بررسی فرهنگ یانیق در زاگرس مرکزی براساس کاوش لایه نگاری در تپه گوراب ملایر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس اداره میراث فرهنگی استان همدان

2 دانشجوی دکترای باستان شناسی دانشگاه بوعلی سینا

3 دانش آموخته کارشناسی ارشد باستان شناسی دانشگاه تهران

چکیده

تپه گوراب در روستای جوراب و در فاصله 12 کیلومتری شهر ملایر در جنوب‌شرق استان همدان قرار دارد؛ این تپه در مجاورت جاده ارتباطی ملایر به اراک واقع است. پژوهش‌های باستان‌شناسی  در تپه گوراب به‌طور مجدد به سرپرستی علی خاکسار با هدف تعیین عرصه و پیشنهاد حریم و لایه‌نگاری انجام گرفت که در نهایت منجر به شناسایی مساحت واقعی تپه و هم‌چنین ادوار فرهنگی مختلف موجود در این تپه گردید. در مجموع در تپه گوراب بر اساس لایه‌نگاری انجام شده 8 دوره فرهنگی از: مس و سنگ میانی و جدید، مفرغ قدیم، آهن و ... شناسایی شده است. کاوش لایه‌نگاری در تپه گوراب و ارائه جدول گاهنگاری آن منجر شد تا اطلاعات جدید از دوره‌های فرهنگی و به‌ویژه در مورد عصر مفرغ قدیم در این تپه آشکار گردد. همان‌طور که می‌دانیم عصر مفرغ قدیم در زاگرس‌مرکزی، تحت عنوان «فرهنگ یانیق» شناسایی شده است و نهشته‌های این فرهنگ در تپه گوراب با ضخامت 8/5 متر، باعث شده تا به‌عنوان یکی از محوطه‌های بسیار مهم و کلیدی در این منطقه محسوب شود. در این نوشتار به استناد به داده‌های فرهنگی حاصل از کاوش (سفال و داده‌های کربن 14) و هم‌چنین استفاده از منابع کتابخانه‌ای و گزارش‌ها به بررسی و تحلیل فرهنگ یانیق در این تپه پرداخته می‌شود. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که یافته‌های سفالی تپه گوراب قابل مقایسه با سایر محوطه‌های یانیقی موجود در ایران از جمله: تپه پیسا، گودین‌تپه، یانیق‌تپه، گوی‌تپه و گل‌تپه و محوطه‌های یانیقی موجود در خارج از ایران از جمله  در شرق ترکیه و منطقه قفقاز است. نتایج تاریخ‌گذاری کربن 14 تپه گوراب که در دانشگاه آکسفورد انگلستان انجام گرفته نشان می‌دهد که تاریخ‌گذاری این فرهنگ در زاگرس‌مرکزی بر اساس گاهنگاری موجود در گودین تپه نیاز به بازنگری و تأمل بیشتری است. 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Analysis of Yaniq Culture at Tappeh Gourab of Malayer, Based on Stratigeraghical Excavation

نویسندگان [English]

  • ali khaksar 1
  • esmail hemati azandaryani 2
  • asef Norozi 3
چکیده [English]

