مروری بر مطالعات الیمایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه باستان شناسی دانشگاه بوعلی سینا

2 دانشجوی دکترای باستان شناسی دانشگاه نیویورک

چکیده

ایران اشکانی، دارای ساختاری ملوک‌الطوایفی بود و خاندان‌های حکومت‌گر کوچک و بزرگ به ایفای نقش می‌پرداختند. الیمایی‌ها پس از بسط قدرت سلوکیان در ایران، در نواحی شمالی خوزستان و ناحیه‌ی کوهستانی زاگرس جنوبی، حکومتی محلی تشکیل داده و تا ظهور ساسانیان حکمرانی کردند. در گزارش‌های نویسندگان یونانی و رومی، به منطقه‌ی الیمایی اشاره شده است. بیش از یک‌صد سال از مطالعات علمی در این حوزه می‌گذرد، اما هنوز به‌درستی نمی‌دانیم که محدوده‌ی دقیق الیمایی کجاست؟ همچنین اطلاعات تاریخی ما در این حوزه پراکنده است. از جمله سؤالات مهم براساس متون تاریخی، ثروت سرشار معابد است؛ چنان‌که آنتیوخوس سوم در 187 ق.م. پس از شکست در مغنیسیه، برای تأمین جریمه‌های روم، مجبور حمله به یکی از این معابد شد. سکه‌شناسی، ارائه‌ی گاهنگاری، انتخاب عنوان کامناسکیر و بررسی دلایل اقتدار شاهان الیمایی، از دیگر سؤالات اساسی این نوشته است. الیمایی مرکز اصلی هنر عصر اشکانی، با جای‌دادن آثار تصویری و نقوش برجسته‌ی متعدد، منبع الهام سلسله‌ی بعدی در پارس، یعنی ساسانیان است. فعالیت‌های تجاری آنان محدود نبوده، بلکه کشف سکه‌هایی در نواحی شمالی عربستان، نشانگر نقش اقتصادی مهم آن‌هاست. عمده‌ی آثاریادمانی دوره‌ی اشکانی در حیطه‌ی فرهنگی الیمایی قرار دارند که مورد تقلید و تحسین حکومت‌های بعدی قرار گرفت. در مجموع، میراث هنر پارتی و سپس ساسانی را می‌توان در صحنه‌های اعطای مقام، نبرد تن‌به‌تن سوار بر اسب و به‌ویژه تمام‌رخ‌نمایی -که به‌عنوان یکی از دستاوردهای اصلی فرهنگ پارتی شناخته می‌شود- را در ابتدا می‌باید در هنر الیمایی جستجو نمود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Glance at the Elymaean History and Archaeology

نویسندگان [English]

  • yaghoub Mohammadifar 1
  • Alireza Khonani 2
1 Bu Ali Sina University
2 -
چکیده [English]

