بازسازی تقسیمات استان ساسانی بیشابور با کشف تعدادی نام‌جای جدید از گل‌مهرهای محوطه تل قلعه سیف‌آباد-کازرون

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای باستان شناسی دانشگاه پاریس1-سوربُن، فرانسه

2 مدیر و پژوهشگر بازنشسته بخش مطالعات ایرانی وهندی مرکز پژوهش‌های ملی فرانسه.

3 هیئت‌علمی پژوهشکده باستان‌شناسی، اداره کل میراث فرهنگی فارس.

4 کارشناس ارشد باستان‌شناسی، اداره کل میراث فرهنگی فارس

چکیده

محوطه‌ی تلِ ‌قلعه‌ی سیف‌آباد، یکی از محوطه‌های کلیدی دوره‌ی ساسانی است که به‌فاصله‌ی 1 کیلومتری غرب دریاچه‌ی پریشان در استان فارس قرار دارد. در نتیجه‌ی فصل اول کاوش باستان‌شناسی این محوطه در پاییز 1394، مجموعه‌ی بزرگی از گِل‌مُهرهای1 دوره‌ی ساسانی یافت شد. از بین این مجموعه‌ی نویافته، 75 گِل‌مُهر دارای اثرمُهر اداری، و بقیه دارای اثرمُهر غیر اداری یا شخصی است. از بین اثرمهرهای اداری شناسایی شده، دو اثرمُهر مربوط به تقسیمات اداری استان بیشاپور، یک اثرمُهر مربوط به اداره‌ی ناحیه‌ای / منطقه‌ای، و شش اثرمُهر مربوط به اداره‌ی روحانیون استان بیشاپور است. در میان اثرمُهرهای اداری پیش‌گفته، نام چهار اداره‌ی جدید، زیرنظر اداره‌ی روحانیون استان بیشابور، برای نخستین‌بار شناسایی شدند که براساس آن می‌توان تقسیمات استانی و اداری این استان ساسانی را بازسازی کرد. با کشف این بخش‌های جدید و دو بخش پیش‌تر شناخته‌ شده، اکنون تعداد بخش‌های این استان به‌طور قابل ملاحظه‌ای افزایش یافت. اثرمُهر اداره‌ی روحانیون آباد-شاپور از استان بیشاپور، بیش از 50 بار تکرار شده است. بدون‌شک، تکرار این نام‌جای به‌دفعات در گِل‌مُهرهای اداری یافت شده از این محوطه، نشان می‌دهد که نام ساسانی تلِ قلعه‌ی سیف‌آباد، آباد-شاپور بوده است. نوشتار حاضر گزارش مقدماتی مطالعه گِل‌مُهرهای اداری یافت شده از این محوطه‌ی ساسانی است که اهمیت زیادی در باستان‌شناسی این دوره دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Reconstruction of the Divisions of Sasanian province of Bišābuhr based on the discovery of some new toponyms from the Administrative Bullae of ToleQaleh Seyfabad, Kazerun, Fars

نویسنده [English]

  • Parsa Ghasemi 1
1 Student
چکیده [English]

The ToleQaleh Seyfabad (henceforth, TQS) is one of the Sasanian key sites, which is located in the very heart of the Sasanian empire in southwestern Iran, in the centre of Kazerun County. The site is situated in the rural district of Balian, 330m north of the new Seyfabad village on the natural mounds known as Tol-e Pahn. The site is 40m higher than its surrounding plain and located 868m above sea level, and covers an area of about 150 hectares. TQS is situated 29 km south-east of Bishâpûr city, 7km south-east of Kazerun city, 109km north-west of Ardashir Khurreh or Firuzabad, 35km north-west of Jereh, 88 km west of Qasr-i Abu Nasr and 214km north of Siraf. The site was partly damaged by a gas pipeline which was constructed through it in the 1980s. In 2005, as part of surveys conducted in the Kazerun plain, this site was registered by Parsa Ghasemi with the site code KZ 92. The site of ToleQaleh Seyfabad (TQS) is located in the north of Seyfabad village, near the western part of the Parishan Lake on the Kazerun Plain, is one of the most important Sasanian sites in southwestern Iran.
Due to the the gas-pipeline construction, the most upper part of the southern mound of TQS was completely destroyed and after that the illegal excavation by antiquity looters has been started. In 2014, the first season of excavations at this site was conducted by Parsa Ghasemi, Reza Noruzi and Azizallah Rezaei. The general aim of the excavation at TQS was to conduct a salvage operation in order to prevent further looting and damage to the site, and to facilitate identification of layers of different periods in order to determine a reliable chronology for the site. The finds indicate that this site was a major active administrative, economic and commercial centre of the Sasanian province of Bishâpûr, in the heartland of this empire and the abandonment of it must be dated to the late Sasanian period, before 651A.D. The most important discovery of this season of excavation were 371 Sasanian clay sealings, out of which 75 bear an impression of an administrative seal while the others wear only personal seal impressions. More than three hundreds of them were in the room 2 in trench I, it means that this room was the most important room for archiving the clay bullae. Preliminary inspection of the administrative bullae with the cooperation of Rika Gyselen has provided several new data. Among the nine administrative seals two belong to a provincial administration of Bišābuhr, one to a regional administration and six to the district administration of the mowūh. As the name of this administration shows, it was headed by a member of Zoroastrian clergy. Of the six mowūh districts, four are attested here for the first time. With these four mowūh seals the number of districts known for the province of Bisābuhr reached to seven. The mowūh seal of one of the districts — Ābād-Šābuhr — is attested by more than fifty bullae. No doubt this was the name of the district in which Tole Qaleh Seyfabad was situated.
This article is a short preliminary report on this important discovery of the Sasanian period in Fars.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bišābuhr Province
  • Archaeological Site of Tole Qaleh Seyfabad (TQS)
  • Administrative Clay Bullae
  • Sasanian Toponym
- ابن‌خردادبه، ابوالقاسم عبیدالله، 1371، مسالک و ممالک، ترجمه‌ی سعید خاکرند، تهران: انتشارات میراث ملل.
- مقدسی، محمدابن احمد شمس‌الدین، 1385، احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، ترجمه‌ی علینقی منزوی، تهران: انتشارات کومش.
- نوروزی، رضا، قاسمی، پارسا، و رضایی، عزیزالله، 1394، «گزارش فصل اول کاوش در محوطه‌ی ساسانی تلِ قلعه‌ی سیف‌آباد کازرون-فارس»، چهاردهمین گردهمایی سالانه باستان شناسی ایران، به‌کوشش: حمیده چوبک، تهران: پژوهشکده باستان‌شناسی.
 
