بررسی تغییرات الگوهای پراکنش محوطه های دوره های مفرغ و آهن در دشت چمچمال (زاگرس مرکزی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه بوعلی سینا

2 دانش آموخته ی کارشناسی ارشد باستان شناسی دانشگاه بوعلی سینا

چکیده

شناخت محیط در بررسی استقرارهای انسانی و ایجاد تغییرات در زیست‌بوم یکی از مباحث مهم در شاخه‌ای از علم باستان‌شناسی چشم‌انداز می‌باشد. مطالعه‌ی قرارگیری مکان باستانی در بستر طبیعی منجر به درک واقعی مجموعه پتانسیل‌های محیطی و فرهنگی، سیستم معیشتی و اقتصادی ساکنان را در بر دارد؛ براین اساس با توجه به محدودیت‌ها و پتانسیل‌ها گونه‌ی خاصی از آرایش فضایی محوطه‌ها را درپی خواهد داشت. دشت چمچمال از وسیع‌ترین دشت‌های میان‌کوهی منطقه‌ی زاگرس می‌باشد که در آن دو رودخانه‌ی گاماسیاب و دینور جریان دارد. جاده‌ی بزرگ خراسان در طول مسیر شرقی-غربی دشت و به موازات رودخانه‌ی گاماسیاب در این دشت تداوم می‌یابد. متوسط ارتفاع دشت چمچمال از سطح دریا بین 1300 تا 1400متر و وسعت حوضه‌ی آبریز آن تا دهانه‌ی ورودی دینور 460 کیلومترمربع است. در این پژوهش به تحلیل الگوی استقرار دوره‌های مفرغ و آهن دشت چمچمال، پتانسیل‌های زیست‌محیطی، نحوه‌ی پراکنش استقرار‌ها پرداخته می‌شود که در نتیجه مشخص شد، دوره‌های مفرغ و آهن در دشت چمچمال بر پایه‌ی دو شیوه‌ی معیشت کشاورزی و دامداری بوده است. مشخصه‌ی اصلی دوره‌ی مفرغ این دشت، عمدتاً واقع شدن در مرکز دشت و نزدیک به منابع آب دائمی و معبر اصلی است. این الگو در بطن خود وابستگی تجاری و کشاورزی را نشان می‌دهد. در دوره‌ی آهن اغلب نوعی جابه‌جایی استقرارها از مرکز دشت به دامنه‌ی کوهستانی (شمال دشت) را نشان می‌دهد که به پیروی از یک الگوی خطی در امتداد دره‌های کوهستانی واقع شده‌اند، در نتیجه محوطه‌ها از مرکز دشت به حاشیه رانده می‌شوند؛ این امر بیانگر تغییر غلبه و برتری اتکا معیشتی از کشاورزی به دامداری قلمداد می‌شود، در نتیجه محوطه‌های حاشیه جنوبی از نظر معیشتی وابستگی بیشتر به دامداری دارند و شعاع حوزه‌ی گیرش محوطه‌ها وسیع‌تر می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Studying the Changes of Distribution Patterns of the Bronze and Iron Ages Settlements in Chamchamal Plain, Central Zagros

نویسندگان [English]

  • abbas motarjem 1
  • nahid siasar 2
2 univercity boali
چکیده [English]

The recognition of human settlement and making changes in ecosystems are the most important topics in landscape archaeology. The role of human-environment interaction is important as the this interactions can affect the environment and human behavior, studying the archaeological sites in their natural context real understanding the environmental potential, cultural, and economic livelihood systems  of residents. According to certain limitations and potential of the spatial arrangement of species in the area is following; according to the natural geography of the region and the relationship between man and environment, most of the settlement pattern locating in different geographic zones varying from each other, and each distribution switching the location of settlements. In their analysis of spatial relationship between settlements and other factors such as roads, rivers, quality and type of land have checked.  Environment and nature type defines that how they adapted with humans, it is obvious that the situation is not identical to conform a different environment. Identification of facilities and the environmental constraints shapes the human behavior. The Chamchamal plain is of the widest plains locating between the Zagros Mountains where two rivers Gamasiab and Dinavar are flowing and Great Khorasan Road lied on the east-west of the plain along rivers. In addition, on the south side of the plain, two permanent Mirage and roaring “Barnaj” and “Nojubaran” have located; the importance of the plain, especially during the beginning of sedentarism, rivers and downstream added a significant role to the of early settlements development. This system has led to the discharge these resources vary in different seasons, maximum and minimum in the spring to fall months. The average elevation above sea level is between 1300 and 1400 meters and Chamchamal Plain catchment area is inlet Dinavar 460 kilometers. In this paper, the settlement pattern of Bronze and Iron Age of the plain Chamchamal is being studied; according to the plain status, ecological potential and the dispersion of settlement in both periods has considered. Here, it was found that, during the Bronze and Iron Age, the economy was on the basis of agriculture and animal husbandry. The main characteristic of the Bronze Age Settlements of the plain, is that they mostly located in the center of the Plain close to the permanent water sources and main roads. This pattern is dependent on its core showing agricultural subsistence. During the Early Bronze and Iron Age, a greater tendency have seen in marginal areas and mountain belt as can be due to population growth, or spreading animal husbandry. Iron was often moves during the establishment of center of the Plain to the mountainous north following a linear pattern along the mountain valleys, since the life was marginalized; this, represents a change from farming to livestock and giving reliance. As a result of greater reliance on farming subsistence areas of southern margin of the basin and range area and the wider setting. The average size of each field setting area than the area of the center of the Plain and mountain ranges (northern plains) further. According to an study on the Chamchamal plain settlements, since there was not much difference in the size of two sites, the major sites have area of 0.5 to 1 hectare. Rural have probably had certain social changes have taken place after Bronze and Iron Age habitat in the hierarchy have not seen much difference.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Chamchamal Plain
  • Plain
  • Bronze Age
  • Iron Age
  • Settlement Pattern Analysis
- اﮐﺎرت، اﻫﻠﺮز، 1365، ایران «ﻣﺒﺎﻧﯽ ﯾﮏ ﮐﺸﻮرﺷﻨﺎﺳﯽ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ»، ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻣﺤﻤـﺪﺗﻘـﯽ رﻫﻨﻤـﺎﯾﯽ، ﺟﻠﺪاول، تهران، انتشارات موسسه جغرافیایی کارتوگرافی سحاب.
- بدری‌فر، منصور، 1377، جغرافیای انسانی ایران (رشته جغرافیا)، تهران، انتشارات دانشگاه پیام نور .
- چهری، محمداقبال، 1388، «طرح بازنگری بررسی و شناسایی مستند سازی و تعیین حریم آثار باستانی شهرستان هرسین»، آرشیو اسناد و مدارک میراث‌فرهنگی استان کرمانشاه، (منتشر نشده).
- طلایی، حسن، 1387 الف، عصرمفرغ ایران، تهران، سمت.
- طلایی، حسن، 1387ب، عصرآهن ایران، تهران، سمت.
- طبیبی، حشمت‌الله، 1370، مبانی جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی ایلات و عشایر (نمونه موردی عشایرکرد، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
- فاگان، برایان، 1384، سرآغاز درآمدی بر باستان‌شناسی (اصول، مبانی و روش‌ها)، ترجمه: غلامعلی شاملو، جلد اول، سمت، تهران.
- مترجم، عباس، 1381، «گزارش بررسی باستان‌شناسی شهرستان هرسین»، آرشیو اسناد و مدارک میراث‌فرهنگی استان کرمانشاه (منتشر نشده).
- ﻣﺘﺮﺟﻢ، ﻋﺒﺎس و ﻣﺤﻤﺪیﻓﺮ، یعقوب، 1384، «ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدی ﺑﺮای ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﺤﻞ ﺷﻬﺮ اﯾﻠﺨﺎﻧﯽ ﺳﻠﻄﺎن‌آﺑﺎد ﭼﻤﭽﻤﺎل (ﺑﻐﺪادﮐﻮﭼﮏ) در ﺑﯿﺴﺘﻮن، ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎه»، ﭘﯿﺎمﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎس، ﺷﻤﺎره 3، صص 95-104.
- مترجم، عباس و نیکنامی، کمال‌الدین، 1390، «عصر مفرغ قدیم در شرق زاگرس‌مرکزی ایران»، مطالعات باستان‌شناسی، شماره 2، صص 33-52.
- محمدی‌فر،یعقوب، 1382، «بررسی و شناسایی شهرستان صحنه»، آرشیو اسناد و مدارک میراث‌فرهنگی استان کرمانشاه (منتشر نشده)..
- مشیری، رحیم، 1391، جغرافیای کوچ‌نشینی، تهران، سمت.
- ملازاده، کاظم، 1393، باستان‌شناسی ماد، تهران، سمت.
- ویسی، مهسا، 1390، «بررسی محوطه‌های باستانی دشت چمچمال بیستون استان کرمانشاه»، ﻣﺎرﻟﯿﮏ، ﺷﻤﺎره 1، صص 53-61.
- نیکنامی، کمال‌الدین، 1390، «روش‌های پیشرفته‌ی آماری در تحلیل داده‌های باستان‌شناختی»، تهران، سمت.
- هول، فرانک، 1381، باستان‌شناسی دوره‌ی روستانشینی، در باستان‌شناسی غرب ایران، زیر نظر: فرانک هول، ترجمه: زهرا باستی، چاپ چهارم، ، تهران، سمت.
- هنریکسون، رابرت سی، 1382، باستان‌شناسی غرب ایران گودین III و گاهنگاری غرب مرکز ایران در حدود 1400-2600 ق.م.، ترجمه زهرا باستی، تهران، سمت.
 
- Batiuk, S. & Rothman, M., 2007, “Unraveling Migration, Trade, and Assimila- tion”, Expedition 49, No. 1, pp:7-17
- Henrickson, C. R., 2011, The Godin Period III Town, “On the High Road: The History of Godin Tape, Iran”. Edited by Hilary Gopnik & Mitchell Rothman, Royal Ontario Museum, pp: 209-282.
- Gopnik, H., 2011, Godin Tape on the High Road, On the High Road, the history of Godin tape, Iran.By Hilary Gopnik & Mitchell S. Rothman.Royal Ontario Museum. pp. 1-4.
- Huw I. Griffiths, Huw, I., Antje. Schwalb, and Lora R. Stevens, 2001, Environmental change in southwestern Iran: The Holocene ostracod fauna of Lake Mirabad, the Holocene 11. 6, pp: 757-764
- Kowalewski, S. A. 2008, “Regional Settlement Pattern Studies”, Journal Archaeol Res, Vol.16, pp: 225–285.
- Lock, G. & Harris, T., 2006, “Enhancing Predictive Archaeological Modeling: Integrating Location Landscap and Culture”, in: G I S and Archaeological Site Location Modeling, M.W Mehrer and Wescot, K.L. (eds.), London:Taylor and Francis, 41-72
- Rothman, M. 2011, “The Environment of Godin Tape”, On the High Road, the his- tory of Godin tape, Iran. By Hilary Gopnik & Mitchell S. Rothman. Royal Ontario Museum,
- Rothman, M., 2011a, “Migration and Resettlement: Godin Period IV”. On the High Road: The History of Godin Tape, Iran. Edited by Hilary Gopnik & Mitchell Rothman, Royal On- tario Museum,
- Rothman, M. & Virginia R. B., 2011, “Contact and Development of Godin Tepe”. On the High Road: The History of Godin Tape, Iran. Edited by Hilary Gopnik & Mitchell Rothman, Royal Ontario Museum,
- Renfrew, C., 1983, “Geography archaeology and Environment”, the Geographical journal, Vol.149, pp: 316-333.
- Roberts. K. B., 2003, landscapes of Settlement. Prehistory to the present, Routledge, New York.
-Young, C., 2002, “The kangavar survey-The Iron age, Iranian”. Antique, vol. 37, Pp: 419-436.