The Parthian Empire (247 B.C.–224 A.D.), also known as the Arsacid Empire, was a major Iranian politico-cultural power in ancient Iran. Its latter name comes from Arsaces I of Parthia. Who, as leader of the Parni tribe, founded it in the mid-3rd century B.C. when he conquered the region of Parthia in northeastern Iran, then a satrapy (province) in rebellion against the Seleucid Empire. At its height, the Parthian Empire stretched from the northern reaches of the Euphrates, in what is now central-eastern Turkey, to eastern Iran. Researchers believe in a kind of feudal system for Arsacid Iran in which exist some local dynasties ruled by different clans. According to their power, these clans determine the situation inside the empire. Elymaeans were one of these rather mighty clans who established a local dynasty in northern Khuzestan and southern Zagros mountains after the Seleucid extension in Iran, and remained in power until the rise of Sassanid Persians. Although there is no certain proof about the origin of the term “Elymais”, it has been suggested that this is the Graecized form of the more ancient name “Elam”. Classical accounts have mentioned Elymais; however they cannot be quite accurate. After a hundred and half years of the beginning of Elamite and Elymaean studies, there is still no chance to define the exact borders of Elymais and the written documents also cannot help, since they are disorganized and scattered in this domain. Thanks to historical resources and archaeological data, we can analyze the studies recently done on Elymais and explain the importance of the history and geography of this dynasty. Elymaeans raised from Bakhtiari mountains and areas in northeast Khuzestan. They had a great military power and the wealth of their temples came from plundering other regions. Seleucid and Arsacid kings tried to attack these temples, but for most of the time this decision brought nothing but catastrophic consequences for them. Numismatic evidences identify a Kamnaskires as the Elymaean king who conquered Susa and other regions in Khuzestan and Bakhtiari. This was the beginning of almost four-hundred years of conflict between Elymaeans to reach independent kingship and Arsacids to prevent this goal. Eventually the last Elymaean king could not resist the newcomer Sassanids and lost all his kingdom and life to them. This was the end of Elymaean political existence, but the studies have already begun and more researches precede, more this dark part of Iranian history will clarify.  Beside the military importance of the Elymaean territory which has been brought by their domination on the most important passes of the Zagros mountains between Mesopotamia – the western frontier of the Seleucids and Arsacids – and the rest of the Iranian world, strategic position of this region provided Elymaeans with a golden chance to make a huge benefit from inter-regional trade. Consequently, this regional state possessed a focal role in the political geography of the Arsacids King of Kings. On the other hand, aside of geographic – environmental characteristics of this region, cultural – intellectual particularities of the people had lived in, bestowed its artistic customs a specific identity which was distinct from ones of its neighbors in the regarded times. Accordingly, we can recall how the Sasanian art is owed many of its subjects, ideas related to the political culture, and the way in which the Sasanians presented a scene to the Elymaean art. This point would be more clear when one studies their reliefs. Notwithstanding the researches have been done so far, but still cultural characteristics of Elymaean people and their interaction with their overlords are the very interesting subjects with high capability of studying for scholars to deal with. More knowledge on the Elymaeans can help us to analyze the Seleucid/Arsacid political system and the circumstances under which inter-regional interactions had been shaped.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Parthian
  • Elymaean
  • History
  • Archaeology

مراجع

- بدیعی، ربیع، 1367، جغرافیای مفصل ایران، ج. 1، تهران، اقبال.
- پاتس، دنیل تی.، 1385، باستان‌شناسی ایلام، ترجمه: زهرا باستی، تهران، سمت.
- حیدری، احمد، 1377، «آثار الیمایی در ارتفاعات سوسن (ایذه)»، مجله اثر، شماره‌ی 29 و 30، صص:  204-231.
- رضائی‌نیا، عباس، 1381، «بحثی درباره‌ی معبد چهارستونی بردنشانده و معبد بزرگ مسجدسلیمان»، مجله باستان‌شناسی و تاریخ، شماره 2، صص: 25-34.
- رضائی‌نیا، عباس، 1383، «دستاورد پژوهش‌های الیمایی در استان خوزستان»، در: مجموعه مقالات دومین همایش ملی ایرانشناسی، صص: 241-253.
- رهبر، مهدی، 1376، «کاوش باستان‌شناسی در گلالک شوشتر»، در: گردهمایی باستان شناسی ایران پس از انقلاب اسلامی، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور صص: 175-208.
- زاگارل، الن، 1386، باستان‌شناسی پیش از تاریخ منطقه‌ی بختیاری، ظهور شیوه‌ی زندگی در ارتفاعات، ترجمه: کوروش روستایی، تهران، سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان چهارمحال و بختیاری.
- سرفراز، علی‌اکبر و آورزمانی، فریدون، 1387، سکه‌های ایران از آغاز تا دوران زندیه، تهران، سمت.
- سلوود، دیوید، 1380، «دولت‌های کوچک جنوب ایران»، ترجمه: حسن انوشه، در: تاریخ ایران کمبریج، ج. 3، قسمت اول، تهران، امیرکبیر، صص: 41-48.
- شیپمان، کلاوس، 1384، مبانی تاریخ پارتیان، ترجمه‌: هوشنگ صادقی، تهران، نشر فرزان. 
- عبدی، کامیار، 1389، «آنتیوخوس دوم و مسئله مشروعیت سلطنتی او»، در: پژوهش‌های باستان شناسی مدرس، سال دوم، شماره سوم، صص: 17-26.              
- عزیزی، خرانقی، محمد حسین و دیگران، 1389، «گورستان‌های نویافته‌ی الیمایی در شمال خوزستان»، پژوهش‌های باستان‌شناسی مدرس، سال دوم، شماره سوم، صص:  93-110.
- علی‌بیگی، سجاد، 1389، «از سرگیری پژوهش‌های باستان‌شناسی در محوطه‌ی پارتی بیستون»، پژوهش‌های باستان‌شناسی مدرس، سال دوم، شماره سوم، صص: 39-70.
- مجیدزاده، یوسف، 1386، تاریخ و تمدن ایلام، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
- محمدی‌فر، یعقوب، 1387، باستان‌شناسی و هنر اشکانی، تهران، سمت.
- بیانی، ملکزاده، 1387، تاریخ سکه از قدیم‌ترین ازمنه تا دوره‌ی ساسانیان، ج. 2، تهران، دانشگاه تهران.
- واندنبرگ، لویی و شیپمن، کلاوس، 1389، نقوش‌برجسته منطقه الیمایی در دوران اشکانی، ترجمه: دکتر یعقوب محمدی‌فر و آزاده محبت‌خو، تهران، سمت.
 