- Askari Chaverdi, A. & Cereti, C. G., 2013, “Preliminary notes on two small groups of Sasanian bullae recently discovered in Fārs”, in: Tokhtasev S. & Luria P. (eds.), Commentationes Iranicae. Vladimiro f. Aaron Livschits nonagenario donum natalicium, Saint-Pétersbourg: 182-190.
- Barfi, S., Amiri, M., Malekzadeh, S. & Daryaee, T., 2013, “A Concise Report on Some Newly Found Sasanian Sites in Kazerun”, e-sas-arch16-Kazeroun-arche-article-3.
- Blet-Lemarqund M. & Gyselen, R. avec la collaboration de DUVAL, F., 2014, “Sur la composition élémentaire de quelques monnaies de cuivre arabo-sassanides”, in: Gyselen R. (ed.), Documents, argenterie et monnaies de tradition sassanide [Res Orientales XXII], Bures-sur-Yvette, Groupe pour l’Étude de la Civilisation du Moyen-Orient: 9-28.
- Curiel, R. & Gyselen, R., 1987, “Les monnaies de fouilles de Bishapur”, Studia Iranica 16, 1987: 7-43.
- Frye, R. N., 1973, (ed.). Sasanian Remains from Qasr-i Abu Nast. Seals, Sealings, and Coins, Cambridge, Harvard University Press.
- Frye, R. N., 1970, “Sasanian seal inscriptions”, in: Stiehl and Stiehl, eds., 77 – 84.
- Göbl, R., 1976, Die Tonbullen vom Tacht-E Suleiman: ein Beitrag zur spätsāsānidischen Sphragistik, Berlin: D. Reimer.
- Gyselen, R., 1987, “Bulles et sceau sassanides”, in: Boucharlat R. & Lecomte O., 1987. Fouilles de Tureng Tepe sous la direction de J. Deshayes,Vol. 1. Les périodes sassanides et islamiques. Paris, ERC: 187-190, pl. 162-164.
- Gyselen, R., 1989, La géographie administrative de l’Empire sassanide, Les témoignages sigillographiques [Res Orientales n° I], Paris, Groupe pour l’Étude de la Civilisation du Moyen-Orient.
-  Gyselen, R., 2002, Nouveaux matériaux sigillographiques pour la géographie administrative de l’empire sassanide, Collection A. Saeedi [Studia Iranica, Cahier 24], Paris, Association pour l’avancement des études iraniennes.
-  Gyselen, R., 2007, Sasanian Seals and Sealings in the A. Saeedi Collection [Acta Iranica 44], Louvain, Peeters.
-  Gyselen, R., 2009, Arab-Sasanian Copper Coinage [Veröffentlichungen der numismatischen Kommission, Band 34], Wien, Österreichische Akademie der Wissenschaften.
- Lestrange, G., 1930, The Lands of the Eastern Caliphate, Cambridge.
- Markwart, J., 1931, A Catalogue of the Provincial Capitals of Ērānšahr, Rome.
- Schwarz, P., 1896, Iran im Mittelalter nach den arabischen Geographen, Leipzig, 1896-1936, Réimpression Hildesheim-New York, 1969.
- Shaked, S., 2011, “Aramaic”, in: Iranicaonline: http://www.iranicaonline.org/articles/aramaic-#pt3