نقش عوامل محیطی بر شکل گیری استقرارهای دوره باکون در دشت کازرون، جنوب ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه نیشابور

چکیده

انسان به طبیعت وابسته است، آن‌را تغییر می‌دهد و خود بخشی از آن است ولی در همان حال به‌وسیله عوامل فرهنگی‌اش جدا از آن محسوب می‌شود. پیدایش و ظهور اشکال متنوع در حیات انسانی، گیاهی و حیوانی، نتیجه تأثیر مستقیم عوامل طبیعی نظیر آب‌وهوا، پستی و بلندی، نوع خاک، آب‌های ساکن و روان می‌باشد. طی بررسی میدانی دشت کازرون، منطقه به‌صورت پیمایشی و سیستماتیک مورد بررسی باستان‌شناختی قرار گرفت و در طی بررسی 17 محوطه‌ی مربوط به دوره‌ی باکون شناسایی شد. در این پژوهش سعی بر آن است تا عوامل زیست‌محیطی و نقش آن‌ها در شکل‌دهی فضای زیستگاه‌های انسانی دوره‌ی باکون در دشت کازرون مورد بررسی و مطالعه قرار گیرد. برای دستیابی به این امر، محوطه‌های مربوط به دوره‌ی باکون به‌عنوان مواد و جامعه آماری ما انتخاب شد، و از مطالعه اسنادی و تحلیل‌های فضایی در قالب نظام اطلاعات جغرافیایی با نرم‌افزار ArcGIS و آزمون همبستگی در نرم‌افزار SPSS 16 استفاده شد. به‌منظور تجزیه و تحلیل همبستگی میان مساحت هر کدام از طبقات و تعداد محوطه‌های باستانی واقع در هر طبقه از نرم‌افزار SPSS 16 استفاده شد. با توجه به کمی بودن مقادیر از رابطه‌ی همبستگی پیرسون با سطح معناداری 01/0 استفاده شد. نتایج نشان می‌دهد که همبستگی میان سطوح ارتفاعی، طبقات بارشی و طبقات آب‌وهوایی با تعداد محوطه‌ها واقع برروی آن‌ها معنادار نیست و همبستگی میان متغیر فاصله از منابع آبی با تعداد محوطه‌ها معنی‌دار و همچنین رابطه‌ی میان پوشش گیاهی با تعداد محوطه‌ها، همبستگی معنادار و قوی و مثبتی را به نمایش می‌گذارند. در نتیجه مشخص شد که پوشش گیاهی و فاصله از منابع آبی، بیش از دیگر عوامل طبیعی بر پراکنش محوطه‌های باستانی دشت کازرون تأثیر گذاشته‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Role of Environment Factors on Formation of Bakun Period Settlements in the Kazeroun Plain, Southern Iran

نویسنده [English]

  • mohammad hossein rezaei
Assistant Professor of neyshabur university
چکیده [English]

Human is dependent on nature; he changes it while he is part of it, but at the same time he is separated from it by cultural factors. Emergence of various forms of life, e.g. plant, animal and human lives, is of the result of several natural factors such as climate, topography, soil type and water. For our survey of Kazeroun Plain, we used 1:50000 scale satellite and topographic maps, and divided the surface of plain into northern, southern, eastern and western parts. The survey began on a regular basis from the southern part and eventually ended in the northern part with random sampling as our sampling strategy. For each site, a SK (Survey of Kazeroun) code was assigned, and different data types including GPS coordinate, dimension of site, local geographical data were recorded. Besides, any additional cultural information such as location name, historical background, effective and efficient set of factors including vegetation, climate and landscape were also recorded. In our archaeological survey 19 Bakun period sites were identified. In this study, it is attempted to assess the environmental factors and their role in shaping the space of human settlements during the Bakun period in the Kazeroun Plain. To this end, the sites related to Bakun period were chosen as our sample. A number of variables were considered in evaluation and study of prehistoric settlements in Kazeroun Plain. These included distance and proximity to water resources and agricultural lands, elevation, size and density of sites, distribution of sites in terms of rainfall, distribution of sites in terms of slope, and annual temperature average. All these factors were considered together as criteria for identifying patterns of settlement in this region. Most of Bakun period sites are located near Parishan Lake. During Bakun period, the number of settlements in the Kazeroun Plain increased and new segments of the plain were occupied, so that there is evidence of settlement in Jereh Plain in southern part of Kazeroun Plain. Most of the Bakun period sites are located in open plain on well-drained soil near water resources. The settlement patterns in Kazeroun Plain have been prevailed with simple methods of irrigation and expansion of agriculture, with decreased number of sites as the distance from the lakes and rivers increases. This pattern is also seen in the Kur River Basin and Nourabad Mamasani region. Among the various factors associated with the establishment and distribution of habitats and sites, geographical conditions and factors have had an important role. The important point in studying the prehistoric settlements in this region is proximity of the settlements to Parishan Lake and Shapur River and agricultural lands. As mentioned earlier, these indicators have had a significant role in formation of sites. Parishan Lake is located in the center of Kazeroun Plain, and therefore the majority of sites have been concentrated in the center of plain in the basin of lake. Study of relevant documents and spatial analyses were used in the form of GIS using ArcGIS software and correlation test in SPSS 16. SPSS16 was used to analyze the correlation between surface area of the layers and number of sites in each layer. Due to quantitative values, Pearson’s correlation with a significance level of 0.01 was used. The results showed that correlation between elevation levels, precipitation and temperature layers and the number of sites on them was insignificant. The correlation between the distance from water resources and correlation between vegetation and the number of sites was significant and strong. Therefore, vegetation and distance from water resources were found to be more effective in distribution of archaeological sites than the other natural factors.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Settlement Pattern
  • Bakun Period
  • Kazeroun Plain
  • GIS
  • SPSS
- بهروزی، محمدجواد، 1346، شهر سبز (شهرستان کازرون)، شیراز: انشارات کانون تربیت.
- حاتمی، حسن، 1385، جغرافیای طبیعی کازرون، چاپ اول، قم: نشر تامین.
-  سعیدی، عباس، 1377، مبانی جغرافیای روستایی، تهران: انتشارات سمت.
- سلطانی، نبی‌الله و علیقلی‌زاده فیروزجایی، ناصر، 1380، «تحلیل رابطه‌ی بین عوامل محیط طبیعی در الگوی توزیع فضایی سکونتگاه‌ها و جمعیت در ناحیه‌ی بهار همدان»، مجله‌ی جهاد، شماره‌ی 244-245، صص: 90-98.
- سیدسجادی، سید منصور، 1384، نخستین شهرهای فلات ایران، ج 1 و 2، تهران: انتشارات سمت.
- شکویی، حسین، 1384، شناخت و فلسفه جغرافیا، تهران: انتشارات دانشگاه پیام‌نور.
- فشارکی، پریدخت، 1384، جغرافیای روستایی، تهران: انتشارات دانشگاه پیام‌نور.
- کریمی، جلال و فرج‌زاده‌اصل، منوچهر، 1383، «تحلیل الگوهای فضایی استقرارگاه‌های باستانی دشت میاناب شوشتر با کاربرد سنجش از دور و سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی»، مجله‌ی مدرس علوم انسانی، دوره 8، شماره 4، صص: 113-126.
- مترجم، عباس و بلمکی، بهزاد، 1388، «بررسی و تحلیل استقرارهای اشکانی دامنه‌های شمالی الوند همدان»، مجله‌ی مطالعات باستان‌شناسی، شماره 1، صص: 135-153.
- مظفریان، منوچهر، 1373، کازرون در آئینه فرهنگ، چاپ اول، شیراز: انتشارات نوید.
- موسوی‌کوهپر، سید مهدی و همکاران، 1390، «تحلیل نقش عوامل طبیعی در توزیع فضایی محوطه‌های باستانی استان مازندران»، پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، شماره 75، صص: 1-19.
- ناصری‌صومعه، حسین، 1393، «بررسی و تحلیل الگوهای استقراری شهرستان بستان‌آباد در دوران مس‌و‌سنگ»، پایان‌نامه‌ی کارشناسی‌ارشد، دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، تهران.
- ناصری‌صومعه، حسین و نیکنامی، کمال‌الدین، 1395، «نقش عوامل طبیعی در توزیع فضایی استقرارهای دوران مس‌وسنگ در شهرستان بستان‌آباد؛ آذربایجان شرقی»، مجله‌ی پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، دوره 46، شماره 4، صص: 533-556.
- نیکزاد، میثم، 1390، «بررسی الگوی استقراری دوره‌ی نوسنگی دشت سر فیروزآباد کرمانشاه»، پایان‌نامه‌ی کارشناسی‌ارشد، دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران.
 
- Hejabri Nobari, A.,  Rezaei, M. H., Vahdati Nasab, H., Khademi Nadooshan, F., 2012, “Results From a Survey & Analysis of Chalcolithic Settlements in Kazerun Plain”, Antiquity 86. Available at http://www.antiquity.ac.uk/projgall/rezaei331/.
- Rezaei, M. H., Hojabri Nobari, A., Khatib Shahidi, H., Basafa, H., & Khosravi, H., 2008, “The Dehdaran mound: a Bakun settlement in Kazeroun, Iran”, Antiquity 82. Available at http://www.antiquity.ac.uk/projgall/rezaei316/.
- Schreiber, K., 1996, Settelement Pattern analysis, the Oxford companion.