- Alizadeh, A., 1985, “Elymaean occupation of Lower Khuzestan during the Seleucid and Parthian periods: a proposal”, Iranica Antiqua, vol. XX, Pp. 175-195.
- Amiet, P., 2001, “La sculpture susienne à l’époque de l’empire parthe”, Iranica Antiqua, vol. XXXVI, Pp. 239-291.
- Bickerman, E, 1962, From Ezra to the last of Maccabes, New York.
- Bouché-Leclercq, A., 1913, Histoire des séleucides, Paris, Ernest Leroux.
- Chaumont, M. L., 1982, “Recherches sur quelques villes Helléniques de l’Iran occidental”, Iranica Antiqua, vol. XVII, Pp. 147-173.
- Clark, J. D., 2006, “A work of synthesis: an overview of the third volume of the Cambridge history of Iran”, Iranica Antiqua, vol. XLI, Pp. 303-326.
- Colledge, M. A. R., 1977, Parthian Art, New York, Ithaca.
- Coyne, J. J. A., 1912, “Hellenism and the Oriental Reaction”, Studies: An Irish Quarterly Review, Vol. I, No. 4, Pp. 599-620.
- Curtis, V. S., 1994, “More Parthian finds from ancient Elymais in southwestern Iran”, Iranica Antiqua, vol. XXIX, Pp. 201-214.
- Debevoise, N. C., 1942, “The Rock Reliefs of Ancient Iran”, Journal of Near Eastern Studies, Vol. I, No. 1, Pp. 76-105.
- De Bode, B. C. A., 1845, Travels in Luristan and Arabistan, vol. 1, London.
- Diodore de S., 1737-1744, Histoire Universelle, traduit en François par Monfieur l'Abbé Terrasson, de l'Académie Françoife, Tome sixième, Paris, De Bure l'aîné.
- Dobbins, K. W., 1984, “Alexander’s eastern Satrapies”, Persica, vol. XI, Pp. 73-99.
- Engers, M., 1984, The letter from Artaban to Susa, Brill, vol. VII, Pp. 136-141.
- Gera, D. & Horowitz, W., 1997, “Antiochus IV in Life and Death: Evidence from the Babylonian Astronomical Diaries”, Journal of the American Oriental Society, Vol. 117, No. 2, Pp. 240-252.
- Ghirshman, R., 1976, “Terrasses sacrées de Bard-é Néchandeh et Masjid-I Solaiman”, Mémoires de la delegation archéologique en Iran, vol. XLV, Vol.1 texte, Paris.
- Guépin, J. P., 1965-1966, “A contribution to the location of Ta Azara, the chief sanctuary of Elymais”, Persica, No. II.
- Haerinck, E., 1975,” Quelques monuments funeraires de l’ile de Kharg dans le golfe Persique”, Iranica Antiqua, vol. XI, Pp. 134-167.
- Haerinck, E., 1998, “International contacts in the southern Persian gulf in the 1st century B.C./ 1st century A.D.: Numismatic evidence from Ed-Dur (Emirate of Umm Al-Qaiwain, U.A.E)”, Iranica Antiqua, vol. XXXII, Pp. 273-302.
- Hansman, J., 1967, “Charax and the Karkheh”, Iranica Antiqua, vol. VII, Pp. 21-58.
- Hansman, J., 1978, “Seleucia and the Three Douraks”, Iran, vol. XVI , Pp. 154-161.
- Hansman, J., 1985, “The great Gods of Elymais”, Acta Iranica, Deuxième Série, vol. XI, Pp. 229-246.
- Hansman, J., 1990, “Coins and mints of ancient Elymais”, Iran, vol. 28, Pp. 1-11.
- Harmatta, J., 1976, “Inscriptions Élyméennes, dans Terrasses sacrées de Bard-é Néchandeh et Masjid-I Solaiman”, par Ghirshman, Roman, Mémoires de la delegation archéologique en Iran, vol. XLV, Vol.1 texte, Paris.
- Henning, W.B., 1951, “The monuments and inscriptions of Tang-I Sarvak”, Asia Major n.s. 2, Pp. 151-198.
