فلزکاری غرب ایران در قرن هفتم هـ.ق.؛ کشف و شناسایی مکتبی جدید در تاریخ فلزکاری ایرانی اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران

چکیده

تاکنون تصویر روشنی از وضع فلزکاری ایران پس از هجوم مغول ترسیم نشده است. اغلب تصور می‌شود که عموم فلزکاران ایرانی، مخصوصاً فلزکاران خراسانی، بر اثر این واقعه‌ی ویرانگر متفرق شده و در کارگاه‌های جزیره و شام به فعالیت خود ادامه داده‌اند. با وجود این، شواهد و آثاری موجود است که نشان از ادامه‌ی فعالیت فلزکاران ایرانیِ سده‌ی هفتم هـ.ق.، به‌ویژه در کارگاه‌های غرب ایران دارد. از این‌رو، هدف این مقاله، ضمن ارائه و بررسی بخشی از این مدارک، شناسایی و تبیین ویژگی‌های مکتب فلزکاری نوظهوری در غرب ایران در سده‌ی هفتم هـ.ق. است؛ مشخصاً پس از هجوم مغول و قبل از تأسیس حکومت ایلخانی. در این‌جا، به‌منظور تحقق این هدف، آثار و مدارک موجود به دو دسته آثار به‌دست آمده از نواحی غربی ایران، مهم‌تر از همه یافته‌های گنجینه‌ی بوزینجرد، و آثار قابل انتساب به این نواحی تقسیم و با استفاده از روش تحقیق توصیفی‌-تحلیلی بررسی شده است. تحلیل سبک‌شناختی نمونه‌های موجود، نشان می‌دهد که در تزیین آثار فلزی تولید شده در کارگاه‌های غرب ایران نوعی سبک جدید ایجاد شده است که خود را بیش از هر چیزی در ترسیم و نحوه‌ی اجرای نقوش گیاهی، به‌ویژه اسلیمی‌ها نشان می‌دهد؛ علاوه‌بر اسلیمی‌های قاعده‌مند با برگ‌های لوزی‌شکل و پیچک‌های ماشینی و صنعتی، که خاص این سبک است، کاربرد نقوش هندسی برگرفته از تزیینات معماری نیز از دیگر ویژگی‌های این مکتب نوظهور به‌شمار می‌رود. از دیگر ویژگی‌های مهم آثاری که ذیل سبک موسوم به «سبک فلزکاری غرب ایران» می‌توان برشمرد، کاربرد طراحی جدیدی در ترسیم صحنه‌ها و پیکره‌های انسانی به‌ویژه پیکره‌ی شادنوشان و رامشگران است. هرچند این نوع شمایل‌نگاری در آغاز، متأثر از نقوش سفالینه‌های مرکز و غرب ایران است، در آثار بعدی این قرن سمت‌وسوی دیگری به‌خود گرفته و از شیوه‌ی نقاشی سفالینه‌ها دور شده است. حتی در آثار نیمه‌ی دوم قرن هفتم، احتمالاً به‌منظور تسریع در تولید و تزیین آثار، نوعی پیکره‌های قاعده‌مند و کلیشه‌وار به‌صورت تکراری در سطوح برنجینه‌ها و مفرغینه‌های غرب ایران به‌کار رفته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Survey of Metalworking in Western Iran During Thirteenth Century; Introducing a Newly Characterized School of Metalworking

نویسنده [English]

  • Taher Rezazadeh
Assistant Professor, Department of Art, Faculty of Art and Architecture, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran, Iran
چکیده [English]

The image of Persian metalwork after Mongol invasion has not yet been clarified. Often it has been thought that the Persian craftsmen due to this devastating event have been scattered and continued their activity in north Mesopotamian and Syrian workshops. However, there is evidence at hand indicating not only the continuation of metalwork production in western Iran but also the formation of a new style of decoration. In this essay, some of these evidence in order to determine characteristics of Persian metalwork after Mongol invasion have been introduced. Stylistic analyze of pieces at hand indicates a kind of new style that is best manifested in representation of floral motifs, arabesques in particular. With evidence of the existing works this style at the beginning was not far from the naturalistic style yet gradually in the later works of the century became more conventional and non-naturalistic. Yet in the metalwork of the next years and centuries rendering of vegetal motifs, volutes in particular, becomes more coordinated with the metal substance and finally in the last works of this group they along with their small lobes had been performed so precise and standardized that look like a machine’s cogwheels. In addition to standardize arabesques with diamond shaped flowers and scrolls which are peculiar to this style, use of geometrical motifs derived from architectural ornaments is among its other features. Though most of these motifs are used as single-component units and as secondary elements in decorations of the works of this period, sometimes they have become the core element of the ornaments. An important such a case is a motif similar to six-spoked fret of Imamzadeh Yahya in Varamin used in the medallions and background of the decorative surface of some of the rectangular caskets of this period. Use of this fretwork as used in these caskets is not confined to west Iran but it can be found in metalwork of Syria and Jazira as well. Yet another important feature of the works considered as member of western Iranian metalwork style is using a new iconography in illustrating figural motifs. This kind of iconography is different from Khurasanian tradition. In the products of Khurasan stylization of figures is abstract and is limited to the least possible visual expression. While here a kind of realism is embedded in depicting people and their stances. This kind of iconography is inspired by the motifs of the western and central Iranian painted potteries, which possibly for the first time appeared in the objects like the nine-faceted candlestick of Baznengerd. In these two works stylization of human figures resembles that of painted potteries. Especially the stylization of figures sitting back on their heels in the Baznegerd candlestick is completely similar to that of painted potteries. In fact, it seems that the painter regardless the limitation of the substance; metal, performed the same things on metal as he did on pottery. However, in the later works of this century the evolution of this kind of iconography finds a new direction that one of its possible reasons can be emergence of a new independent pattern for the figural decorations in metalwork. Accordingly, the figures worked in the later objects mildly detach from nature. They are depicted in a way there is no trace of the natural mode and stances of their body peculiar to Baznegerd candlestick. The brass and bronze works of western Iran in the second half of the thirteenth century--perhaps for accelerating the production and decoration of works-- frequently present a kind of conventional and stereotyped figures. For instance, a sitting figure holding a cup with one hand and reaching out the other hand is one of the most frequent motifs of the western metalwork in the second half of the thirteenth century.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic Metalwork
  • Western Iran
  • Thirteenth Century
  • Baznegerd hoard
  • Brass Silver-Inlaid Caskets
- اقبال‌آشتیانی، عباس، 1376، تاریخ مغول و اوایل ایام تیموری، تهران: نامک.
- احسانی، محمدتقی، 1368، هفت هزار سال هنر فلزکاری در ایران، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگ
- بیانی، سوسن، 1379، «تبلور عهد مغول در آیینه‌ی فلز»، مجموعه مقالات اولین سمینار تاریخی هجوم مغول به ایران و پیامدهای آن، دانشگاه شهید بهشتی، صص: 159-304.
- حیدرآبادیان، شهرام و عباسی‌فرد، فرناز، 1388، هنر فلزکاری اسلامی، تهران: سبحان نور.
- دهخدا، علی‌اکبر، 1377، لغت‌نامه دهخدا، زیر نظر: محمد معین، سید جعفر شهیدی، چاپ دوم از دوره جدید، تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
- رشیدالدین، فضل‌الله، 1388، تاریخ مبارک غازانی؛ داستان غازان‌خان، به سعی و اهتمام و تصحیح: کارل یان، آبادان: نشر پرسش.
- ساداتی، ناصر، 1389،  هنر فلزکاری اسلامی؛ باشکوه ولی ناتمام، کتاب ماه هنر(45)، صص: 54-58.
- شفائی، جواد، 1380، هنر گره‌سازی در معماری و درودگری، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- قوچانی، عبدالله، 1371، اشعار فارسی کاشی‌های تخت‌سلیمان، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- کریستی، ویلسن، 1366،  تاریخ صنایع ایران، ترجمه‌ی عبدالله فریار، تهران: انتشارات فرهنگسرا (یساولی).
- کیانی، محمدیوسف، 1376، تزیینات وابسته به معماری دوران اسلامی، تهران: سازمان میراث‌فرهنگی کشور.
- ماهرالنقش، محمود، 1381، میراث آجرکاری ایران، تهران: سروش.
- نوروزی‌طلب، علیرضا و افروغ، محمد، 1389، بررسی فرم، تزیین و محتوا در هنر فلزکاری دوران سلجوقی و صفوی، دو فصلنامه مطالعات هنر اسلامی(12)، صص: 113-128.
 
- Aga-Oglu, M., 1945, “About a Type of Islamic Incense Burner”, The Art Bulletin, 27 (1), 28-45.
- Allan, J. W., 1977, “Originality in Bronze: A Thirteenth Century Persian School of Metalworkers”, Iran, 15, 156-164.
- Baer, E., 1968, ‘Fishpond’bornaments on Persian & Mamluk metal vessels, Bulletin of the School of Oriental & African Studies, 31(1).
- Carboni, S., & Masuya, T., 1993, Persian tiles, New York, N. Y.: The Metropolitan Museum of Art.
- Dimand, M. S., 1950, “Treasures of Iranian Art”, Retrieved from http://www.jstor.org.library.metmuseum.org/action/showPublication?journalCode=metrmuseartbull. http://library.metmuseum.org/record=b1114795
- Fehérvári, G., 1976, Islamic metalwork of the eighth to the fifteenth century in the Keir Collection, London: Faber.
- Gladiss, A. V., & Kröger, J., 1985, Berlin Staatliche Museen Preussischer Kulturbesitz, Museum fur Islamische Kunst, Bd, 2: Metal, Stein, Stuck, Holz (Islamische Kunst: Loseblattkatalog unpublizierter Werke aus deutschen Museen) (Vol. 2). Mainz: Zabern.
- Komaroff, L., 2009, “Islamic Metalwork; III. c. 1100-c. 1500: A. Iranian World,” In: J. Bloom & S. Blair (Eds.), The Grove encyclopedia of Islamic art & architecture (pp. 491-498). Oxford: Oxford University Press.
- Kühnel, E., 1939, “Zwei Mosulbronzen und ihr Meister”, Jahrbuch der Preussischen Kunstsammlungen, 60, 1-20.
- Melikian-Chirvani, A. S., 1976, Conceptual Art in Iranian Painting & Metalwork, Paper presented at the Akten des VII, Internationalen Kongresses für Iranische Kunst und Archäologie 1976 München.
- Melikian-Chirvani, A. S., 1977, “Les Bronzes du Khorassân V; De quelques coupes inédites du Khorassân”, Studia Iranica 6, 185-210.
- Melikian-Chirvani, A. S., 1982, Islamic metalwork from the Iranian world, 8-18th centuries (Victoria & Albert Museum catalogue), London: Her Majesty`s Stationary Office.
- Pope, A. U., & Ackerman, Ph., 1938, A survey of Persian art from prehistoric times to the present (Vol. XII), London; New York: Oxford University Press.
- Pope, A. U., & Ackerman, Ph., 1938, A survey of Persian art from prehistoric times to the present (Vol. VI), London; New York: Oxford University Press.
- Rice, DS., 1958, “Studies in Islamic Metal Work--VI”, Bulletin of the School of Oriental & African Studies, University of London, 21(1/3), 225-253.
- Scagliola, M., 2010, Le ceramiche islamiche della collezione Laura, Torino; New York: U. Allemandi.
- Wiet, G., 1931, “Un nouvel artiste de Mossoul”, Syria, 12(2), 160-162.