of desert shrubs in the Konar Sandal sediment core indicates a humid/semi-humid climate from approximately 4 to 3.4 ka BP. Tepe Yahya shows occupation during this period (IVA, ca. 4.0-3.6 ka BP), followed by several centuries with no evidence of sedentary settlement in the region. A similar pattern is observed in the Lut desert, Sistan, and Bard Sir Valley. However, in highland southwestern Iran, whereby the Kaftari period represents a peak in sedentary occupation in the Kur River Basin. Subsequently, in the later 4th millennium BP (Qaleh/Shogha-Teimuran periods, ca. 3.6-2.9 ka BP), there was a significant decline in population at the Kur River Basin.

The high abundance of desert shrubs and the dominance of Amaranthaceae and Artemisia in the Konar Sandal sediment core signify dry environmental conditions alongside reduced agricultural activities in the Halil Rud cultural zone between 3.4 and 2.9 ka BP. This period, particularly around 3.2 ka BP, was characterized by severe droughts that coincided with a decline in settlements in the region. In southeastern Iran, occupation is currently not attested in Sistan, the western Lut, the Bard Sir Valley, or the Bam region before 2.8 ka BP. However, recent studies have recorded early Iron Age settlements (around 3.3-3 ka BP) at Tom-e Gavan and Konar Sandal North, partially filling the long settlement gap and aligning with the gradual rise in Cerealia-type pollen recorded in the Konar Sandal sediment core. The Kur River Basin witnessed a significant decline in settlement during the Qaleh/Shogha-Teimouran periods.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Agro-pastoralism
  • Climate
  • Konar Sandal
  • Late Holocene
  • Peat
پژوهش های باستان شناسی ایران

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از تاریخ 23 دی 1403

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار