شناخت فنون ساخت و اجرای لایه زراندود در سفال مینایی، بر اساس مطالعات میکروسکوپی و منابع کهن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری مرمت اشیا فرهنگی و تاریخی

2 دانشیار دانشکده حفاظت و مرمت، دانشگاه هنر اصفهان

3 دانشیار، دانشکده حفاظت و مرمت، دانشگاه هنر اصفهان

4 استاد پژوهشگاه علوم و فنون هسته ای، پژوهشکده فیزیک و شتابگرها

5 پژوهشگر پژوهشگاه علوم و فنون هسته ای، پژوهشکده فیزیک و شتابگرها

6 استادیار موزه ملی ایران، مدرس دانشگاه آزاد اسلامی

7 استادیار پژوهشکده باستان شناسی

چکیده

سفال مینایی به گروهی از سفال‌های لعاب‌دار دوره‌ی میانی اسلامی اطلاق می‌شود که دارای نقاشی رولعابی است. زراندود، جزو تزیینات نهایی این سفال به‌شمار می‌رود. پژوهشگران عقیده دارند سفال مینایی به‌دلیل کاربرد تزیینات زراندود روی آن، یکی از گونه‌های خاص و تجملی سفال بوده است. با توجه به اسناد مکتوب کهن، زراندود کردن آثار گوناگون به‌عنوان یک حرفه‌ مطرح بوده است. شناخت این حرفه، سبب افزایش دانش امروزی نسبت به فنون کهن گشته و درنهایت تنوع اجرای زراندود را روی مواد گوناگون و دوران گوناگون قابل تحلیل می‌سازد. با توجه به این که شناخت بهتر فنون کهن، علاوه‌بر روش‌های دستگاهی نیاز به دستورالعمل‌های کهن نیز دارد، در این راستا بازخوانی رسالات مرتبط و مقایسه‌ی آن با نتایج روش‌های دستگاهی ضروری به‌نظر می‌رسد. احتمال می‌رود زراندود کردن روی سفال مینایی به شیوه‌ی ورق طلای خالص و به‌عنوان آخرین مرحله‌ی تزیین روی لعاب اجرا شده باشد. این مقاله در جهت پاسخ به پرسش‌هایی همچون: نوع لایه‌ی زراندود، شیوه‌ی آماده‌سازی، اجرا و تثبیت آن روی سطح لعاب دنبال می‌شود. در این پژوهش لایه‌ی زراندود در سفال‌های مینایی مکشوف از ری و الموت که جزو جدیدترین یافته‌های سفال مینایی هستند با هدف دستیابی به تکنولوژی‌های وابسته به صنعت سرامیک کهن، با استفاده از میکروسکوپ اپتیکال، میکروسکوپ الکترونی و میکروسکوپ روبشی پروتون مطالعه شد. دستاوردهای پژوهش در انتها با مکتوبات عرایس‌الجواهر و جواهرنامه نظامی مقایسه شدند. نتایج نشان می‌دهد روش زراندود کردن سفال مینایی با شیوه‌ی مکتوب در عرایس‌الجواهر مطابقت دارد. در شیوه‌ی زراندود از ورق نازک طلای خالص استفاده شده است. ورق طلا، گاه خارجی‌ترین لایه بوده و روی قلم‌گیری‌ قرمز یا سیاه کار شده، اما در برخی نمونه‌ها طلا زیر لایه‌ی قلم‌گیری قرار داشته و آخرین مرحله‌ی تزیین به‌شمار نمی‌رود. قرارگیری طلا زیر بخش قلم‌گیری و نفوذ چند میکرونی طلا درون لعاب زیرین، نشان می‌دهد مکانیسم نشاندن ورق طلا روی سطح به شیوه‌ی مکانیکی و حرارتی بوده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Technological Study of Gilded Mina’i Ware Based on Microscopic Investigation and Historical Documents

نویسندگان [English]

  • Melika Yazdani 1
  • HOsein Ahmadi 2
  • Seyed Mohammad Amin Emami 3
  • Mohammad Lamehi Rashti Lamehi Rashti 4
  • Davoud Agha-Aligol Agha-Aligol 5
  • Mahnaz Abdillah khan gorji 6
  • Hamideh Choubak 7
1 PhD student of restoration of historical Object
2 Faculty of Restoration of Historical Objects
3 Faculty of Restoration of Historical Objects
5 Physics and Accelerators Research School, Nuclear Science and Technology Research Institute
6 Curator National Museum of Iran
7 Assistant
چکیده [English]

