لایه نگاری تپه نمشیر در بانه: محوطه ایی در غرب ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه پیام نور همدان

2 دانش آموخته ی کارشناسی ارشد باستان شناسی، مؤسسه آموزش عالی گلستان

3 دانشجوی دکترای باستان شناسی و عضو هیأت علمی مؤسسه آموزش عالی گلستان

4 گروه باستان شناسی دانشگاه آزاد ابهر

چکیده

تپه نمشیر، در شهرستان بانه، در شمال‌غربی استان کردستان و در غرب ایران واقع شده است. گمانه‌زنی در این تپه به‌منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم و نیز لایه‌نگاری آن، توسط اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان کردستان، به‌سرپرستی زاهد کریمی در سال 1391 به انجام رسید. هدف مقاله‌ی حاضر، ارائه‌ی نتایج کاوش لایه‌نگاری، با توجه به اهمیت داده‌های به‌دست آمده از آن است. در منطقه‌ی غرب استان کردستان، گمانه‌زنی به‌منظور لایه‌نگاری انجام نشده است که این امر بر اهمیت پژوهش حاضر می‌افزاید. شناخت مواد فرهنگی منطقه‌ی شمال‌غرب استان کردستان از جمله اهداف این پژوهش است. در این فصل، شش گمانه کاوش شد که دو گمانه‌ی A و B جهت لایه‌نگاری آن انجام شد. با توجه به سفال‌ها و داده‌های به‌دست آمده از این تپه، به‌نظر می‌رسد که سه فاز از دوره‌ی مس‌وسنگ و بخش‌هایی از عصر آهن و دوره‌ی اسلامی را داراست. در این پژوهش، داده‌های به‌دست آمده از کاوش لایه‌نگاری، پس از ثبت و ضبط، مورد طبقه‌بندی و مقایسه قرار گرفته است؛ براساس پژوهش حاضر، دوره‌های مس‌وسنگ قدیم تا جدید، عصر آهن و دوره‌ی اسلامی شناسایی شد و سفال‌های دوره‌ی مس‌و‌سنگ نشان‌دهنده‌ی وجود سنت‌های مشابه شمال‌غرب ایران و زاگرس‌مرکزی و تا حدودی شمال بین‌النهرین است. براساس کاوش تپه نمشیر می‌توان وجود سبک‌های بومی را برای منطقه‌ی بانه نسبت به اکثر مناطق استان کردستان در دوره‌ی مس‌وسنگ جدید مطرح کرد. سفال‌های عصر آهن، متأثر از سفال‌های منطقه‌ی شمال‌غرب ایران و استان کردستان است. سفال‌های دوره‌ی اسلامی نیز تحت‌تأثیر سنت سفال قهوه‌ایی غرب ایران است. موقعیت تپه نمشیر که در مجاورت شمال‌غرب ایران و شمال بین‌النهرین واقع شده است، در وجود سنت‌های مختلف نقش بسزایی داشته و بر اهمیت لایه‌نگاری‌های منطقه‌ایی برای شناخت توالی‌های بومی تأکید دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Stratigrapghy at Tepe Namashir of the Baneh:Western Iran

نویسندگان [English]

  • Amir Saed Mucheshi 1
  • Morteza Zamani Dandaneh 2
  • Mohsen Ghasemi 3
  • Zahed Karimi 4
1 Assistant professor Payame Noor University
2 MA graduate from Golestan Institute of Higher Education
3 Golestan Institute of Higher Education
4 Islamic Azad University, Abhar Branch
چکیده [English]

Tappeh Namashir (E 45° 44’ 4.00” – N 36° 7’ 56.00”, 1336m ASL), is located beneath the village of Namashir at 33 km north west of Baneh city (NW Kurdistan province, western Iran). The excavation of Tappeh Namashir was carried out under the directions of Mr. Zahed Karimi in June and July, 2010. Excavators opened 6 operations (A, B, C, D, E, and F). The aim of excavation in these two operations of A (3×2 m) and B (2×2 m) in the center of this site is studying the stratigraphy of the archaeological deposits. Tappeh Namashir consists of 5 main layers. On the basis of this excavation, its material culture belongs to the Chalcolithic (layers V, IV and III), Iron Age (layer II) and Islamic periods (layer I). This paper introduces the material culture of this stratigraphy. Layer I with late Islamic pottery constitutes the latest occupation on Tepe Namashir represented by brown-red pottery with a highly mineral tempered. Layer II is belonging to the Iron Age; The pottery of this layer represented by bowl with everted short necked and round body, shallow tray, carinated bowl with everted rim with yellowish or reddish slip and polished surface treatment without any decoration. Layer III Namashir is characterized by late chalcolithic chaff-tempered/chaff-faced wares. Most of the pottery production is brown, buff, and gray, chaff-tempered and chaff-faced. Few manipulated wares are seen in this period which their body different from Dalma wares and resemble to other late chalcolithic wares of this layer. The shape repertoire mainly consists of simple everted bowls, open bowl with incurved vessel wall, open bowls, open or shallow bowl with straight vessel walls, jar with wide shoulder and short everted neck, jar with overhanging rims, small pottery, carinated pottery and some of the most distinctive forms of ceramic decoration in the late chalcolithic period are incised chevron and zigzag patterns and deep, regular comb incised horizontal bands. Late chalcolithic potteries of Tepe Namashir is resemble to Northwestern Iran and Northern Mesopotamia and different from other region such as Susiana. Layer IV of Namshir is characterized by black on buff painted wares and few impressed potteries. Black on buff potteries resembles to Seh Gabi, Tappeh Siah bid and Ubaid pottery sherds. The pottery of this layer is often a buff color and the four main pottery groups are distinguished on the basis of shape and size: bowls with open rim, globular simple or painted pots, trays and perforated bowls. Geometric decorations cover the exterior and interior of the pottery in addition to surface-manipulation on the exterior of the pottery, with handled vessels, and finger impression on the surface of pottery. Layer Namashir V is the earliest layers of Tepe Namashir, which cut down into the sedimentary virgin soil and related to the Dalma period. Dalma streaky and Dalma painted wares appear to have originated earlier than the Dalma impressed wares, a situation resembling the internal stratification found at the Dalma Tepe, Godin Tepe and Tepe Namashir. The geometric decoration of pottery consists of rows of triangles, hatch lines, streaky paint, painted solid, cross-hatched, hanged triangles, paralleled bands and circular patterns. Most of these decorations are typical for Dalma tradition wares. The material culture of Tepe Namashir shows that there are similarities in the potteries with those in the northwest, west and western half of the Central Iranian Plateau and northern Mesopotamia. The great amount of obsidian lithic and debris is indicative of the interaction of Tepe Namashir with other region. As per available data in this excavation, the region of northwestern Kurdistan Province has an important role in the interaction between regions of Iran, Mesopotamia and Anatolia in the chalcolithic period. In addition to the pottery, other materials such as architectural materials, lithic tools, clay spindle whorls, stone objects, mortars, stone rings and copper slag were seen.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tepe Namashir
  • Stratigraphy
  • Kurdistan Province
- ساعدموچشی، امیر، 1390، «بررسی الگوهای استقراری شرق استان کردستان (حاشیه‌ی رودخانه‌ی قزل‌اوزن)، رساله‌ی مقطع دکتری، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، (منتشر نشده).
- ساعدموچشی، امیر. 1392، «حوزه آبگیر رودخانه‌ی قزل‌اوزن در دوره‌ی مس‌وسنگ: براساس بررسی‌های باستان‌شناختی شهرستان بیجار»، مجله علمی پژوهشی نامه باستان‌شناسی، شماره 5، صص: 25-50.
- ساعدموچشی، امیر و آذرشب، علیرضا و غفاری، زهرا، 1391، «شواهد استفاده از غارهای سنگی صعب‌العبور دوره‌ی دالما در غرب»، مجله پیام باستان‌شناس، صص: 37-50.
- ساعدموچشی، امیر و نیکنامی، کمال‌الدین و کریمی، زاهد و عزیزی، اقبال و بهنیا، علی، 1390الف، «الگوهای استقراری محوطه‌های مس‌سنگی میانه رودخانه‌ی تالوار (شهرستان‌های دهگلان و قروه)»، مجله پیام باستان‌شناس، سال هشتم، شماره شانزدهم، صص: 17-34.
- ساعدموچشی، امیر و نیکنامی، کمال‌الدین و مشکور، مرجان و فاضلی‌نشلی، حسن و فیروزمندی شیره‌جینی، بهمن، 1390ب، «گاهنگاری نسبی و مطلق تپه کلنان بیجار: محوطه‌ای متعلق به دوره‌ی مس‌وسنگ میانه در غرب ایران»، مجله نامه‌ی باستان‌شناسی، شماره اول، دوره اول، صص: 31-56.
- فاضلی‌نشلی، حسن، 1385، تغییرات سیاسی -اجتماعی دشت قزوین کاوش‌های باستان‌شناسی تپه قبرستان، فصل سوم، پژوهشکده باستان‌شناسی، تهران. 
- فرهنگ آبادی‌های استان کردستان، 1390، استانداری استان کردستان.
- قمری فتیده، محمد، 1389. بررسی باستان‌شناختی حوضه‌ی آبگیر سد چومان بانه، پژوهشکده باستان‌شناسی.
- کارگر، بهمن، 1372، «بررسی و گمانه‌زنی در اهرنجان و قره‌تپه دشت سلماس»، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد دانشگاه تهران (منتشر نشده).
- کریمی، زاهد، 1390الف، «گمانه‌زنی به‌منظور تعیین عرصه و حریم تپه قاضی‌خان شهرستان بانه»، آرشیو اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کردستان (منتشر نشده).
- کریمی، زاهد، 1390ب. «گمانه‌زنی به‌منظور تعیین عرصه و حریم تپه آرمرده شهرستان بانه»، آرشیو اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان کردستان (منتشر نشده).
- کریمی، زاهد، 1391، گمانه‌زنی به‌منظور تعیین عرصه و حریم تپه نمشیر شهرستان بانه، آرشیو اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کردستان، (منتشر نشده).
- لوشای شمایسر، اینگه‌بورگ، 1385، سفال‌های کاروانسرای قدیمی، «بیستون: کاوش‌ها و تحقیقات سال‌های 1963-1967»، به کوشش: ولفرام کلایس و پتر کالمایر، ترجمه: فرامرز نجدسمیعی، تهران، انتشارات سازمان میراث‌فرهنگی، صص: 207-284.
- نوری، نادر، 1389، «بررسی و شناسایی شهرستان بانه»، آرشیو سازمان میراث‌فرهنگی (منتشر نشده).
- هنریکسون، الیزابت، ویتالی، ویندا، 1388، «سنت سفالی دالما: همگرایی فرهنگی بین منطقه‌ای در پیش‌ازتاریخ مناطق مرتفع غرب ایران»، ترجمه: اکبر عابدی، مجله باستان‌پژوه، سال دوازدهم، شماره 18، صص: 151-163.
 
- Abdi, K. 2003, “The Early Development of Pastoralism in the Central Zagros Mountains”, Journal of World Prehistory 17(4): 395-448.
- Abedi, A. H. Khatib Shahidi, Ch. Chataigner, K. Niknami, N. Eskandari, M. Kazempour, A. Pirmohammadi, J. Hosseinzadeh, & Gh. Ebrahimi, 2014, “Excavation at Kul Tepe (Hadishahr), north-western Iran, 2010: first preliminary report”, ANES 51: 33-165.
- Abu Jayyab, Khalid, 2012, A ceramic chronology from Tell Hamoukar̛s southern extension, After the Ubaid. Interpreting change from the Caucasus to Mesopotamia at the dawn of urban civilization (4500-3500 B.C.), Papers from The Post-Ubaid Horizon in the Fertile Crescent and Beyond. International Workshop held at Fosseuse, 29th June-1st July 2009. Edited by Catherine Marro.
- Akkermans, M. M. G. P. 1988, “An Updated Chronology for the Northern Ubaid and Late Chalcolithic Periods in Syria: NewEvidence from Tell Hammam Et-Turkman”, Iraq, Vol. 50: 109-145.
- Altaweel, M., M, A., Muhl, S., Nieuwenhuyes, O., Radner, K., Rasheed, K. and Ahmad Saber. 2012, “New investigation in the environment, history and archaeology of the Iraqi hilly flanks: Shahrizor survey project 2009-2011”. Iraq 74: 1-35.
- Carter, R. A, & Graham, P., 2010, “Deconstructing the Ubaid”, Studies in ancient Oriental civilization, No. 63, Beyond the Ubaid: 1-22.
- Hamlin, C., 1975, “Dalma Tepe”, Iran 13: 111-128.
- Helwing, B., 2005, “Early complexity in highland Iran: recent archaeological research into the chalcolithic of Iran”, TUBA-Ar 8: 39-60.
- Henrickson, F. E., 1983, Ceramic style and cultural interaction in the early and middle chalcolithic of the central Zagros, Iran. Doctoral dissertation, Department of Anthropology, University of Toronto.
- Henrickson, F. E., 1985, “An updated chronology of the early and middle chalcolithic of the central Zagros highlands. Western Iran”, Iran XXIII: 63-108.
- Jasim, S. A., 1985, The Ubaid Period in Iraq, Recent excavations in the Hamrin region, BAR International Series 267 (i).
- Kepinski, Ch., 2011, “New evidence from Gari Resh, Northern Iraq- the 2001 and 2002 seasons A pre-Uruk expansion site from the late chalcolithic period,” ZOrA 4: 47-85.
- Levine, Louis, D. & Young, T. Cuyler., 1987, “A Summary of the Ceramic Assemblages of the Central Western Zagros from the Middle Neolithic to the Late Third Millennium B.C.”, Colloques Internationaux CNRS, Prehistore De La Mesopotamie, Paris: editions du CNRS Paris 1984, PP. 15-53.
- Oates, J., 2010, “More thoughts on the Ubaid period”, Studies in ancient Oriental civilization, No. 63, Beyond the Ubaid: 45-50.
- Rothman S. M., 2002, Tepe Gawra: The evolution of a small, prehistoric center in northern Iraq, Philadelphia, University of Pensylvania.
- Stein, J. G., 2012, “The development of indigenous social complexity in late chalcolithic upper Mesopotamia in the 5th -4th millennia BC- An initial assessment”, Origini XXXIV: 125-151.
- Stein, J. G. Alizadeh, A., 2014, Surezha, Kurdistan. Oriental Institute 2-13-2014 Annual Report, Pp. 133-146, Chicago, Oriental Institute Publications.
- Stein, J. G. Alizadeh, A. Ahmadzadeh, L. Alden, J. Backhaus, H. Coutouraud, B. Fahimi, H. Harris, S. Lieber, K. Omidfar, M. and Price, M., 2013, “Preliminary Report on the First Season of Excavations at the Chalcolithic site of Surezha in the Erbil Govern at Kurdistan Region, Iraq”, Iranian Archaeology, No. 4: 32-41.
- Stien, G. J., 2010, “Local identities and interaction spheres: Modeling regional variation in the Ubaid horizon”, Studies in ancient Oriental civilization, No. 63, Beyond the Ubaid: 23-44.
- Stien, G. Özbal, R., 2007, A tale of two oikumenai: Variation in the expansionary dynamics of Ubaid and Uruk Mesopotamia, in Settlement and Society, Essays dedicated to Robert McCormick Adams, E. Stone ed., University of California, Cotsen Institute of Archaeology and the Oriental Institute of the University of Chicago, Los Angeles and Chicago: 329-342.
- Tobler, A. J., 1950, Excavations at Tepe Gawra, Vol II, Philadelphia, University of Pennsylvania press.
- Ur, A. J., 2009, “Cycles of Civilization in Northern Mesopotamia, 4400-2000 B.C.”, Journal of Archaeological Research: 1-97.
- Ur, A. J., 2010, Urbanism & cultural landscapes in northeastern Syria, the Tell Hamoukar survey, 1999-2001, Chicago, Oriental Insititute Publications. Vlo 137
- Young, T. C.  & Levine, L. D., 1974, Excavations of the Godin Project, Second progress report, Art and Archaeology Occasional papers No. 26, Royal Ontario Museum, Toronto.