بررسی باستان شناختی در دره کُران بُزان، زاگرس مرکزی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجو دکتری باستان شناسی دانشگاه تهران

2 استاد گروه باستان شناسی دانشگاه تهران

چکیده

طی بهار 1389 دره کُران‌بُزان با هدفِ کشف و شناسایی محوطه‌های باستانی و مطالعه چشم‌انداز فرهنگی آن مورد بررسی قرار گرفت. دره کُران‌بُزان دره طویل و باریکی است که در مرکز کوهستان‌های زاگرس واقع گردیده و شامل بخش‌هایی از غرب استان لرستان و بخش‌هایی از شمال‌شرقی استان ایلام در زاگرس‌مرکزی است. این دره به واسطه جریان رودخانه سیمره و پتانسیل‌های سرشار زیست محیطی قابلیت‌های فراوانی به‌ویژه در دوره پیش از تاریخ دارد. با توجه به قابلیت‌های فراوان منطقه و موقعیت مهم جغرافیایی آن در زاگرس‌مرکزی، منطقه کاملاً با پای پیاده و به‌صورت فشرده با هدف یک‌بار برای همیشه مورد بررسی قرار گرفت. منطقه مورد بررسی 71 کیلومتر مربع وسعت دارد و شامل دره‌ها، تپه ماهورها و ارتفاعات حاشیه رودخانه سیمره است. در نتیجه بررسی موفق به کشف تعداد قابل توجهی (122 مکان) محوطه باستانی از کهن‌ترین دوره استقرار بشر تا به امروز شدیم. از این تعداد 110 مکان مربوط به دوره پارینه‌سنگی، دو محوطه مربوط به دوره نوسنگی، یک محوطه مربوط به دوره مس‌و‌سنگ، دو محوطه عصر مفرغ، هفت محوطه مربوط به دوره تاریخی و هفت اثر و محوطه مربوط به دوره اسلامی است. این مکان‌ها شامل محوطه‌های باز دوره پارینه‌سنگی، روستاها و استقرارهای موقت، قلعه، آسیاب، کانال آب‌رسانی و دو گورستان است. نتایج بررسی نشان می‌دهد که بیشترین شواهد به‌دست آمده در دره مربوط به دوره پارینه‌سنگی میانی است و در دوره‌های پس از آن به‌جز یکی دو استقرار دایم و شماری محوطه با پراکندگی سطحی مواد فرهنگی، معمولاًً خالی از سکنه بوده است. این موضوع به احتمال فراوان در رابطه با کمبود اراضی حاصلخیز در دره و وضعیت ویژه زمین‌ریخت شناسی آن است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Archaeological Investigations of Kuran Buzan Valley in Central Zagros

چکیده [English]

The Kuran Buzan valley is a long and narrow valley located in Central Zagros mountainous region comprising the eastern parts of modern Luristan as well as the north eastern parts of Ilam provinces. The environment of valley and the flow of Seymareh River in the center of valley have given potentially the valley an ideal space attracting the human colonies from the very early times through nowadays. Locating the real sequences of human occupations and their distributions across the valley, a systematic archaeological survey of the area have conducted in spring 2010. Since the dam construction in the area seemed to have threatened the archaeological sites and also because of the topography of the valley which would obscured the sites appearances, a full coverage and intensive gridded system of survey was applied to enhance the probability of finding not only the actual locations of sites but rather off-site material which were assumed to be distributed all around the valley. Applying such technique in an area about 71 km2 , we were able to explore some 110 Paleolithic sites as well as some sites from the various cultural periods (2 sites as Neolithic, 1 site as Chalcolithic; 2 sites as Bronze Age, 7 sites belong to the historical period and 7 to the Islamic era). These, are including Paleolithic open sites, Neolithic open sites, Chalcolithic and Bronze Age settlement, 1 historical fortress, some historic sites with distribution of pottery, a watermill, a channel and a cemetery from Islamic period.
Sites could be attributed to the Lower (3 sites) and Middle Paleolithic (107 sites) while we could not identified the Upper Paleolithic/Epi-paleolithic episodes yet. This could be attributed to the geophysical patterns of the area where many natural cherty outcrops (Amirn formation) and some other raw material are easy to access on the surface made it possible the Paleolithic stone tool makers were able to use. The assemblages are consisted of Acheulian bifacial as well as large chopping tools, cores, scrapers and other Lower Paleolithic tool types as well as including a variety of the Middle Paleolithic industry such as large tools were generally made by the Levallois techniques. Considering the spatial pattern of sites and studying the distribution frequency of tools and their technological characteristics may applied that the Kuran Buzan valley attracted the different groups of Pleistocene’s hunter-gatherer; as the availability of resources could reinforced the living struggles of populations.
During the later periods which plant cultivations become dominant, the only way of life in the region, the shortage of accessible lands which were restricted just to the patchy alluvial terraces of the Seymareh River banks prevented the valley being occupied by the farmer societies. Through this research we found that the geographical location of Kuran Buzan valley which is linked to the known Paleolithic areas in the north to Kermanshah, Mahidasht and Sarfirouzabad as well as to Hulailan in the west and to Kuhdasht in the east may account for existence of a networking system through which the Kuran Buzan tool makers were interacted technologically with their peripheral neighbors.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Archaeological Systematic Survey Strategy
  • Kuran Buzan Valley
  • Seymareh River
  • Central Zagros
  • Paleolithic
  • Raw material

مراجع

- خسروزاده، علیرضا و ابوالفضل عالی 1383 توصیف، طبقه بندی و تحلیل گونه شناختی سفال­های دوران اشکانی و ساسانی منطقۀ ماه­نشان (زنجان)، در مجموعه مقالات همایش بین المللی باستان شناسی ایران: حوزۀ شمال غرب، به کوشش دکتر مسعود آذرنوش، تهران: پژوهشکدۀ باستان شناسی- پژوهشگاه میراث­فرهنگی و گردشگری، صص: 45- 70.
- خسروزاده، علیرضا و ابوالفضل عالی 1384 توصیف، طبقه بندی و گونه شناختی سفال­های دوران سلوکی، اشکانی و ساسانی، در بررسی­های باستان شناختی میاناب شوشتر، به کوشش عباس مقدم، تهران: صص: 165-247.
-دارابی، حجت، امیر بشکنی، مانا جامی­الاحمدی و اردشیر جوانمردزاده، 1390 بررسی محوطه­های پارینه­سنگی دشت مهران، پژوهش­های باستان­شناسی مدرس، سال دوم و سوم، شماره چهارم و پنجم، صص: 14- 30.
- دهقانی­فرد، حسن 1385، گزارش بررسی باستان­شناختی بخش طرهان و کونانی کوهدشت، آرشیو ادارۀ کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان لرستان(منتشر نشده).
- رهبر، مهدی 1382 کاوش­های باستان­شناسی خورهه، تهران: شرکت چاپ و انتشارات کتیبه- مدیریت میراث فرهنگی استان مرکزی.
- سلیمانی، شهربانو 1383 توصیف و طبقه­بندی سفال­های دوران اسلامی میاناب، در بررسی­های باستان شناختی میاناب شوشتر، به کوشش عباس مقدم، تهران: صص: 299-411.
-علی­بیگی، سجاد 1389 از سرگیری پژوهش­های باستان­شناختی در محوطۀ پارتی بیستون، پژوهش­های باستان­شناسی مدرس، سال دوم، شمارۀ سوم، صص: 39- 69.
-علی­بیگی، سجاد و شکوه خسروی، 1392 تأثیر انتخاب استراتژی بررسی­های باستان­شناختی در شناسائی محوطه­های باز عصر سنگ: یادداشتی دربارۀ ارتباطِ میان اهداف و روش­ها در بررسی درۀ کُران­بُزان، زاگرس مرکزی، چکیده مقاله­های همایش بین­المللی باستان­شناسان جوان، به کوشش: محمدحسین عزیزی­خرانقی، مرتضی خانی­پور و رضا ناصری، تهران: انجمن علمی دانشجویان باستان­شناسی دانشگاه تهران، صص: 18- 19.
-محمودیان، حبیب اله 1389 گزارش بررسی و شناسایی باستان­شناسی بخش هلیلان، حوزۀ زردلان، آرشیو ادارۀ کل میراث­فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان ایلام (منتشر نشده).
-مرادی، بابک 1386، گزارش بررسی باستان­شناختی محوطه، غار و پناهگاه­های صخره­ای شهرستان کوهدشت، آرشیو ادارۀ کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان لرستان (منتشر نشده).
-مرادی، ابراهیم 1387، گزارش بررسی و شناسایی باستان­شناسی شهرستان شیروان و چرداول: بخش هلیلان، آرشیو سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان ایلام(منتشر نشده).
-کابلی، میرعابدین 1367 گزارش کاوش گورستان کان گنبد ایلام، آرشیو ادارۀ کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان ایلام (منتشر نشده).
-کلایس، ولفرام 1385 الف محوطۀ معروف به دامنۀ پارتی، در بیستون: کاوش­ها و تحقیقات سال­های 1963- 1967، به کوشش ولفرام کلایس و پتر کالمایر، ترجمۀ فرامرز نجد سمیعی، تهران: معاونت فرهنگی و ارتباطات ادارۀ کل امور فرهنگی، صص:105- 119.
-کلایس، ولفرام 1385ب یادداشت­های مربوط به گزارش­ها و یافته­های دهکدۀ بیستون، در بیستون: کاوش­ها و تحقیقات سال­های 1963- 1967، به کوشش ولفرام کلایس و پتر کالمایر، ترجمۀ فرامرز نجد سمیعی، تهران: معاونت فرهنگی و ارتباطات ادارۀ کل امور فرهنگی، صص: 379- 402.
-فرزین، علیرضا 1384  گورنگاره­های لرستان: پژوهشی مردم شناختی در نقش و مضمون سنگ گورهای لرستان، تهران: پژوهشکدۀ مردم شناسی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری.
ب. غیرفارسی)
-Alibaigi, S., K.A. Niknami, M. Heydari, M. Nikzad, M. Zainivand, S. Manhobi, S. Mohammadi Qasrian, M. Khalili, and N. Islami 2011. Palaeolithic open-air sites revealed in the Kuran BuzanValley, Central Zagros, Iran, Antiquity, Project Gallery, Vol. 085, Issue 329.
-Braidwood, R. J., 1960 a. Seeking the World’s First Farmers in Persian Kurdistan: a Full Scale Investigation of Prehistoric Sites Near Kermanshah, Illustrated London News 237: 695- 697.
 