Tappeh Gourab is located at E 34˚, 13‘, 29.3“ and N 48˚, 52’, 00.4”, 1823 meters above sea level and close to the Gourāb Village a Suffragan of Malayer town in Hamadan province, adjacent to the link road Arak-Malayer. The archaeological investigations carried out by Ali Khaksar in 2006 aiming to determine stratigraphy and limit of the site during which remarkable results were achieved. The site has been registered on the National Heritage List with No.1042 in 1984. Then in 2006 archeological excavations were done. Tappeh Gourab was identified in 1962 and Mehdi Rahbar according to the pottery comparisons, attributed the site to Sassanid era; meanwhile the site was investigated by Mr. Ahmad Kabiri. He believed there are remains of prehistoric periods (mid-4th millennium B.C.) and in the higher floors the 1st millennium potteries are attested. There were also multi-Islamic era potteries of particularly Ilkhanid era on top of the site. Archaeological excavation of the Tappeh Gourab were done in two apart tranches to determine the limit of the cultural deposit area and offering the boundary. Determining the limit of the site, 14 test trenches were excavated in different directions. As a result, the actual dimensions of the site was about 200 × 340 m were identified over the area that represents 8.3 hectares. Stratifying the site, three tomography  trenches were established. The Northeast trench is known as the main stratigraphic trench. The stratigraphic trench in the northeastern part of the site, in an sloppy area close to vertical direction was established with basic dimensions of 2 × 2 m in the northeast - southwest order. The tranche 1 is an step trench and 1.5 × 1.5 meter in diameter, placed in front of stratigraphic trench in the northeastern part of the site. Trench 14 is located at the Northern part of the site. It is 1.50 × 1.90 m. In three trenches 29.68 meters of the deposits via 3 trenches were excavated led to discover 53 catalogs, 7 structures, 7 Features and 4 locus.
Providing the absolute dating, totally 13 C14 samples have been taken of which 6 samples are from the Yaniq culture deposit and dating of samples was conducted in the laboratory Oxford University. According to the evidences of absolute chronology, pottery and architectural evidences of Tappeh Gourab, 8 cultural periods can be specified: Middle Chalcolithic, Early Bronze Age, Iron III(?)/ Achamenid (?), Parthian, Sassanid, Early Islamic, Seljuk and Ilkhanid.
Deposit related to the Early Bronze Age is 5.80 m without gap from the Middle and Late Chalcolithic. Because of the architectural structures associated with the Iron Age III / Achamenid, the upper part of Early Bronze Age deposits (K 24-36) were disturbed. Yaniq data of Tappeh Gourab is comparable with those from Tappeh Pisa, Godin Tepe, Yaniq Tape, Gol Tepe, Eastern Anatolia, Asvan Kale, South Anatolian Plateau, Mus in Turkey, Sos Hoyuk, Büyüktepe Höyük. Comparing the C14 analysis from Tappeh Gourab and the current dating of Godin Tepe, it seems that some reviews on the dating of Yaniq culture in Central Zagros is necessary.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Central Zagros
  • Malayer
  • Gourab
  • Early Bronze Age
  • Yaniq Culture

مراجع

  1. خاکسار، علی. 1385الف، گزارش گمانه­زنی به­منظور تعیین حریم تپه باستانی گوراب (ملایر)، بایگانی میراث فرهنگی استان همدان  (منتشر نشده).
  2. خاکسار، علی. 1385ب، گزارش نهایی کاوش­های لایه­نگاری تپه باستانی گوراب (ملایر)، بایگانی میراث فرهنگی استان همدان (منتشر نشده).
  3. رهبر ، مهدی و تامس کایلر یانگ. 1353، بررسی باستان­شناسی دشت کنگاور، بایگانی میراث فرهنگی استان کرمانشاه (منتشر نشده).
  4. طلایی، حسن. 1385، عصر مفرغ ایران، تهران: انتشارات سمت.
  5. کبیری، احمد. 1353، گزارش بررسی و پرونده ثبتی گوراب، بایگانی میراث فرهنگی استان همدان.
  6. مترجم، عباس. 1387، بررسی و تحلیل الگوهای استقراری عصر مفرغ قدیم در دشتهای پیرامون کوهستان الوند-همدان، پایان­نامه­ی دکتری، دانشگاه تهران.
  7. محمدی­فر، یعقوب، عباس مترجم و کمالدین نیکنامی، 1390، معرفی و طبقه­بندی برخی از نقوش گرافیکی و هندسی تزئنی کنده بر روی سفال­های عصر مفرغ قدیم بر اساس مدارک بدست آمده از تپه پیسا همدان، پیام باستان­شناس، ال هشتم، شماره شانزدهم، 48-35.
  8. نوروزی، آصف، 1390، بررسی و تحلیل نویافته­های فرهنگ یانیق (عصر مفرغ) در تپه گوراب ملایر، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
    1. Badalyan, R., A. Smith and P.Avetisyan. 2003, The emergence of socio-political complexity in Southern Caucasia. In A. T. Smith & K. Rubinson (Eds.), Archaeology in the borderlands: Investigations in caucasia and beyond (pp. 144–166). Los Angeles: The Cotsen Institute of Archaeology at UCLA.
    2. Batiuk, S and M. Rothman. 2007, Early Transcaucasian Cultures and their Neighbors: Unraveling Migration, Trade, and Assimilation.”  Expedition 49(1):  7-17.
    3. Brown, B. 1951, Excavation in Azarbaijan 1948. London 1951.
    4. Burney, C and D. Lang. 1971, the Peoples of the Hills. London: Weidenfeld and Nicholson.
    5. Burney, C. 1958, Eastern Anatolia in the Chalcolithic and Early Bronze Age. Anatolian Studies, Vol : 8.
    6. Burney, C. 1961a, Excavation at Yanik tepe north-west Iran. Iraq 23.
    7. Burney, C. 1961b, Circlular buildings found at Yanik Tepe, in north - west Iran. Antiquity vol 35: pp. 237-40.
    8. Burney, C. 1962, Excavation at Yanik tepe Azerbaijan 1961.  Iraq 24.
    9. Burney, C. 1964, Excavations at Yanik Tepe , Azerbaijan , 1962 : Second preliminary Report . Iraq 26.
    10. Burney, C. 1970a, Excavation at Haftavan Tepe 1968 First Preliminary Report. Iran 8: 157-71.
    11. Burney, C. 1970b, Haftavan Tepe. Iran 8: 182-83.
    12. Burney, C. 1972, Excavation at Haftvan Tepe 1969: Second preliminary Report. Iran 10:127-42.
    13. Burney, C. 1973, Excavation at Haftvan Tepe 1971: Third preliminary report". Iran 11:153-72.
    14. Burney, C. 1974, Repoton on the 1973 season of excavation at Haftvan Tepeh. In Firouz Bagher zadeh. Ed. proceedings of the I Annual symposium on Archaeological Reserch in Iran, 1973. 102-11. Tehran: Iranian center for Archaeological research.
    15. Burney, C. 1975, Excavation at Haftvan Tepe 1973: fourth preliminary report. Iran 13:149-64.
    16. Burney, C. 1976a, the fifth season of excavation at Haftvan Tappeh: Brief summary of   principal results. In Firouz Bagher zadeb, ed., Proceedings of the IVth Annual symposium on archaeological research in Iran 1975: 257-71. Tehran: Iranian centre for archaeological research.
    17. Burney, C. 1976b, Haftvan Tappeh: Iran 14: 157-58.
    18. Burney, C. 1979, Haftvan Tappeh: Iran 17: 150.
    19. French, D and S. Helms. 1973, Asvan Kale: The Third Millennium Pottery. Anatolian Studies, Vol. 23, Asvan 1968-1972: An Interim Reports. (1973), pp. 153-158.
    20. Glumac, P and D.Anthony. 1992, Culture  and  Enviroment  in  the  Prehistoric  Caucasus: The  Neolithic  through  the  Early  Bronze  Age., Chronologies  in  Old  World  Archaeology, edited  by  R.W. Ehrich,  Vol. 1, Chicago  and  London:The  University  of  Chicago  Press, pp. 196-206.
    21. Kelly-Buccellati, M. 1974, The Excavations at Korucutepe, Turkey, 1968-1970: Preliminary Report. Part V: The Early Bronze Age Pottery and Its Affinities. Journal of Near Eastern Studies, Vol.33 No. 1. (Jan., 1974), pp. 44-54.
    22. Kiguradze, T and A. Sagona. 2003, Origins of the Kura-Araxes Cultural Complex. In A. T. Smith & K. Rubinson (Eds.), Archaeology in the Borderlands, Investigations in Caucasia and Beyond The Cotsen Institute of Archaeology at UCLA, Los Angeles, (pp. 38–94).
    23. Kleiss w and S. kroll. 1979, Ravaz and Yakhvali, Zwei befestigte platze des 3. Jahre tausends, Ami 12: pp. 27-47.
    24. Kroll, S. 1975, Die Keramik aus der Ausgrabung Bastam 1970, Archäologische Mitteilungen aus Iran.
    25. Kuftin, B. 1940, K Voprosu O Rannykh Stadiyakh Bronzovoy Kultury na Territorii Kavkaza. Kratkiye Soobshcheniya O Dokladakh i Polevykh Issledovaniyakh Instituta Istorii, 8, 5–35.
    26. Kushnareva, K. 1997, The Southern Caucasus in Prehistory: Stages of Cultural and Socioeconomic Development from the 8th to the 2nd Millennium BC.  University Museum Monograph 99.  Trans. H.N. Michael.  Philadelphia: University Museum, University of Pennsylvania.
    27. Marro, C and A.Özfirat. 2005, Pre-Classical Survey in Eastern Turkey. Third  Preliminary  Report: Dogubeyazit  and  the  Eastern  Shore  of  Lake  Van. Anatolia Antique 13: pp. 319-356.
    28. Mellaart, J. 1963, Early Cultures of the South Anatolian Plateau, II: The Late Chalcolithic and Early.
    29. Mohamadifer, Y and A. Motarjem and H. Torabzadeh Khorasani. 2009, Tepe Pissa: new investigations at a Kura-Araxes site in central western Iran. Antiquity, Vol 83 Issue 320.
    30. Rothman, M and G.Kozbe 1997, Mus in the Early Bronze Age. Anatolian Studies, Vol. 47. pp. 105-126.
    31. Sagona, A. 1984, The Caucasian Region in the Early Bronze Age. BAR International Series 214, Ankara.
    32. Sagona, A., C.Sagona and H.Ozkorucuklu 1995, Excavations at Sos Hoyuk 1994: first preliminary report. Anatolian Studies 45:193-218.
    33. Sagona, A., E. Pemberton and I. McPhee. 1991, Excavations at Büyüktepe Höyük, 1990: First Preliminary Report. Anatolian Studies, Vol. 41. (1991), pp. 145-158.
    34. Sagona, A., M.Erkmen., C.Sagona  and  I.Thomas. 1996, The excavations at Sos Hoyiik, 1995. Anatolian Studies 46: 27-52.
    35. Seyidov, A. 2000, Nakhichevan  Ulk  Tunj  Dovru  Abideleri  ve  Onlarin  Dovrleshdirilmesi. Chashioglu metbeesi, Baku.
    36. Smith, A. 2005, Prometheus Unbound: Southern Caucasus in Prehistory.  Journal of World Prehistory 19 (4): 229-79.
    37. Summers, G. 1982, A Study of the Architecture, Pottery, and Other Material from Yanik Tepe, Haftavan Tepe VIII and Related Sites. Doctoral Thesis, University of Manchester.
    38. Summers, G. 1991, Chalcolithic Pottery from Kabakulak (Nigde) Collected by Ian Todd. Anatolian Studies, Vol. 41. (1991), pp. 125-131.
    39. Talai, H. 1984, Notes on new pottery Evidence from the eastern Urmia Basin: Gol Tepe. Iran 22: pp. 151-56.
    40. Weiss, H and T. Young. 1975, The Merchants of Susa: Godin Vand plateau lowland relations in the late fourth millennium B.C.  Iran XIII.
    41. Yener, K., C. Edens., T. Harrison., J. Verstraete and T. Wilkinson. 2000, The Amuq Valley Regional Project, 1995-1998. American Journal of Archaeology 104: 163-220.
    42. Young­, T and H. Weiss. 1974, the Godin Project: Godin Tepe. Iran 12: 207-11
    43. Young­, T and L. Levine. 1974, Excavation of the Godin Project: Second progress Report Occasional Papers no: 26 Art and Archaeology .Torento.
    44. Young, T. 1966, Survey in western Iran 1961 Journal of Near Eastern studies, 25.
    45. Young, T. 1969a, Excavations at Godin Tepe. First progress Report Occasional Papers no: 17 Art and Archaeology. Torento.
    46. Young, T. 1969b, The Chronology of the Late Third and Second Millennia in Central Western Iran as Seen from Godin Tepe.  American Journal of Archaeology, Vol. 73, No. 3.
    47. Young, T.1975a, an Archaeological Survey of the Kangavar Valley. Proceeding  of  the  3rd  Annual  Symposium  on  Archaeological  Research  in  Iran  3: 23-30.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار