نقش‌برجسته‌های غرب شاهنشاهی اشکانی با تمرکز بر ایالت آدیابن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه باستان‌شناسی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه بوعلی‌سینا، همدان، ایران (نویسندۀ مسئول).

2 دانشجوی دکتری باستان‌شناسی، گروه باستان‌شناسی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه بوعلی‌سینا، همدان، ایران.

10.22084/nb.2025.30756.2763

چکیده

نقش‌برجسته، یکی از مهم‌ترین داده‌های باستان‌شناسی و هنری در دوران مختلف است. اشکانیان، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین شاهنشاهی‌های دوران باستان، دارای جنبه‌های ناشناختۀ هنری و تاریخی، به‌ویژه در زمینۀ نقوش برجسته است. پارتیان با شیوه‌ای خاص حکومت می‌کردند و برخی از ایالت‌های آن، مانند آدیابن، از استقلال نسبی برخوردار بودند. آدیابن، در غرب این شاهنشاهی، به‌دلیل موقعیت استراتژیک خود در مرز بین دو امپراتوری اشکانی و روم، نقش مهمی در تحولات سیاسی، نظامی و فرهنگی منطقه ایفا می‌کرد. پژوهش حاضر به بررسی نقش‌برجسته‌های باقی‌مانده از ایالت آدیابن در دورۀ اشکانی می‌پردازد. هدف اصلی این پژوهش، تحلیل جایگاه آدیابن در دورۀ اشکانی و بررسی نقوش برجستۀ این منطقه به‌منظور درک بهتر هویت پارتی و تأثیرات فرهنگی، سیاسی و مذهبی آن است. پژوهش با رویکرد توصیفی، تحلیلی-تطبیقی و به روش کتابخانه‌ای، با استفاده از داده‌های تاریخی، جغرافیایی و باستان‌شناسی انجام شده است. پرسش اصلی پژوهش این است که کدام‌یک از نقش‌برجسته‌ها در محدودۀ ایالت آدیابن ازنظر سبکی می‌تواند در بازۀ زمانی حکومت اشکانیان قرار گیرد؟ هم‌چنین، نقوش‌برجستۀ آدیابن چه ارتباطی با هنر دوره‌های مختلف دارد و چه تفاوت‌ها و شباهت‌هایی با دیگر مناطق تحت نفوذ اشکانیان دارد؟ نتایج مطالعات نشان می‌دهد که درمجموع ۱۳ نقش‌برجسته در مناطق: باتس-حریر، آمدیه، خنس-باویان، گلی زردک و ربانا-مرقولی در محدودۀ آدیابن دورۀ اشکانی قابل‌بررسی است. این نقوش تلفیقی از هنر پارتی با عناصر محلی (به‌ویژه هترا) و هلنیستی است و بازتاب‌دهندۀ هویت فرهنگی و سیاسی حاکمان این منطقه است. هم‌چنین، این نقوش نشان‌دهندۀ اهمیت آدیابن به‌عنوان یک منطقۀ مرزی کلیدی در دورۀ اشکانی و تأثیرات متقابل هنری بین اشکانیان، روم و فرهنگ‌های محلی منطقه است. در نقوش برجستۀ آدیابن، نقوش افراد لمیده و هم‌چنین نشانی از تغییرات مذهبی به یهودیت و مسیحیت مشاهده نمی‌شود، بلکه سنت‌های پارتی و منطقه‌ای که در حوزۀ وسیعی از مناطق اشکانی وجود دارند، نمایش داده شده‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Rock Reliefs in the Western Parthian Empire: A Case Study of the Province of Adiabene

نویسندگان [English]

  • Yaghoub Mohammadifar 1
  • Khadijeh Gholami 2
1 Professor, Department of Archaeology, Faculty of Art and Architecture, Bu-Ali Sina University, Hamadan, Iran. (Corresponding Author).
2 Ph. D Candidate in Archaeology, Faculty of Art and Architecture, Bu-Ali Sina University, Hamadan, Iran.
چکیده [English]