-Braidwood, R. J., 1960 b. Preliminary Investigations Concerning the Origins of Food-Production in Iranian Kurdistan, British Association for the Advancement of Science 17: 214-18.
 
-Braidwood, R. J., 1961. The Iranian Prehistoric Project, 1959-1960, Iranica Antiqua I: 3- 7.
 
-Braidwood, R. J., B. Howe, and C. A. Reed 1961. Iranian Prehistoric Project, Science 133: 2008-2010.
-Darabi, H., A. Javanmardzadeh, A. Beshkani & M. Jami- Alahmadi 2012. Paleolithic Occupations in the Mehran Plain in southwestern Iran, Documenta Praehistorica 39: 443-452.
-Dayson, R. 1966. Excavations on The Acropolis at Suse and Problems of Suse A, B and C, Ph. d Dissertation, Harvard University.
-Emberling, G., J. Robb, J. D. Speth & H. T. Wright 2002. Kunji cave: Early bronze burials in Luristan, Iranica Aantiqua XXXVII: 47- 104.
-Goff, C. 1971. Luristan before the Iron Age. Iran XI: 131–52.
-Hearinck, E. & B. Overlaet 2006, Bani Surmah, An early bronze age graveyard in Pusht-I Kuh, Luristan,  Acta Iranica 43, PEETERS.
-Hearinck, E. & B. Overlaet 2008, The Kalleh Nisar Bronze age graveyard in Pusht- I Kuh, Luristan, Acta Iranica 46,  Luristan Excavation Document VII.
- Kleiss, W., 1970. Zur Topographie des Partherhanges in Bisutun, Archaeologische Mitteilungen aus Iran, Band 3: 133-68.
-Kleiss,W., 1973. Qaleh Zohak in Azarbaidjan, AMI, Band 6, P.p. 163-88.
-Kleiss, W. 1985. Der Saulenbau von Khorha, AMI 18: 173- 180.
-Keall E. J. and M. J. Keall 1981. The Qal'eh-i Yazdigird Pottery: A Statistical Approach, Iran, XIX, 33-80.
-Matthews, R. 2002, Secrete of The Dark Mound, Jamdat Nasr 1926-1928, Iraq Archaeological Reports 6, British School of Archaeology in Iraq.
-Meldgard, J., P. Mortensen & H. Thrane. 1964. Excavation at Tepeh Guran, Luristan. Acta Archaeologica 34: 97–133.
-Moradi, B. & F. Bakhtiari. 2010. A note of Resent Paleolithic survey in Kouhdasht region, the Lorestan province, Iran, Iranian Archaeology, 1: 38-41.
-Mortensen, I. 1993. Nomad of Luristan, History, Material Culture, and pastoralism in western Iran, Thames and Hudson, Rhodos  international science  and art publishers.
-Mortensen, I. 2010. Luristani pictorial tombstones studies in nomadic cemeteries from northern Luristan, Iran, Acta Iranica 47, PEETERS, Leuven-Paris-Walpole, MA.
-Mortensen, I. D., and P. Mortensen, 1989. On the Origin Of Nomadism in Northern Luristan, Pp. 929-951, in Archaeological Iranica et Orientalis, Miscellanea in Honorem Louis Vanden Berghe, L. De Meyer and E. Haerinck, (eds.), Gent.
-Mortensen, P., 1974 a. A survey of early prehistoric sites in the Holailan valley in Lorestan, in Proceedings of the 2nd Annual Symposium on Archaeological Research in Iran, F. Bagherzadeh (ed.), Tehran: Iranian Centre for Archaeological Research, Pp: 34–52.
-Mortensen, P., 1974 b. A Survey of Prehistoric Settlements in Northern Luristan. Acta Archaeologica 45: 1–47.
-Mortensen, P., 1975. Survey and sounding in the Holailan valley 1974, in Proceedings of the 3rd Annual Symposium on Archaeological Research in Iran, F. Bagherzadeh (ed.) Tehran: Iranian Centre for Archaeological Research, Pp: 1–12.
-Mortensen, P., 1976. Chalcolithic settlements in the Holailan valley, in Proceedings of the 4th Annual Symposium on Archaeological Research in Iran, F. Bagherzadeh (ed.), Tehran: Iranian Centre for Archaeological Research, Pp: 42–62.
-Mortensen, P., 1979. The Hulailan survey: a note on the relationship between aims and method. Akten des VII Internationalen Kongresses für Iranische Kunst und Archäologie, München 1976 (Archäologische Mitteilungen aus Iran Suppl. 6): 3–8. Berlin.
-Mortensen, P., 1993. Paleolithic and Epipaleolithic sites in the Hulailan valley ,Northern Luristan, in The Paleolithic prehistory of the Zagros-Taurus, D.I. Olszewski & H.L. Dibble (ed.), Philadelphia: University Museum of Archaeology and Anthropology, University of Pennsylvania, Pp: 87–159.
-Mortensen, P., 2012. From the Epipaleolithic to the Neolithic in northern Luristan, in Archaeological Report (8), Proceedings of the International Symposium on Iranian Archaeology: Western Region, Research centre of Iranian C.H.H.O, Iranian centre for archaeological Research, pp: 47- 54.
-Mortensen, P., and P.E.L. Smith 1977. A Survey of Prehistoric Sites in The Harsin Region, 1977, In Proceedings of the VI th Annual Symposium on Archaeological Research in Iran, F. Bagherzadeh, (ed.), Tehran: Iranian Center for Archaeological Research, Pp.1-23.(Unpublished).
 
-Olszewski, D.I., H. Dibble, U. Schurmans, Sh. McPherron and J. Smith, 2005.  High Desert Paleolithic Survey at Abydos, Egypt , Journal of Field Archaeology 30(3), pp. 283-303.
 
-Schmidt, E., M. Van Loon & H. Curvers 1989. The Holmes Expeditions to Luristan, with contribution by: Brinkman. J. A., Vol. 1 & 2, OIP, Chicago.
-Stein, S. A.,1940. Old Routes of Western Iran. London.
-Thrane, H., 1965. Archaeological investigations in western Luristan. Acta Archaeologica 35: 153–68.
-Thrane, H. 2001. Excavations at Tepe Guran in Luristan: the Bronze Age and Iron Age periods (Jutland Archaeological Society Publications 38). Moesgaard: Jutland Archaeological Society.
-Vanden Berghe, L. 1968. Het Archeologisch onderzoek  naar de bronscultur van Luristan opgraving in Pish-I Kuh, Kalwali en War Kabud (1965- 1966), Brussel.
-Vanden Berghe, L. 1973. Researches Archéologiqoes dans le Luristan, Iranica Antiqua X: 1- 113.
-Wright H. T., J. A. Neely, G. A. Johanson & J. D. Speth 1975. Early Fourth millennium development in south western Iran, Iran 15: 129- 148.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار