غار بتخانه: شواهدی نو از جوامع کوچ رو در زاگرس مرکزی از نیمه ی هزاره ی چهارم ق.م. تا پایان عصر مفرغ، کوهدشت، لرستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه باستان شناسی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکترای باستان شناسی دانشگاه تهران

چکیده

سال‌ها از آغاز پژوهش‌ها پیرامون جوامع نیمه‌یکجانشین در خاور نزدیک و به‌خصوص در زاگرس‌مرکزی می‌گذرد. این پژوهش‌ها شامل مطالعات قوم‌شناسی، مردم‌شناسی و نیز مطالعات باستان‌قوم‌شناسی می‌شود. این پژوهش‌ها اطلاعات مفیدی پیرامون ساختار فرهنگی جوامع نیمه‌یکجانشین زاگرس‌مرکزی در اختیار پژوهشگران قرار داده است. با این‌وجود بازسازی الگوهای فرهنگی جوامع نیمه‌یکجانشین در ادوار گذشته به‌دلیل دشواری شناسایی محوطه‌های مرتبط با این نوع از معیشت بسیار دشوار است. از این‌رو استفاده از راهبردهای ویژه در کاوش‌ها و بررسی‌های باستان‌شناسی بسیار ضروری است. در این میان غارها و پناهگاه‌های صخره‌ای که دربردارنده‌ی شواهدی از سکونت‌های کهن هستند، می‌توانند درک ما را از الگوهای معیشتی و ساختارهای فرهنگی آن‌ها افزایش دهند. شناسایی این استقرارگاه‌ها به‌مراتب ساده‌تر از محوطه‌های  باز بوده و متحمل آسیب‌های کمتری نسبت به محوطه‌های باز هستند. غار بتخانه نیز از جمله این غارهاست که احتمالاً بازتاب‌دهنده‌ی زوایایی از ساختار فرهنگی نیمه‌یکجانشینی در زاگرس‌مرکزی است. این غار در 21 کیلومتری جنوب‌شرقی شهر کوهدشت و یک کیلومتری شرق روستای دم‌چهر قرعلیوند، در غرب استان لرستان قرار دارد. در پی ساماندهی این غار در سال 1387 هـ.ش. شواهد حضور ساکنینی از هزاره‌ی چهارم تا دوران تاریخی آشکار گشت. همچنین وجود بقایای متعدد استخوانی انسان، بز سانان، اسب‌سانان، خرگوش و... نیز مشاهده شد. هر چند نهشته‌های فرهنگی این غار بر اثر حفاری‌های غیر مجاز کاملاً جا‌به‌جا و به‌هم ریخته شده بود و عملاً فرایند لایه‌نگاری را غیرممکن می‌ساخت، با این‌وجود به‌دلیل اهمیت یافته‌های این غار و همچنین موقعیت مهم این غار در محدوده‌ی شهرستان کوهدشت، تمامی یافته‌ها جمع‌آوری و مستند شد. در این مقاله علاوه‌بر معرفی یافته‌های فرهنگی این غار و گاهنگاری نسبی یافته‌ها، تلاش می‌شود مروری تحلیلی بر کاربری این غار از نیمه‌ی دوم هزاره‌ی چهارم ق.م. تا پایان عصر مفرغ باتوجه به شواهد موجود داشته باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

-

چکیده [English]

-

- ایزدپناه، حمید، 1363، آثار باستانی و تاریخی لرستان،0 تهران: انتشارات آگاه
- شیشه‌گر، آرمان، 1384، «گزارش کاوش محوطه‌ی سرخ‌دم لکی، کوهدشت لرستان»، تهران: پژوهشکده باستان‌شناسی سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری (منتشر نشده).
- عبدی، کامیار، 1389، «کاوش محوطه‌ی سرخ‌دم‌لری»، خرم‌آباد: مرکز اسناد اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان لرستان (منتشر نشده).
- مرادی، بابک، 1386، «بررسی باستان‌شناختی غار و پناهگاه‌های صخره‌ای کوهدشت»، خرم‌آباد: مرکز اسناد اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان لرستان (منتشر نشده).
- معتمدی، نصرت‌الله، 1368، «کاوش محدوده‌ی گورستان کمترلان و تپه‌ی چیاسبز رومشگان»، خرم‌آباد: مرکز اسناد اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان لرستان (منتشر نشده).
- معتمدی، نصرت‌الله، 1379، «کاوش باستان‌شناختی محوطه‌ی سرخ‌دم لکی»، تهران: مرکز اسناد سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور (منتشر نشده).
- میرقادری، محمد امین، حسینی، سیده پرستو، علی‌بیگی، سجاد، و نیکزاد، میثم، 1392، «تحلیل الگو‌های استقراری عصر مفرغ میانی و جدید دشت سَرفیروزآباد در جنوب کرمانشاه، غرب زاگرس‌مرکزی»، مطالعات باستان‌شناسی، دوره‌ی 5، شماره‌ی 1، صص: 127-143.
 
- Abdi, K., 2003, “The Early Development of Pastoralism in The Central Zagros Mountains”. Journal of World Prehistory 17(4): 398-448.
- Abdi, K., Nokandeh, G. Azadi, A. Biglari, F. Heydari, S., Farmani, D. Rezaii, A. and Mashkour, M., 2002, “A Middle Chalcolithic Mobile Pastoralist Camp-Site in the Islamabad Plain, West Central Zagros Mountains, Iran”. Iran XL. Pp: 43-74
- Alden, John R., 2015, “Book Review of the Nomadism in Iran: From Antiquity to The modern era”. Antiquity Publications Ltd.
- Alden, John R., 2009, “The Kur River Basin in The Late 4th And 3rd Millennia BC: Ceramics, Settlement Systems, And Socio-Political Organization”. Paper Presented at The Ancient Iran and Its Neighbours Conference, University of Cambridge, June 26–28. JRA
- Alizadeh, A., 2010, “The Rise of the Highland Elamite State in Southwestern Iran “Enclosed” or Enclosing Nomadism?”. Current Anthropology LI (3).
-Badler, V. R., 2002, “A chronology of Uruk artifacts from Godin Tepe in Central Western Iran and its implications for the interrelationships between the local and foreign cultures”, In: Artifacts of Complexity, N. Postgate (ed.), British School of Archaeology, Wiltshire, England: in Iraq. pp. 79–110.
- Carter, E., 1984, “Archaeology”. In: Carter, E and Stopler (eds.). Elam, Surveys of Polotical History and Archaeology (=Near Eastern Studies 25), Barkeley, Los Angeles: 103-230.
- Contenau, G. And Ghirshman, R., 1935, Fouilles De Tepe Giyan, Paris: P. Geuthner.Copenhagen, Denmark
- Cribb, R. L. D., 1991a, Nomads and Archaeology, Cambridge University Press, Cambridge, UK.
- Cribb, R. L. D., 1991b, “Mobile Villagers: The Structure and Organisation of Nomadic Campsites in The Near East”, In Gamble, C. S. And Boismier, W. (eds.), Ethnoarchaeological Approaches to Mobile Campsites: Hunter Gatherer and Pastoralist Case Studies, International Monographs in Prehistory, Ethnoarchaeological Series 1: 371–393.
- Dahl, G. & Hjort, A., 1976, Having Herds: Pastoral Herd Growth and Household Economy, Stockholm: Department of Social Anthropology, Stockholm Studies in Social Anthropology.
- Edelberg, L., 1966–67. “Seasonal Dwellings of Farmers in North-Western Luristan”. Folk 8–9: 373–401.
- Feilberg, C. G., 1944, La Tente Noire. Ethnografisk Rakke II, Nationalmusteets Skrifter, Copenhagen, Denmark.
- Goff, C., 1966, “New Evidence of Cultural Development in Luristan in the Late 2nd and Early First Millennia”, Ph.D. Dissertation, Institute of Archaeology, University of London.
- Goff, C., 1976, “Excavations at BabaJan: The Bronze Age occupation”, Iran XIV: 19-40.
- Goff, C., 1980, An Archaeologist in the Making, London.
- Goff, C. L., 1971, “Luristan Before the Iron Age”, Iran IX: 131-152.
- Gopnik, H. And Rothman, M. S., 2011, On The High Road, The History of Godin Tepe Iran. Bibliotheca Iranica: Archaeology Art and Architecture Series 1: I-XVI.
- Hearinck, E., 2011, “Painted Pottery of the First Half of the Early Bronze Age (Late 4th-First Centuries of The 3rd Millennium BC) In Luristan, W-Iran”. Iranica Antiqua 47: 55-106
- Hearinck, E. And Overlaet, B., 2008, The Kalleh Nisar Bronze Age Graveyard in Pusht-I Kuh, Luristan (Luristan Excavation Documents VII), Acta Iranica XLVI, Leuven.
- Hearinck, E. And Overlaet, B., 2006, Bani Surmah. An Early Bronze Age Graveyard in Pusht-I Kuh, Luristan (Luristan Excavation Documents VI), Acta Iranica XLIII, Leuven.
- Henrickson, R. C., 2011, “The Godin Period III Town”. In: Hilary Gopnik and Mitchell S Rothman (eds.), On The High Road: The History of Godin Tepe Iran, Bibliotheca Iranica, Archaeology Art and Architecture Series1: 209-282.
- Henrickson, R.C., 1984, “Godin Tepe, Godin III, And Central Western Iran, 2600-1500 B.C.” Ph.D. Dissertation, Department of Near Eastern Studies, University of Toronto.
- Henrickson, R.C., 1985, “The Chronology of Central Western Iran 2600-1400 B. C”. American Journal of Archaeology 89 (4): 569-581.
- Henrickson, R.C., 1986, “A Regional Perspective On Godin III Cultural Development in Central Western Iran”. Iran 24: 1-55.
- Hole, F. (ed.), The Archaeology of Western Iran: Settlement and Society from Prehistory To
- Hole, F. 1974. “Tepe Tūlā’ī: An Early Campsite in Khuzistan, Iran”, Paléorient 2/2: 219–37.
- Hole, F., 1978, “Pastoral Nomadism in Western Iran”. In Gould, R. A. (ed.), Explorations in Ethnoarchaeology. University of New Mexico Press, Albuquerque: 127–167.
- Hole, F., 1979, “Rediscovering The Past in The Present: Ethnoarchaeology in Luristan, Iran. In Kramer, C. (ed.). Ethnoarchaeology: Implications of Ethnography for Archaeology, Columbia University Press, New York: 192–218.
- Hole, F., 1980, “The Prehistory of Herding: Some Suggestions from Ethnography”. In Barrelet, M. T. (ed.). L’Archéologie De l’Iraq Du D´ Ebut De L’´ Epoque N´ Eolitique´ A 333 Avant Notre` Ere`, Editions De La Centre National De La Recherche Scientifique, Paris: 119–130.
- Hole, F., 1987, “Themes and Problems in Iranian Archaeology”. In: Hole, F (ed.), The Archaeology of Western Iran. Smithsonian Series in Archaeological Inquiry Smithsonian Institution Press. Washington, D.C. London: 19-29
- Hornby, A. S., 1995. Oxford advanced Learners Dictionary of current English. Oxford university press.
- Howell, R., 1979, “Survey of the Malayer Plain”. Iran XVII: 156-157.
- Le Breton, L. 1957. “The Early Periods at Susa: Mesopotamian Relations”, Iraq 19: 79–124.
- Renette, S., 2015, “Painted Pottery from Al-Hiba: Godin Tepe Iii Chronology and Interactions Between Ancient Lagash and Elam”, Iran 53: 49-63 (in press).
- Levine, L. And Young, C.T. 1986, “A Summary of the Ceramic Assemblages of the Central Western Zagros Form the Middle Neolithic to The Late Third Millennium B.C.”, Colloquies Internationaux CNRS Prehistoirede La Mesopotamia 17-18-19 December 1984P.17 Editions Due CNRS: Paris.
- Levine, L.D., 1974, “Archaeological Investigations in The Mahidasht, Western Iran”. 1975 Paléorient II (2): 487-490.
- Levine, L.D., 1976a, “The Mahidasht project”, Iran XIV: 160-1.
- Levine, L.D. 1976b, “Survey in the province of Kermanshah, 1975: Mahidasht in the prehistoric and early historic periods”, In: Bagherzadeh (ed.) Proceedings of the 4th Annual Symposium on Archaeological Research in Iran, Tehran: 284-97.
- Levine, L.D. And Mcdonald, M.A. 1977, “The Neolithic and Chalcolithic Periods in The Mahidasht”. Iran XV: 39–50.
- Majidzadeh, Y. 1982. “Lapis Lazuli and The Great Khorasan Road”. Paléorient VIII (1): 59-69.
- Meldgard, J. Mortensen, P and Thrane, H. 1964. “Excavations at Tepe Guran, Luristan”. Acta Archaeologica 34: 97-133
- Mirghaderi, M. A. 2013, “New Evidence from The Middle and Late Bronze Age Settlements of the Western Central Zagros, Iran”. Journal of Iranian Archaeology 3: 42-50
- Mortensen, I. D., 1993, Nomads of Luristan: History, Material Culture and Pastoralism in Western Iran (The Carlsberg Foundation's Nomad Research Project), Copenhague, Rhodos International Science and Art Publishers, New York, Thames & Hudson.
- Niknami, K. A. & Askarpour, V. 2013, “A GIS Modeling of Prehistoric Site Distribution in The Sarfirouzabad Plain of Kermanshah, North Western Iran”. International Journal of Heritage in The Digital Era 2(3):344-359.
- Oberlander, T., 1965, The Zagros Streams: A new Interpretation of Transverse Drainage in an Orogenic Zone, Syracuse Geographical Series No. 1, Syracuse University Press, New York.
- Petrie Cameron A., 2013, “Ancient Iran and Its Neighbours: EMereging Paradigms and Future Directions”. In: Petrie Cameron A (ed.), Ancient Iran and Its Neighbours Local Developments and Long-Range Interactions in The Fourth Millennium B.C. British Institute of Persian Studies Archaeological Monographs Series III: 385-413
- Petrie Cameron A., 2013, “Summation and Discussion Led (Appendice C)”: In: Petrie Cameron A (ed.), Ancient Iran and Its Neighbours Local Developments and Long-Range Interactions in The Fourth Millennium B.C. British Institute of Persian Studies Archaeological Monographs Series III: 449-459
- Potts, D. T., 2013, “Tracing Nomadism’s Development in Iran”, ISAW Newsletter 9: 10-11.
- Potts, D. T., 2014, Nomadism in Iran: From Antiquity to The Modern Era. New York: Oxford University Press.
- Rothman, M. S. & Badler, V. R., 2011, “Contact And Development In Godin Period VI”. In: Hilary Gopnik and Mitchell S Rothman (eds.), On The High Road: The History of Godin Tepe Iran, Bibliotheca Iranica, Archaeology Art and Architecture Series1: 67-139.
- Rothman, M. S., (ed.), 2001, Uruk, Mesopotamia and its Neighbors: Cross-cultural Interaction in the Era of State Formation, Santa Fe, NM: School of American Research Press.
- Schmidt, E., 1940, Flights Over Ancient Iran, Chicago: University of Chicago.
- Stein, M. A., 1940, Old Routes of Western Iran, London.
- Thrane, H., 1964, “Archaeological investigations in Western Luristan. Preliminary report of the second Danish archaeological expedition to Iran”, Acta Archaeologica 35: 153-69.
- Vanden Berghe, L., 1973. “Excavation in Lorestan, Kaleh Nisar”. Bulletin of Asia Institute III: 25-26
- Vanden Berghe, L., 1975a, “Foullies au Luristanla Nécropole de Dum Gar Parchineh”. In: Bagherzadeh (ed.) Proceedings of the 4th Annual Symposium on Archaeological Research in Iran, Tehran: 45-62
- Vanden Berghe, L. 1975b. “la Nécropole de Dum Gar Parchineh”. Archeologia LXXIX: 46-61
- Weeks, L.R., Petrie, C.A. & Potts, D.T., 2010, “Ubaid related-related? The “blackon-buff” ceramic traditions of Highland Southwest Iran”, In: Beyond The ‘Ubaid, Transformation and Integration in The Late Prehistoric Societies of The Middle East, R.A. Carter, and G. Philip (eds) Studies In Ancient Oriental Civilization Series, Oriental Institute of The University of Chicago, Chicago. pp. 247–78.
- Wright, H. T., 1987, “The Susiana Hinterlands During the Era of Primary State Formation”. In: Hole, F (ed.), The Archaeology of Western Iran. Smithsonian Series in Archaeological Inquiry Smithsonian Institution Press. Washington, D.C. London: 141–155.
- Young, C.T. Jr., 1969, “The Chronology of the Late Third and Second Millennia in Central Western Iran as Seen from Godin Tepe”, American Journal of Archaeology 73 (3): 287-291.
- Young, T.C. Jr. & Levine, L. D., 1974, Excavations of The Godin Project: Second Progress Report, Toronto, Royal Ontario Museum, Art and Archaeology Occasional Paper 26.
- Young, T.C. Jr. & Smith, P. E. L., 1966. “Research in The Prehistory of Central Western Iran”, American Association for The Advancement of Science 153 (3734): 386-391.
- Stein, G., 2001, “Indigenous Social Complexity at Hacinebi (Turkey) and The Organization of Uruk Colonial Contact”. In: Mitchel Rothman, Uruk Mesopotamia and its Neighbors. School of American Research, Pp: 265-307.