Relief carving is one of the most important archaeological and artistic artifacts from various historical periods. The Parthians, as one of the most significant empires of antiquity, exhibit lesser-known artistic and historical aspects, particularly in the realm of relief carvings. The Parthians ruled with a distinct approach, and some of their provinces, such as Adiabene, enjoyed a degree of autonomy. Located in the western part of the empire, Adiabene held a strategic position on the border between the Parthian and Roman worlds, playing a crucial role in the political, military, and cultural developments of the region. Despite the importance of this border province during the Parthian period, its reliefs have not been systematically studied. This research seeks to address the question: How do the stylistic and symbolic features of Adiabene’s relief carvings reflect the cultural, political, and artistic interactions between this province and its neighboring regions? The study aims to analyze the artistic and identity-related significance of Adiabene by examining 13 reliefs across five regions, employing a descriptive-analytical-comparative approach. The research data were collected through library-based methods, utilizing historical, geographical, and archaeological sources, as well as comparisons with reliefs from neighboring regions. The findings reveal that Adiabene’s reliefs reflect Parthian elements—such as crowns, hats, clothing, trousers, hanging ribbons, and standing postures— that appear throughout the vast territories of the Parthian Empire. In addition to Parthian influences, local Mesopotamian elements are also identifiable, including depictions of the god Nergal, the framing of reliefs, body curvature, and the one-legged stance seen in statues and reliefs from Hatra. The reliefs of Adiabene also exhibit Hellenistic influences, such as three-quarter profiles, depictions of the goddess Nike, and a sense of dynamism and movement. Religious and political themes form the cornerstone of Adiabene’s reliefs. Unlike some other regions, Adiabene’s carvings do not feature reclining figures or indications of religious shifts toward Judaism or Christianity. Instead, they showcase Parthian and regional traditions that were widespread across the empire. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Adiabene
  • Rock Reliefs
  • Parthian Empire
  • Hatra
  • Hellenistic

مراجع

- Akbari, A., (2008). “The Ka’ba-ye Zartosht and the Historical Significance of Shapur I’s Inscription”. Pazhoheshname-ye Tarikh [Historical Research Journal], 3 (11): 29–70. [in Persian]
- Al-Salihi, W., (2023). The archaeology of Hatra, the sacred city. Gorgias Press.‏ https://doi.org/10.31826/9781463245481
- Bahrani, Z., Almamori, H., Malko, H., Rodriguez, G. & Yalcin, S., (2019). “The Parthian Rock Reliefs and Bahdinan Gate in Amadiya/Amedi: A Preliminary Report from the Columbia University Mapping Mesopotamian Monuments Survey”. Iraq, 81: 47-62.‏ https://doi.org/10.1017/irq.2019.4
- Brijder, H. A., (2014). Stelae from Antiochus I’s temene in the southern part of Commagene: Seleucia/Zeugma (Belkis) and Doliche (Dülük). Nemrud Dagi: 150-160.‏ https://doi.org/10.1515/9781614516224.150
- Brown, M., Raheem, K. R. & Abdullah, H. H., (2022). “Rabana-Merquly: a fortress in the kingdom of Adiabene in the Zagros Mountains”. Antiquity, 96(388): 920-936. https://doi.org/10.15184/aqy.2022.74
- Boehmer, R. M., (1974). “Keramik aus der Umgebung von Batas”. SUMER. A JOURNAL OF ARCHAEOLOGY AND HISTORY IN IRAQ, 30(1-2): 101-108.‏
- Boehmer, R. M. & Von Gall, H., (1973). “Das felsrelief bei batas-heri”. Baghdader Mitteilungen, 6: 65–77.
- Boehmer, R. M., (1981). “Gali Zerdak”. Baghdader Mitteilungen, 12, 151-65.
- Boehmer, R. M., (1982). “Zu Gali Zerdak Nr. 1”. Baghdader Mitteilungen, 13: 163-5.
- Dahlman, C., (2002). “The political geography of Kurdistan”. Eurasian Geography and Economics, 43(4): 271-299. https://doi.org/10.2747/1538-7216.43.4.271
- Debevoise, N., (1968). A Political History of Parthhia. Greenwood Press, New York.
- Denzin, N. K. & Lincoln, Y. S., (2018). The Sage handbook of qualitative research. (5th ed.) Londan: Sage. https://doi.org/10.1177/1468794118778616
- Dillemann, L., (1962). “Haute Mésopotamie orientale et pays adjacents: contribution à la géographie historique de la région, du Ve avant l’ère chrètienne au Vie de cette ère”. Bibliothèque archéologique et historique, 72.‏ ISO 690
- Edgeworth Reade, J. & Anderson, J. R., (2013). “Gunduk, Khanes, Gaugamela, Gali Zardak–notes on Navkur and nearby rock-cut sculptures in Kurdistan”. Zeitschrift für Assyriologie und vorderasiatische Archäologie, 103(1): 69-123. https://doi.org/10.1515/za-2013-0008
- Ellerbrock, U., (2022). The Parthians. Translated by: Shahin Ariamanesh. 2nd ed. Tehran: Research Institute of Cultural Heritage and Tourism. [in Persian]
- Grabowski, M., (2011). “Abdissares of Adiabene and the Batas-Herir relief. Światowit”. Annual of the Institute of Archaeology of the University of Warsaw, 9(50): 117-140.‏
- Gutschmid, A., (2009). The History of Iran and Its Neighboring Regions from Alexander to the Fall of the Parthians. Translated by: Kaykavus Jahandari. 5th ed. Tehran: Qoqnoos. [in Persian]
- Hodder, I. (1991). “Interpretive Archaeology and Its Role”. American Antiquity, 56 (1): 7-18. http://www.jstor.org/stable/280968 .
- Johnson, M., (2020). Archaeological theory: an introduction. John Wiley & Sons.‏ https://doi.org/10.1002/9781394261062
- Josephus, F. & Feldman, L. H., (1965). Josephus/9 Jewish antiquities, Books XVIII-XX. General index to volumes I-IX/with an English transl, by: Louis H. Feldman, Josephus in nine volumes, 433.‏
- Kawami, T., (2013). Monumental Art of Iran in the Parthian Period. Translated by: Yaqub Mohammadifar and Alireza Khonani. Hamadan: Bu-Ali Sina University Press. [in Persian]]
- Khounani, A. & Mohammadifar, Y., (2018). “Two Parthian period rock reliefs from Iraqi Kurdistan”. Parthica: incontri di culture nel mondo antico: 20: 137-146.‏
- Marciak, M., (2017). Sophene, Gordyene, and Adiabene: Three regna minora of northern Mesopotamia between East and West (Vol. 26). Brill.‏ Likewise. https://doi.org/10.1163/9789004350724
- Marciak, M. & Wójcikowski, R. S., (2016). “Images of Kings of Adiabene: Numismatic and Sculptural Evidence”. Iraq, 78: 79-101. https://doi.org/10.1017/irq.2016.8
- Marf Zamua, D., (2008). “Al Manhutat al Sakhriya al Qadima fi Madinat (Amedi) Al Amediyah”. Subartu, 2: 113- 121. (in Arabic).
- Marf Zamua, D. & Amedi, A. M., (2011). “The Rock Reliefs of Merculi and Rabana in the Paramagroun”. Subartu, 4–5: 230–239 (in Arabic).
- Marinatos, N., (2009). Meta-mythology of “Baetyl Cult”. The Mediterranean Hypothesis of Sir Arthur Evans and Fritz Graf. Dill, U., Walde, C., Antike Mythen: Meiden, Transformationen und Konstruktionen, Berlin, 75-80.‏ https://doi.org/10.1515/9783110217247.2.73
- Mashkour, M.-J., (1992). Historical Geography of Ancient Iran. Tehran: Donya-ye Ketab. [in Persian]
- Mathiesen, H. E., (1992b). Sculpture in the Parthian Empire: a Study in Chronology. Vol. 2: Catalogue, Aarhus.
- Mohammadifar, Y., and Amini, F. (2015). Archaeology and Art of the Sasanian Era. 1st ed. Tehran: Shapikan. [in Persian]
- Mohammadifar, Y., (2010). Archaeology and Art of the Parthian Era. 2nd ed. Tehran: SAMT. [in Persian]
- Pierdaniele, M. B., (2021). “Faces in Stone. Rock Art in the Duhok Region (Kurdistan Region of Iraq)”. A Seriously Threatened Cultural Heritage, 35-78.‏ http://hdl.handle.net/11390/1233367
- Pigulevskaya, N. V., (1993). Cities of Iran in the Parthian and Sasanian Periods. Translated by: Enayatollah Reza. 2nd ed. Tehran: Elmi va Farhangi. [in Persian]
- Plutarch, (2001). Persians and Greeks as Narrated by Plutarch. Translated by Ahmad Kasravi. 1st ed. Tehran: Jami. [in Persian]
- Rowan, C., (2008). “Zeus Kasios and the Baetyl of Sydon: Two New Coins at ACANS”. Journal of the Numismatic Association of Australia, 18: 35-39.‏
- Safar, F. & Mustafa, M.-A., (1997). Hatra: The City of the Sun. Translated by Nader Karimian Sardashti. 1st ed. Tehran: Cultural Heritage Organization. [in Persian]
- Sarfaraz, A.-A. & Avarzamani, F., (2010). Coins of Iran: From the Beginning to the Zand Era. 8th ed. Tehran: SAMT. [in Persian]
- Sarfaraz, A.-A. & Avarzamani, F., (1985). The Chronicle of Arbela. English translation by: Timothy Kroll. UNIVERSITATIS CATHOLICÆ AMERICÆ - ET UNIVERSITATIS CATHOLICÆ LOVANIENSIS.
- https://www.livius.org/articles/place/arsameia/
- https://penelope.uchicago.edu/Thayer/e/roman/texts/cassius_dio/75*.html
پژوهش های باستان شناسی ایران
دوره 15، شماره 45
شماره انگلیسی
1404
صفحه 157-189

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار