فرهنگ دالما در دشت همدان بخشی از نتایج کاوش لایه شناختی تپه تازه کند در همدان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان

چکیده

پژوهش‌های میدانی زیادی وجود آثار دالمایی را در مناطق گسترده‌ای از شمال‌غرب ایران، زاگرس‌مرکزی و شمال بین‌النهرین نشان می‌دهد؛ در این میان، منطقه‌ی همدان با وجود این‌که همواره بخشی از این گستره به‌شمار می رود، به‌عنوان یک مرکز شایان توجه در دوران تاریخی، کمتر مورد توجه باستان‌شناسان پیش از تاریخی قرار گرفته است. با شناسایی و مطالعه‌ی تپه‌ی تخریب شده‌ی «تازه‌کند» (حسام آباد) در روستایی به‌همین نام، طی یک پروژه‌ی لایه‌شناختی با پنج گمانه‌ی آزمایشی و همچنین سایر محوطه‌های دالمایی شناسایی شده در دشت همدان و غنای یافته‌های سفالی آن‌، حضور پُررنگ فرهنگ دالما در این منطقه کاملاً مشهود است. این فرهنگ که در فازهای متأخر بیشتر به‌شکل ادغام با سبک‌های محلی دیده می‌شود؛ در تپه‌ی تازه‌کند نیز همین شیوه با رویکرد یکجانشینی طولانی به‌چشم می‌خورد. پیکره‌ی اصلی این محوطه، شامل آثاری از دوران مس‌و‌سنگ میانی است که دربردارنده‌ی فازهای متمایز گودین X ،IX است که لایه‌های فوقانی آن، شامل انباشت‌ها و پرشدگی‌هایی است که تلفیقی از  سفال‌های منقوش سه‌گابی و دالما است. در فاز آغازین، یعنی فاز دالما علاوه‌بر نهشته‌ها و دورریزها و سفالینه‌های شاخص از جمله سفال‌هایی با نقش نیشگونی، بقایای دیواری خشتی نیز شناسایی شد. وجود این محوطه در دشت همدان به‌همراه سایر محوطه‌های شناسایی شده در این دشت، می‌تواند یک چشم‌انداز فرهنگی از فرهنگ دالما در همدان تعریف کند. در این مقاله، سعی شده تا با ارائه‌ی بخشی از نتایج کاوش در این محوطه و اشاره‌ای به سایر محوطه‌های دالمایی شناسایی شده در همدان، پراکندگی فرهنگ دالما در این دشت‌ها مورد مطالعه قرارگیرد؛ چراکه این دشت‌های کوچک و نسبتاً مسطح در کرانه‌های الوند، همواره مورد توجه کانون‌های جمعیتی دوران روستانشینی بوده و با توجه به ساختار زیست‌محیطی آن در شکل‌گیری استقرارهای نیمه‌دائم فرهنگ دالما مؤثر بوده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Dalma Culture in the Hamedan Plain Stratigraphic Excavation at Tappeh Taze-Kand

نویسنده [English]

  • behzad balmaki
faculty member/Islamic Azad University,Hamedan branch
چکیده [English]

Tepe Taze-Kand near the Hesam-Abad village has excavated stratigraphically by 5 test trenches. Despite the 65 percent of destructions in the site by the residents, the richness of Dalma wares indicates the significant existence of Dalma traces. The Dalma belongs to the Early Middle Chalcolithic and its name has been driven from a site in the south western of Urmia Lake, 5 km. away from south western of Hasanlu (Solduz valley) and some meters away of a village with the same name Numerous field studies  indicate the existence of Dalma traces in a wide range of western Iran to Central Zagros and  Northern Mesopotamia which is seen as a mingle of local trends in which Taze-Kand Tepe has the same trend with  a lengthy sedentism approaches. Most of the evidences in layers are related to red slipped wares, handmade and a large volume is Dalma Impressed wares form that is comparable with Dalma wares of Godin X. It doesn’t mean that the mentioned phase has been the only culture of this site. For example, potteries of middle and Late Bronze Age (Godin III) and late Islamic period and also a mingle of Godin VI and VII potteries (Late Chalcolithic) were excavated from the upper layers of the main Test trenches and the northern side of sit . Due to abundant movements and excessive destructions of surface layers of Tepe, there is no feasibility to distinct among them. The main corpus of the site includes traces of middle chalcolithic period including distinct phases of Godin X, IX in which its upper layers possess accumulations that is an integrative of Dalma and Seh-Gabi Painted wares. This section is formed fillings having debris like accumulations and a number of its thermal formations like oven sand ash holes were disclosed by clearance. Though in the last phase, Dalma phase, the remaining of characteristic wares such as Impress Dalma ware, clay walls were identified as well as sediments. These wares possess impress drawings and have been decorated with variant methods on the surface. the entire exterior surface is manipulated in a wide variety of impressions, excision and the like in a very dense and random pattern and usually all the potteries are handmade and most common form is a wide-mouth pot with a short vertical neck and ledge just below the neck. The existence of such site in Hamedan plain along with other identified sites can define Hamedan plain as a cultural landscape of Dalma period. We should consider the issue that the steppe region of Hamedan is vulnerable to the excessive utilities and abundant population of herds through periods and today and despite possessing the power of reconstruction, the possibility of destruction is rather high accordingly by the increase of dryness. We should consider the issue that the steppe region of Hamedan is vulnerable to the excessive utilities and abundant population of herds through eras and today. And despite possessing the power of reconstruction, the possibility of destruction is rather high accordingly by the increase of dryness. Therefore, the abundance of settlement of this period is further possible by the inter-region seasonal movements which are yet common in the region. The nomadic populations are yet having their inter-regional and seasonal movements. For instance, a photo of these people was taken during the excavation of Taze-kand Tepe which reside in the surroundings of Tepe or are passing through this region. Considering the existing traces such as pottery architecture and the driven instruments of a semi-centered economy such as spindles in Taze-kand Tepe and also the environmental features of Hamedan plain, we can assign the Dalma settlement of Hamedan plain as a type if half perpetual settlement which has preserved some of its capacities so far.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tepe Taze-Kand
  • The Dalma Culture
  • Hamedan Plain
  • Stratigraphy
- بلمکی، بهزاد، 1388، «بررسی و شناسایی باستان‌شناختی شهرستان بهار  همدان»، سازمان میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان (منتشر نشده)
- بلمکی، بهزاد، 1390، «کاوش لایه‌نگاری تپه تازه‌کند در استان همدان»، سازمان میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان (منتشر نشده)
- بلمکی، بهزاد، 1392، «گاهنگاری نسبی دشت همدان (پس‌کرانه‌های شمالی کوه الوند) از هزاره‌ی پنجم تا دوران میانی هزاره‌ی سوم پیش از میلاد»، مجموعه باستان‌شناسی و تاریخ شهر همدان، به کوشش: علی هژبری، تهران، پژوهشگاه سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع دستی، صص: 17-31.
- بلمکی، بهزاد، 1394، «تحلیل الگوهای استقراری محوطه‌های مس‌سنگی متأخر دشت همدان براساس توزیع رتبه-اندازه ومدل آنتروپی شانون»، مجله‌ی علمی-پژوهشی مطالعات باستان‌شناسی، سال هفتم، شماره 1، شماره پیاپی 11، صص: 29-45.
- تاج‌بخش، رویا و بلمکی، بهزاد، 1393، «تحلیل الگوهای استقراری و حوزه‌ی گیرش محوطه‌های عصر مس سنگی واقع در اطراف الوند در ارتباط با تشابهات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای»، مجله‌ی علمی-پژوهشی مطالعات باستان‌شناسی، سال ششم، شماره 1، شماره پیاپی 9، 1- 20.
- تهرانی، خسرو، 1382، زمین‌شناسی ایران، تهران، انتشارات دانشگاه پیام نور
- سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، 1381، فرهنگ جغرافیایی شهرستان‌های کشور، شهرستان همدان، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
- کردوانی، پرویز، 1374، جغرافیای خاک‌ها، تهران، دانشگاه تهران
- مترجم، عباس، 1388، «بررسی شناسایی و مستندسازی شهرستان فامنین»، سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان همدان (منتشر نشده)
 
- Henrickson, E. F., 1985, “An updated chronology of the Early and Middle Chalcolithic of the Central Zagros Highlands western Iran”, Iran, Vol. XXIII, pp63-108.
- Henrickson, Elizabeth, F. & Karen, V., 1987, “The Dalma Tradition: Prehistoric Interregional Cultural Integration in Highland of Western Iran”, Paléorient 13, (2):37-46.
- Hole, F., 2011, Interactions Between Western Iran and Mesopotamia From the 9th-4th Millennia B. C., Iranian Journal of Archaeological studies 1: 1.
- Tonoike, Y., 2009, Beyond Style: Petrographic Analysis of Damla Ceeramics in Two Regions of Iran, Department of Anthropology, New Haven.
- Young. T. C. Jr., 1963, Dalma Painted Waer,  Expedition, winter 1963
- Young, T. C. Jr., 1969, Excavation at Godin Tepe,  first  progress Report, Royal Ontario Museum, vol. I & II
- Young.T.C. Jr. & Levine, L.D., 1974, Excavation of the Godin project: Second Prrogress Report, Occasional Papers no.26, Art and Archaeology, Toronto, Royal Ontario Museum.