طبقه بندی سفال ساسانی دره سیمره،مطالعه موردی: قلعه سیرم شاه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیارگروه باستان شناسی دانشگاه بوعلی سینا

2 دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه بوعلی سینا

چکیده

دره سیمره که منطقه حایل میان استان‌های لرستان و ایلام است، از مناطق تقریباً ناشناخته در باستان‌شناسی ایران است. رودخانه سیمره از رودخانه‌های دائمی استان ایلام است که به حوضه آب‌ریز کرخه می‌پیوندد و در حال حاضر مرز بین دو استان ایلام و لرستان را تشکیل می‌دهد. در محدوده استان ایلام، در بخش‌هایی که دره‌ها عریض و بر میزان زمین‌های هموار افزوده شده، وجود رودخانه سیمره شرایط را برای انجام فعالیت‌های کشاورزی و نیز شکل‌گیری استقرارهای موقت و گاه دائم به‌وجود آورده است، ولی بیشتر این استقرارها (دائم یا فصلی) به‌دلیل وجود ارتفاعات و کوه‌ها فاقد راه‌های ارتباطی و مسیرهای حرکتی مناسب هستند. در این منطقه تپه‌های متعددی از دوران مختلف و خصوصاً دوران ساسانی دیده می‌شود.  "قلعه‌ی سیرم‌شاه" در ساحل شرقی رودخانه سیمره و بر روی یک پشته‌ی طبیعی به ارتفاع تقریبی 40 متر از سطح زمین‌های اطراف و 725 متر از سطح آب‌های آزاد قرار گرفته است. این تپه که یک قلعه مربوط به دوران ساسانی است، مورد کاوش قرار گرفت. در جریان کاوش از این محوطه و بررسی سطح و دامنه‌های آن تعدادی سفال به‌دست آمد که تعداد 361 قطعه مورد مطالعه و طبقه‌بندی قرار گرفت. اهمیت سفال‌های این محوطه به‌دلیل تک دوره ای بودن آن است. مبنای این مطالعه، طبقه‌بندی و گونه‌شناسی سفال ساسانی قلعه سیرم‌شاه و سپس مقایسه‌ی آن‌ها با نمونه‌های مشابه در زاگرس‌مرکزی و دیگر مناطق شناخته شده از دوره ساسانی است. سفال‌های به‌دست آمده از قلعه سیرم‌شاه در: 6 فرم ظرف، 13فرم لبه، 3فرم کف، 3فرم دسته و 7شیوه تزیینی طبقه‌بندی شدند که علاوه‌بر تاثیرات سبک محلی، تأثیر و نفوذ سفال‌گری ویژگی‌های فنی سفال ساسانی حوزه‌ی فرهنگی غرب و جنوب‌غرب ایران دیده می‌شود. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Typology of Sassanid Pottery of Seymareh Valley, Case Study: Qale’h-ye Seyrom Shah

نویسندگان [English]

  • yaghoub Mohammadifar 1
  • Elnaz Tahmasebi 2
1 Bu Ali Sina University
2 Bu-Ali Sina University
چکیده [English]

Seymareh valley is an area located between Luristan and Ilam provinces considered to be an almost unknown area in the Iranian Archaeology. Here, several sites spanning various periods, especially the Sassanid era can be perceived. One of them is Qale’h- ye Seyram Shāh located on the eastern bank of the Seymareh River on a natural hill, approximately 40 meters above the ground while he site is elevated some 725 meters above sea level. The site is belong to remains of the old Sassanid castle. During the excavations, the site was surveyed as remarkable amount of sherds were found of which 361 sherds has been studied and classified introduced here. The significance of these potteries lies in their single period nature. This research is mainly based on the classification and typology of Sassanid pottery from Qale’-ye Seyram Shāh and also their comparison with homogeneous pieces from Central Zagros and other known areas of Sassanid era. These potteries are include typical daily use potteries, Jugs, Big Bowls and Jars; all of them are wheel-made and most are well-baked. In terms of quality they can be divided to 3 classes: delicate pottery, plain and coarse ware. The colour is varies from buff, orange to red. Sassanid potteries of Qale’-ye Seyram Shāh are a local type in which the influence of other regions can also be seen simultaneously. In terms of form, the technical features and decorative style of the collection belongs to the cultural sphere of west and south-western Iran. According to the technical characteristics of the Sassanid pottery of the Qale’-ye Seyrom Shah, it can be attested that the common forms of Seyrom Shah pottery are typical pottery such as:  jars, large bowls and jugs. These sherds have mostly impress, curved and raised decorations and the most common designs are scale, linear or finger cordage in one or two rows, wavy and concentric circle designs. Majority of pottery are eggshell and plain ware. The rims are mostly smoothed or rounded inverted rims. Potteries are in small or medium sizes and the large ones are jars and large bowls. Potteries have tempered with fine mineral and coarse sand in white, black and grey colours. Most of potteries have slip or wash in buff or orange and all are wheel-made and well-baked.
Technical characteristics of Seyrom Shah Sassanid pottery in comparison with different Sassanid sites represent that the production process was based on the preferences of each Sassanid area. Meanwhile, similar forms with cross-section nuances can be seen. Therefore, in this era, there were different preferences in each area with nuances. Although during this era forms have nuances but they are approximately similar and only technical characteristics and various decoration differentiate. It is noteworthy that the decorations themselves are based on the preferences which mean the decorations are similar but the design pattern are different. So, the Seyrom Shah pottery is a regional and local type in which the inspiration of other regions is well attested. In terms of form, technical characteristic and decoration Seyrom shah pottery belongs to the west and southwest Sassanid culture of Iran as it has the highest similarity with potteries of these regions; these similarities are mostly base on form and decoration,. Similar sample. Qale-ye Seyrom Shah in west are observed in Dare-Shahr, Sargandab, Qale’ Yazdgird, Kangavar and Bistun and in southwest are highly similar to Hajiabad of Fars. These similarities suggest intra-regional and inter-regional interaction of Qa’ale seyrom shah.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Pottery
  • Sassanid Era
  • Seymareh Valley
  • Qale-ye Seyram Shāh
_       توحیدی،فائق،1386.فن و هنر سفالگری،چاپ پنجم، تهران، انتشارات سمت.
_       خسروزاده،علیرضا و ابوالفضل عالی،1383."توصیف، طبقه بندی و تحلیل گونه شناختی سفالهای دوران اشکانی و ساسانی منطقه ماه نشان(زنجان)"، مجموعه مقالات همایش بین المللی باستان شناسی ایران:حوزۀ شمال غرب،به کوشش دکتر مسعود آذرنوش، تهران، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری-پژوهشکده باستان شناسی.
_       دریایی،تورج،1390.شاهنشاهی ساسانی، ترجمه مرتضی ثاقب فر، تهران، نشر ققنوس.
_       سرفراز،علی اکبر و بهمن فیروزمندی،1383.باستان شناسی و هنر دوران تاریخی ماد، هخامنشی، اشکانی، ساسانی، تهران، انتشارات عفاف.
_       شهبازی،سیاوش،1385."تبیین گاهنگاری پیش از تاریخ دشت سیمره"،چکیده مقالات-همایش باستانشناسی ایران:حوزۀ غرب،کرمانشاه12-10آبان.تهران،انتشارات دانشگاه تهران.
_       عربی،الهام و پریسا وثوق بابائی،1391.نقش سدسازی بر روی محوطه‌های باستانی: شناسائی یا تخریب؟(مطالعه موردی: سد سیمره).(منتشر نشده).
_       فرهنگ جغرافیایی کوهدشت،1375.تهران، سازمان نقشه برداری کشور، انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
_       کامبخش‌فرد،سیف‌اله،1386.کاوش‌ها و پژوهش‌های باستانشناسی و احیاء معماری معبد آناهیتای کنگاور و تاق گرا-گنجینه‌های یافت شده از کاوش ها، جلد دوم، تهران، پژوهشکده باستانشناسی-سازمان میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری.
_       کرتیس،جان،1378. ایران کهن، ترجمه خشایار بهادری، تهران، نشر کارنگ.
_       کلایس،ولفرام و پترکالمایر،1385.بیستون-کاوش‌ها وتحقیقات سال های1967-1963،باهمکاری: راینر.م.بومر، پتر کالمایر، هوبرتوس فون گال، لوتز ایلیش، ولفرام کلایس، اینگه بورگ لوشای، شمایسر هاینتس لوشای، ترجمه فرامرز نجدسمیعی، تهران، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری- معاونت فرهنگی و ارتباطات، اداره کل امور فرهنگی.
_       گیرشمن،رومن،1386.ایران از آغاز تا اسلام، ترجمه محمدمعین، چاپ شانزدهم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
_       لک پور، سیمین،1389.کاوش‌ها و پژوهش‌های باستان شناسی دره شهر(سیمره)، تهران، انتشارات پازینه و اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان ایلام.
_       محمدی فر،یعقوب،1390."گزارش مقدماتی کاوش­ نجات بخشی قلعه­ی سیرم شاه(حوضه­ی آب­ریز سد سیمره)"پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی،صنایع دستی وگردشگری کشور،پژوهشکده­ی باستان­شناسی.(منتشر نشده).
_       محمدی فر،یعقوب،1391."قلعه سیرم شاه، حوضه آبگیر سد سیمره، لرستان"،چکیده مقاله‌های یازدهمین گردهم آیی سالانه‌ی باستان شناسی ایران، تهران- موزه ملی، نشر پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری.
_       محمدی فر،یعقوب،1392." نگاهی اجمالی به چند محوطه ساسانی دره رودخانه سیمره".(منتشر نشده).
_       موسوی نیا، سیدمهدی،1389."سقوط ساسانیان و شواهد تاریخی و باستان شناسی"، دوفصلنامه تحلیلی، پژوهشی باستان شناسی تاریخ هنر و مطالعات میان رشته ای،مجله انجمن علمی دانشجویان باستان شناسی دانشگاه تربیت مدرس،سال دوم، شماره سوم، بهار و تابستان.صص269-260.
_       نفیسی،سعید،1384.تاریخ تمدن ایران ساسانی، به اهتمام عبدالکریم جربزه دار، چاپ دوم، تهران، انتشارات اساطیر.
_       یارشاطر،احسان،1387.تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان(جلدسوم- قسمت اول)،ترجمه حسن انوشه، تهران، انتشارات امیرکبیر، چاپ پنجم.
 
_       Azarnoush, M. 1994. The sasanian manor house at Hajiabad, Iran.
_       Herrmann, G., Kurbansakhatov, K., and Simpson, J. 2000. “The International Merv Project Preliminary Report on the Ninth Year”. Iran, Vol.39: 9-52. Published by British Institute of Persian Studies.
_       Keall, E.J., Keall, M.J. 1981“The Qal'eh-i Yazdigird Pottery: A Statistical Approach Reviewed work(s)”. Iran, Vol.19: 33-80. Published by British Institute of Persian Studies.
_       Kennet, D. 2002. “Sasanian Pottery in Southern Iran and Eastern Arabia”. Iran, Vol.40: 153-162. Published by British Institute of Persian Studies.
_       Kennet, D. 2004. Sasanian and Islamic pottery from Ras al-Khaimah(eBook version).Classification, chronology and analysis of trade in the Western Indian Ocean. Durham University.
_       Mohammadifar, Y. 2012.”Sar-Gandab”, Sasanika Archaeology 9,(online).
_       Williams, T., Kurbansakhatov, K. 2003. “The Ancient Merv Project, Turkmenistan. Preliminary Report on the Second Season”. Iran, Vol.41: 139-170. Published by British Institute of Persian Studies.