گزارش مقدماتی بازنگری، بررسی و تحلیل الگوی پراکنش فرهنگ باکون در منطقه فارس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکترای باستان شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات

2 استادیار پژوهشی مرکز تحقیق و توسعه ی علوم انسانی سمت

3 استادیار پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری

چکیده

یکی از مهمترین فرهنگ‌های عصر مس‌سنگی ایران به‌موازات دشت شوشان و فلات مرکزی، فرهنگ باکون در فارس است. در بین دشت‌های فارس، استقرار در دو دشت مرودشت و ممسنی از هزاره‌های دور تاکنون استمرار دارد. به‌منظور مطالعه‌ی چگونگی ارتباط عوامل طبیعی با انتخاب زیستگاه‌ها و نتیجتاً تأثیر این دو بر الگوی پراکندگی محوطه‌های فرهنگ باکون، طرح بازنگری و بررسی محوطه‌های دارای این فرهنگ در فارس برنامه‌ریزی شد و در راستای آن محدوده‌ی جغرافیایی به مساحت حدوداً 226840 کیلومتر مربع مورد بررسی قرار گرفت. از بین 62 محوطه مورد بازنگری تنها از 38 محوطه، سفال باکون الف به‌دست آمد. برای تحلیل الگوی استقراری این محوطه‌ها، در ابتدا روابط میان سکونتگاه‌ها و میزان تأثیر عوامل محیطی بر نوع انتخاب آن‌ها توسط نرم افزار بررسی سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی (GIS) مورد سنجش قرار گرفت تا ارتباط بین عوامل محیطی با میزان جذب استقرار محوطه‌ها مشخص گردد. مطالعه‌ی اطلاعات به‌دست آمده، نشان از افزایش وسعت محوطه‌ها با افزایش ارتفاع از سطح دریا دارد و این همان چیزی است که دشت‌های فارس را از سایر مناطق فرهنگی ایران متفاوت می‌کند. سایر عوامل محیطی نظیر فاصله از رودخانه‌ها و میزان بارش مدل نرمالی را مانند دیگر مناطق نشان می‌دهد. وضعیت آب‌وهوایی منطقه، خبر از اقلیمی خشک و نیمه‌خشک دارد؛ به‌همین دلیل، هر جا که محیط اجازه داده، حتی در دشت‌های کم‌وسعت میان‌کوهی، گروه‌های پُرجمعیت ناچار به استقرار شده‌اند. در این بین محوطه‌های وسیعی نیز دیده می‌شوند که با توجه به انبوه داده‌های باستان‌شناختی انباشته شده، شاید بتوان آن‌ها را به‌عنوان مکان‌های مرکزی و تأثیرگذار در منطقه به‌حساب آورد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Preliminary Report on the Review, Survey and Analysis of the Bakun Period Settlements of Fars Region

نویسندگان [English]

  • maryam maani 1
  • mohammad reza harsini 2
1 Department of Archaeology and History ,Scuence and Research Branch , Islamic Azad University,Tehran,Iran.
2 Assistance Professor, of Archaeology, Research and Development of Humanities Organization
چکیده [English]

One of the most prominent cultures of Iranian Chalcolithic era is called Bakun which is considered as a vital stage in social- economic ground of change in the prehistoric communities of Iran in Fars. The vicinity of Fars in southern Zagros is considered as one of the richest study centers of Iran and also the Near East, stretching along Susiana plain and central plateau and several restricted plains and located along the river banks of the region and its important plains are Marvdasht and Mamsani that are appropriate to cultivate and nurture livestock and consequently settlement from distant millenniums up to now. The Bakun culture is one of the most important periods of the Chalcolithic cultures and it is an important step in the field of socio-economic Prehistoric communities of Iran. At the same time the culture of Susa I in southwestern and Cheshmeh-Ali in the central plateau is probably the origin of the formation of the first government agencies in the area. This culture represents a characterized painted buff Ware which is decorated with specific roles and conical forms can be and for the first time by Ernst Herzfeld Dual-Bacon on a Tepe some 2 km from Persepolis. In the revision and survey of Bakun of geographical restriction of Fars, an area of 226840 km was studied and consequently 62 of these sites of Fars were investigated and the potteries of Bakun were excavated from 38 sites of these revisions. In order to further study, the impact of environmental factors on the distribution pattern of settlements will have different factors associated with habitat selection further study which project was looking for. For this purpose, the role of these factors were investigated on the basis of available data, using analysis software for geographic information systems (GIS) and their relationship with the absorption of the establishment of areas in which there were Bakun Wares, were studied. It should be noted that extending the surface area of the larger number of sites in areas has not been intended. In order to analysis the settlement patterns of these areas, first of all the relationship between the settlements and the influence rate of environmental factors on their type of selection was measured. As an example the study of the geomorphologic situation of site in the dispersion pattern of sites and the dependency rate of these sites to the rate of sea level represents an increase in the extent of site with the increase of sea level and this is the fact which puts Fars vicinity in a paradox with other sites. However, other factors including distance from the riversides show a moderate model of rainfall rate which is not farfetched. The climate situation of these sites indicates aridness and semi aridness of region. So, that more than 68 percent in arid and semi-arid sites are located in Fars province. However, large centers may be better to analyze the patterns that are related to the other centers. Among 38 sites with the evidence of Bakun culture, 12 sites have an area of less than one hectare, 13 sites have an area of between 1 and 2 ha, and 5 and 8 sites between 2 and 3 and 8 sites have an area of3 hectares. However, 4 sites out of 8 areas of Marvdasht Plain have an area of more three hectares along with smaller sites. These sites are located among relatively narrow valley and smooth plains that a part of this density (lack of space) is created for the same reason. Hence, considering expanded sites that are rich in volume of findings, perhaps they can be considered as central places and influential in the region.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bakun
  • Fars region
  • Revising and Surveying
  • Settlement Pattern
- تاج‌بخش، رویا و بلمکی، بهزاد، 1393، «تحلیل الگوهای استقراری و حوزه‌ی گیرش محوطه‌های عصر مس سنگی واقع در اطراف الوند در ارتباط با تشابهات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای»، مجله‌ی علمی-پژوهشی مطالعات باستان‌شناسی، سال ششم، شماره 1، شماره پیاپی 9، صص: 1-20.
- دارک، کن، ار.، 1379، مبانی نظری باستان‌شناسی، ترجمه: کامیار عبدی، مرکز نشر دانشگاهی، تهران
- زیدی،  محسن، 1387، «الگوی استقراری و نوسان‌های جمعیتی فرهنگ‌های پیش‌ازتاریخ تا دوران اسلامی در دره‌های حوضه‌ی رود کُر شمال‌غربی فارس»، مجله باستان‌شناسی و تاریخ، شماره پیاپی 42 و 43، تهران.
- سامنر ویلیام ماروین، 1379، «بررسی‌های فراگیر منطقه‌ای در خاور نزدیک: نمونه‌ای از ایران»، ترجمه: کامیار عبدی، مجله باستان‌شناسی و تاریخ، سال 13، شماره اول، پاییز و زمستان، صص: 35 - 50.
- سامی، علی، 1330، کاوش‌های دوازده ساله بنگاه علمی تخت‌جمشید در نقاط مختلف تاریخی، گزارش باستان‌شناسی.
- عسگری‌چاوردی، علیرضا و پتیری، کامرون و سیدین، مژگان، 1393، پژوهش‌های باستان‌شناسی تل اسپید فارس، دانشگاه هنر شیراز.
- علیزاده، عباس، 1376، گزارش توصیفی مقدماتی بررسی‌های باستان‌شناسی -انسان‌شناسی در دره‌های رود کُر و ناحیه‌ی شمال‌غرب مرودشت فارس، گزارش‌های باستان شناسی 1، معاونت پژوهشی میراث فرهنگی.
- علیزاده، عباس، 1380، تئوری و عمل در باستان شناسی، سازمان میراث‌فرهنگی کشور- پژوهشگاه، سازمان چاپ و انتشارات فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.
- علیزاده، عباس، 1383، منشاء نهادهای حکومتی در پیش‌ازتاریخ فارس، تل باکون، کوچ‌نشینی باستان و تشکیل حکومت‌های اولیه، ترجمه: کوروش روستایی، بنیاد پژوهشی پارسه - پاسارگاد، شیراز.
- نوروزی، رضا، 1384، بررسی باستان‌شناسی فیروزآباد، دانش‌نامه فارس و سازمان میراث‌فرهنگی فارس، شیراز.
- هژبری‌نوبری، علیرضا و سرداری، علیرضا و فاضلی‌نشلی، حسن و خطیب‌شهیدی، حمید، 1391، «توسعه‌ی فرهنگی جوامع شمال فارس در دوره‌ی باکون: تپه مهرعلی»، مجله‌ی علمی-پژوهشی مطالعات باستان‌شناسی، سال چهارم، شماره 2، شماره پیاپی 6، صص: 83-101.
 
- Abdi, K., Pollock, S., & Bernbeck, R, 2003 , “Fars Archaeology Project 2003: Excavations at Toll-e Bashi“, Iran 41 :339-344.
- Alden,J. R., 1979, “Regional Econimic Organization in Banesh Period Iran», Ph.D. dissertation, Department  of  Anthropology, University of Michigan, Ann Arbor .
- Alizadeh , A., 2004 , “Recent archaeological investigations on the Persepolis Plain“ , The Oriental Institute News and Notes 183; 1-7.
- Alizadeh , Abbas, 2006, The Origins of state Organizations in Prehistoric Highland Fars, Southern Iran : Excavations at Tall-e Bakun, Oriental Institute Publications, Volume 128, Chicago .
- Egami, N., Masuda, S., & Gotoh, T., 1977 “Tal-I Jarri A; A preliminary report of the excavations in Marv Dasht, 1961 and 1971“ , Orient 8: 1-14.
- Egami., N. & Sono, T., 1962 , Marv Dasht  II: The Excavation at Tal-i- Gap 1959, Tokyo: Institute for Oriental Culture for the University of Tokyo.
- Fukai, S., 1973 , Marv Dasht III : The Excavation at Tal-I Moshaki, Tokyo: Institute for Oriental Culture of the University of Tokyo.
- Gotch, P. 1968, “A Survey of the Perspolis Plain and Shiraz Area“, Iran 6: 168-169.
- Herzfeld, E., 1929, “Prehistoric Persia 1.A NeolithicSettlement at Persepolis: Remarkable New Discoveries”, Illustrated London News 84:892-893.
- Langsdorff, A. & D.E. Mc Cown, 1942, Tall-i- Bakun  A , Season of 1032, Oriental Institute Publications, The University of Chicago Press.
- Overlaet, B., 1997, “A Report on the 1952 and 1954-1955 Soundings at Tall-I Taimuran (Fars), Iran: A File excavation at the Royal Museumes of Art and History , Brussels” , Iranica Antiqua 32 : 1-51.
- Potts D.T. & Roustaei, K. 2006, The Mamasani Archaeological pr oject stage one, A report on The  first Two seasone of The ICAR – University of Sydney expedition to The Mamasani District, Fars province, Iran, AD 2006 / AH /1385.
- Sumner, W.M., 1994, “The Evolution of Tribal Society in the Southern Zagros Mountains, Iran”, InStein, G. and Rothman, M. S., (eds.), Chiefdoms and Early States in the Near East: the Organizational Dynamics of Complexity, 18, Prehistory Press, Monographs in World Archaeoligy, Madison: 47-65.
- Stein, A., 1936, “An Archaeological Tour in the Ancient Persis”, Iraq 3: 111-230.
- Sumner, W., M., 1972 , “Cultural Development in the Kur River Basin Iran : An Archaeological Analysis of Settlement Patterns”, Ph.D. dissertation, Department of Anthropology, University of Pennsylvania.
- Sumner , W., M., 1986, ”proto-Elamite civilization in Fars“, in Gamdat Nasr: period or Regional style, in Finkbeiner and Rollig, W. eds .pp 199-211.
- Sumner, W., M., 1994, “The Evolution of Tribal Society in the Southern Zagros Mountains, Iran”, InStein, G. and Rothman, M. S., (eds.), Chiefdoms and Early States in the Near East: the Organizational Dynamics of Complexity, 18, Prehistory Press, Monographs in World Archaeoligy, Madison: 47-65.