In medieval Islamic Iran, mina was known as a general term for enameling metal, glass and ceramic. Consequently, in modern times Mina’i is one of the most important types of Islamic ceramic production and identified by stone paste body and multicolored polychrome over-glazes which represent figural, geometric and floral designs as well as calligraphic perform. Additionally, Mina’i wares are in some cases enlightened as gilded surface. The style can be found in numerous forms that include bowls, ewers, cups, beakers, jugs, inkstands and tiles. They are often referred to as “Haft-Rang” (seven-color) ceramics due to their polychromic character. The colors were red, brown, cobalt blue, green, black, white and gold. It was believed, until quite recently, that one of these seven colors, namely cobalt blue, was painted not over, but in the glaze, and all the others were painted over. These often finely painted wares are believed to have originated in Seljuq Iran during the late twelfth to the early thirteenth century, but there are no contemporary accounts of their production. Little is known about the manufacturing process of Minai ware, because no contemporary literature has yet been found. The earliest literature that mentions Minai ware is Abu’l Qasim Kashani’s Treatise on ceramics, which was written in 1301 or earlier, and the technique for Minai multicolored enamels (called ‘seven-colored’ in the literature) had already been lost Potters in Iran (Persia) began to produce a special type of pottery, that was decorated with multicolored enamels over an opaque white or turquoise base glaze as well as painted applications of blue, turquoise, black, red, pink, purple, white, brown, and green glaze in or over base glaze. Mina’i wares are in some cases enlightened with gold flake surface and applied relief. When Abu¯’l Qasim wrote his treatise on ceramics in 1301, the technology of Minai wares had been lost but gilding technology on the other types of ceramic such as lajajvardina and tiles was continued. The main production site for Minai ware is believed to be Kashan in Iran, which was the main ceramic production center at that time, and several pigment sources are also found there. Besides Kashan, Sava, Rayy and Natanz are also believed to have been production sites, although the vessels still cannot be related to these sites individually. Recent excavations in Alamut Castle caused to discovery of many complete Mina’i wares and sherds. In this research, 7 Mina’i sherds that excavated from Rayy and Alamut castle were analyzed with optical microscopy and chemical composition analysis, were measured using scanning electron microscopy and micro PIXE to characterize and identify the process and composition of gilded Mina’i wares.  This paper focuses on defining the elemental composition of gold findings in order to identify gilding process and the gold/ceramic adhesion mechanism. Scanning electron microscopy (SEM) observations showed that pure gold leaves were directly fired on a substrate glaze. In addition, a red ochre and black pacified glazed line surrounded over and under the gilded areas. Although the presence of gold layer under heated the red ochre pacified drawing lines shows thermal process on the gold leaf but over red or black accent drawing glaze, in some parts, demonstrated that the gold leaf was applied after drawing the red lines and maybe after firing, there was no evidence to show these lines had been fired either in the same time with other over glaze decorations or later. The results support that gilding decoration was using both mechanical as well as thermal process for adhesion mechanisms between gold leaf and its substrate. All the results of this research confirm Abulaqasim’s writings concerning gilding process.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mina’i
  • Gilding
  • Micro-PIXE
  • Scanning Electron Microscopy
- اصلانی، حسام و میش‌مست، مسلم، 1389، «بررسى کاشى‌هاى زراندود بقاع مذهبى اصفهان»، دو فصلنامه‌ی تخصصى دانش مرمت و میراث‌فرهنگى، سال پنجم، شماره‌ی 5، زمستان88 و بهار 89، صص: 6-12.
- بهرامی، محمدمهدی، 1328، صنایع ایران، ظروف سفالین، دانشگاه تهران.
- پاکباز، رویین، 1379، نقاشی ایران از دیرباز تاکنون، تهران: نشر نارستان.
- پوپ، آرتور اپهام، 1387، سیری در هنر ایران، جلد چهارم، ترجمه‌ی فاطمه کریمی، تهران: علمی و فرهنگی.
- پوپ، آرتور اپهام، 1387، سیری در هنر ایران، جلد نهم و دهم، ترجمه‌ی فاطمه کریمی، تهران: علمی و فرهنگی.
- جوهری‌نیشابوری، محمدبن ابی البرکات، 1383، جواهرنامه‌ی نظامی، به‌کوشش: ایرج افشار، انتشارات میراث مکتوب، تهران.
- کاشانی، ابوالقاسم عبدالله، 1386، عرایس‌الجواهر و نفایس‌الاطایب، به‌کوشش: ایرج افشار، تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
 
- Aga-Oglu, M., 1946, The Origin of the Term Mīnā & Its Meanings, Journal of Near Eastern Studies, Vol. 5, No. 4, University of Chicago Press.
- Allan, James. W. 1973, “Abu'l-Qasim's Treatise on Ceramics”, Iran 11, Pp.111-20
- Craddock, P., 1977, “The composition of the copper alloys used by the Greek, Etruscan & Roman civilizations”. The Archaic, Classical & Hellenistic Greeks, Journal of Archaeological, Science, 4(2), Pp.103–123.
- Cretu, C, Van Der Lingen, E. 1999, “Colored Gold Alloys”, Gold Bulletin, V. 32, N. 4, Pp 115-126
- Darque-Cerett, Evelyne, Aucouturier, Marc. 2013, “A brief history of the artisanal technical know-how gilding for matter decoration & sublimation international”, Journal of conservation Science, Volume 4, Special issue, 647-660
- Darque-Ceretti, E, Felder, Eric, Aucouturier, Marc; Revista Matéria. 2011, Foil & leaf gilding on cultural artifacts; Forming & Adhesion, Revista Matéria, V.16, N. 1 Pp. 540 – 559
- De Lapérouse, Jean-Francois. 2007, “Re-examination & Treatment of Mina'i Ceramics”, ICOM: Pp. 112-119
- Domenech-Carbo, Maria Teresa, Laura Osete-Cortina, Juana De La Cruz Canizares, Hossein Ahmadi & Helena. 2010, In Situ Thermally assisted Pyrolysis-Silylation GCMS as tool for identifying organic compounds present in Archaeological object, sarche, Publicacion Del Instituto Universitario De Restauracion Del Patrimonio De La Upv - Nums. 4 Y 5.
- Eftekhari. N, M. Mishmast nehi, 2014, “Gilding technology on haft rang tiles from three Timurid monuments(15th century A.D.) in eastern Iran: an assessment for re-production”, VIII Congresso Nazionale di Archeometria Scienze e Beni Culturali: stato dell’arte e prospettive, Bologna 5 - 7 Febbraio .
- Giulio, M., 2010, “Geometry & Perspective in the Landscape of the Saqqara Pyramids, Mathematics & Art”, Faculty of mechanical engineering, 9th International Conference, Slovak University of Technology in Bratislava, Pp 633-644
- Grube, J. E., 1976, Islamic Pottery: Of the Eighth to the Fifteenth Century in the Keir Collection, London, Faber & Faber
- Hainbach, R., 1907, Pottery Decorating A Description of the Principal Processes for Decorating Pottery & Porcelain, Published by Scott Greenwood, London : Scott, Greenwood & son.
- Hirx, J, M. Leona, & Meyers, P., 2002, “The glazed press-molded tiles of Takht-i Sulaimon”, In The legacy of Genghis Khan: Courtly art & culture in Western Asia, 1256-1353, ed. L.
- Keblow Bernsted, Anne Marie. 2003, Early Islamic pottery materials & techniques, Archetype Publication
- Koss, E. S. Chase, McCarthy, K, D. Smith, 2009, Analysis of Persian painted mina'i ware in Scientific Research on Historic Asian Ceramics, Scientific Research On Historic Asian Ceramics, Washington D.C
- Masuya, T. 2002, “Ilkhanid courtly life. In The legacy of Genghis Khan: Courtly art & culture in Western Asia”, 1256-1353, ed. L. Komaroff & S. Carboni, 74-103. New York: Metropolitan Museum of Art; New Haven & London: Yale University Press.
- MishMast Nehi. M, Chaman. HR, Mortazavi. M. 2012, “Scanning electron microscopy & optical microscopic study of gilded tiles from Darb-i Imam Tomb in Isfahan, Iran”, In: Meek A, Meeks N, Mongiatti A, Cartwright C, editors. Historical Technology, Materials & Conservation: SEM & Microanalysis, London: Archetype Publications; p. 179.
- Murray, Margaret A. 1905, Saqqara Mastabas, PART I, LONDON, Bernard Quaritch, 15
- Needham, Joseph.  Rose Kerr, Nigel, Wood. 2004, Science & Civilisation in China: Volume 5, Chemistry & Chemical Technology, Part 12, Ceramic Technology, Cambridge University Press
- Oddy, W. A. 1993, “Gilding of metals in the old world”, In: Metal Plating & Patination, (Editors: S. La Niece & P. Craddock), Butterworth, London, pp. 171–181.
- Osete-Cortina, Laura, Domenech-Carbo, M.T, Domenech, A, Yusa-Marco, D.J, Ahmadi, H. 2010, “Multimethod analysis of Iranian Ilkhanate ceramics from the Takht-e Soleyman palace,” Anal Bioanal Chem, 319-329.
- Pacheco. C, Chapoulie. R, et al. 2007, Gold leaf decoration on medieval Islamic glazed ceramics–in search of technological features with XRD, Z. Kristallogr.Suppl. 26