- Hill, G. F.,1922, A Catalogue of the Greek coins of Arabia, Mesopotamia and Persia, London, Museum Dept of Coins and British Museum Dept of Coins and Medals.
- Kahrstedt, U. 1950, Artabanos III und seine Erben, Bern, Bernae, A. Francke.
- Kaim, B., 2009, “Investiture of mithra. Towards a new interpretation of so called investiture scenes in Parthian and sasanian art”, Iranica Antiqua, vol. XLIV, Pp. 403-415.
- Kawami, T. S., 1987, “Monumental art of the Parthian period in Iran, Leiden”, Acta Iranica, Troisième Série, v. XIII.
- Kawami, T. S., tkawami@arthurmsacklerfdn.org (9 November 2011), Elymian Language, Unpublished letter to Alireza Khounani. alireza.khounani@yahoo.com
- Layard, H., 1887, Early Adventures in Persis, Susiana and Babylonia, vol. II, London, John Murray.
- Le Rider, G., 1965, Suse sous les Séleucides et les Parthes, Paris: MDP 38, P. Geuthner.
- McEwan, G. J. P., 1986, “A Parthian campaign against Elymais in 77 B.C.”, Iran 24, Pp. 91-94.
- Mehrkian, J., 2000, “Un nouveau bas-relief d'Elymaide à »Shirinow» sur un passage de la migration des Baxtyaris”, Iranica Antiqua, vol. XXXV, Pp. 57-68.
- Mehrkian, J., 2001, “Trois bas-reliefs Parthes dans les monts Bakhtiaris”, Iranica Antiqua, vol. XXXVI, Pp. 293-298.
- Potts, D. T., 2002, “Five episodes in the history of Elymais, 145-124 B.C.: New data from the astronomical diaries”, Cahiers de Studia Iranica 25, Pp 349-362.
- Mehrkian, J., 2004, The Archaeology of Elam Formation and Transformation of an Ancient Iranian State, London, Cambridge University Press.
- Mehrkian, J., .tkawami@arthurmsacklerfdn.org (15 November 2011), Kamnaskires Nikephoros, Unpublished letter to .Alireza Khounani. alireza.khounani@yahoo.com
- Rawlinson, G., 1893, Parthia, London, T. Fisher Unwin.
- Rostovtzeff, M., 1936, The Sarmatae and Parthians, The Cambridge Ancient History, edited by S. A. Cook, F. E. Adcock and M. P. Charlesworth, v. XI.
- Sachs, A., 1952, “Sirius Dates in Babylonian Astronomical Texts of the Seleucid Period”, Journal of Cuneiform Studies, Vol. 6, No. 3, Pp. 105-114.
- Strabo, 1917, The Geography, With an English translation by Horace Leonard Jones, Based in part upon the unfinished version of John Robert Sitlington Sterrett, London Heinemann, vol. I, VII.
- Unvala, J. M., 1934, Tessères et médaillons frustes, Mémoires de la mission archéologique de Perse, Ministère de l’éducation nationale et des beaux-arts, Tome XXV, Mission en Susiane, Sous la direction de MM. R. de Mecquenem et V. Scheil, Paris.
- Vanden Berghe, L., 1963, “Le relief parthe de Hung-I Nauruzi”, Iranica Antiqua 3., Pp. 155-172.
- Vanden Berghe, L., 1987, “L'héritage Parthe dans l'art Sasanide, Transition periods in Iranian history”, Studia Iranica, Cahier 5, Pp. 241-252.
- Wenke, R. J.,1981, “Elymeans, Parthians, and the Evolution of Empires in Southwestern Iran”, Journal of the American Oriental Society, Vol. 101, No. 3, Pp. 303-315.
- Will, E. 1962, L'art Sassanide et ses prédécesseurs, Syria, Tome XXXIX., Pp. 45-63.
- Wolski, J., 1967, “L'aristocratie Parthe et les commencements du féodalisme en Iran”, Iranica Antiqua, v. VII, Pp. 133-144.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار