برهمکنش های فرهنگی میان مکران، کرمان و حوزه ی هیرمند در عصر مفرغ بر مبنای داده های سفالی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه سیستان و بلوچستان

2 دانشجوی دکترای باستان شناسی دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

سرزمین مکران بخش‌های جنوبی‌ بلوچستان را دربر می‌گیرد که اکنون میان ایران و پاکستان تقسیم شده است. امروزه در آن بخش از این سرزمین که در ایران قرار دارد شهرستان‌های چابهار، نیکشهر و ایرانشهر واقع شده‌اند. طی بررسی‌های باستان‌شناسی در نیکشهر 44 محوطه‌ی باستانی از دوران مفرغ شناسایی گردید که نشانگر غنی بودن این منطقه از نقطه‌نظر استقرارهای هزاره‌ی سوم قبل‌ازمیلاد است. پژوهش حاضر بر آن است تا با مطالعه‌ی نمونه‌های سفالی مکشوف از این محوطه‌ها و مقایسه‌ی آن‌ها با سفال‌های سایر محوطه‌های هم‌عصر و هم‌جوار، میزان برهم‌کنش‌های فرهنگی آن‌ها را به‌منظور شناخت روند و حرکت جریان‌های فرهنگی مورد بررسی قرار دهد. سؤال عمده در پژوهش حاضر این است که، برهم کنش ها و ارتباطات فرهنگی حوزه‌ی مکران با چه سرزمین‌هایی بوده است؟ فرضیه‌ی اصلی در پاسخ به این پرسش، این است که، با توجه به‌موقعیت جغرافیایی حوزه‌ی مکران، بیشترین تعاملات و برهم‌کنش های فرهنگی با سرزمین‌های هم‌مرز در شمال (بلوچستانِ ایران، بلوچستانِ پاکستان، سیستان) و غرب (کرمان) برقرار بوده است.  از این‌رو به‌دلیل تنوع گونه‌های سفالی، تعداد 277 قطعه سفال شاخص مربوط به عصر مفرغ پس از انجام مستندنگاری‌های لازم با سفال‌های محوطه‌های شاخص هم‌زمان در مناطقی همچون کرمان (تپه یحیی)، بلوچستان ایران (بمپور) و حوزه‌ی فرهنگی رود هیرمند (شهرسوخته، رودبیابان، گردن ریگ و موندیگک) مقایسه گردیدند. نتایج به‌دست آمده حکایت از آن دارد که سفال حوزه‌ی مکران در هزاره‌ی سوم قبل‌ازمیلاد بیشترین مشابهت و همسانی را با سفال‌های محوطه‌ی باستانی بمپور و منطقه کرمان دارند. ارتباط با بمپور کاملاً منطقی و طبیعی به‌نظر می‌رسد به‌دلیل این‌که هر دو ناحیه در مجاورت و کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند. اما ارتباطات گسترده‌ی مکران با حوزه‌ی کرمان به احتمال نشان از حرکت موج فرهنگی آن منطقه به‌سمت شرق و در امتداد سرزمین‌های واقع در میان فلات ایران و شبه‌قاره‌ی هند دارد. همچنین نمونه‌های بررسی شده نشان می‌دهد که حوزه‌ی فرهنگی هیرمند نیز در تعامل فرهنگی ویژه‌ای با حوزه‌ی مکران بوده است. از این‌رو، به‌نظر می‌رسد که حوزه‌ی مکران یکی از مسیرهای ارتباطی و نقطه اتصال محوطه‌های حوزه‌ی هیرمند با محوطه‌های حوزه‌ی سند و کرانه‌های دریای مکران بوده‌ است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Cultural Interaction Between The South Makran, Kerman and Hirmand Basin at the Bronze Age Based on Potteries Informations

نویسندگان [English]

  • Rohoallah shirazi 1
  • Mehdi Dahmardeh Pahlavan 2
1 Assistant Professor, Department of Archaeology, University of Sistan & Baluchistan
2 Ph. D Student, University of Sistan & Baluchistan
چکیده [English]

The south Makran area is located in south of Sistan & Baluchistan province and includes the cities of Nikshahr & Chabahar. Research done in the Makran region, all are cross-linked to a specific location, and generally are summarized in preliminary report to the Heritage Foundation. However, through the systematic archaeological surveys of the Nikshahr city, the researchers have been identified the pre-historic sites, and also attempted to collect the pottery index, but no specialized study is done yet. On the other hand, we can obtain valuable data in connection with the formation process of human settlements in different periods, with more intensive research in this area. These data, on the one hand, can investigate and determine the relevance and role of this land on the cultural interaction in whole Plateau of Iran, and on the other hand, reconstruct the cultural ties with other Eastern lands, especially with Indus Valley in third millennium BC. Shirazi has been studied this area of Sistan and Baluchistan in an Archaeological survey framework. 44 ancients’ enclosure were found in NIKSHAHR, during this study that indicates the richness of Third millennium BC establishments in this area. The area of southern Makran is located in the south of Sistan and Baluchestan province. This area has been archeologically studied at two steps by Rouhollah Shirazi in accordance with archeological study of Sistan and Balouchestan province. One short study done in 1381 solar year by which some archeological areas were identified, and did once more in 1387-88, 1389 that was comprehensive and regular study by which many archeological areas have been discovered. By sampling taken from bronze age lots in NIKSHAHR, 227 pieces of potteries were found. Due to the variety and number of the samples, and in order to better and more identify potteries of prehistoric period of Makran it was determined that the samples must be studied more carefully. Thus, during this study, the typological comparison of potteries was made, based on a theoretical-comparative study. One of the most fundamental ways to understand the interactions at the prehistory is to study potteries. Hence, the authors firstly are tried to identify the relative chronology of Bronze Age areas in southern Makran and secondly to study the regional and transregional interactions in southern Makran with places like areas across the bank of Halil Rood river, Bampur, Shahr-i Sokhta and settlements of Afghanistan and Pakistan. Then, we studied these samples carefully, and now, we have presented the result of studies in this paper under the title of “Comparative Study of Potteries of Bronze Age in Southern Makran”. According to these studies and analyzing reports and comparing important samples in southern Baluchestan with neighboring areas, we conclude that the southern Makran had expanded regional and transregional relations with areas in south-east of iran like, Bampur, Shahr-i sokhta, Damin, Yahya, Khurab and Rood-i Biaban and areas in Afghanistan like, Mundigak, Gardan Reg, and areas in plain of Kech in Pakistan. Also from the chronological aspect, cultural periods of Bronze Age in southern Makran has the largest overlap with I And IV periods of Bampur. The results of the statistic reports from pottery’s samples of south Makran in the third millennium B.C. shows a vast relation between this area and the banks of HALIL ROOD, Bampur, Shahr-i-Soukhta, and the lots such as Mundigak and Gardan Reg in Afganistan and also some lots in Baluchistan of Pakistan.

کلیدواژه‌ها [English]

  • South Makran
  • Bronze Age
  • Cultural Interaction
  • Typological Comparison
  • Neighbouring Areas

مراجع

- حصاری، مرتضی و سرلک، سیامک، 1395، «پیکرک‌های گلی انسانی نویافته استان هرمزگان، حوزه فرهنگی بلوچستان: جنوب شرق ایران»، هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، شماره‌ی 67، صص: 31-40.
- رهبر، مهدی، 1381، «گزارش بررسی باستان‌شناسی دره‌ی بمپور»، گروه باستان‌شناسی دانشگاه سیستان و بلوچستان با همکاری سازمان میراث‌فرهنگی کشور، محفوظ در آرشیو سازمان میراث‌فرهنگی کشور (منتشر نشده).
- سرلک، سیامک، 1386، «گزارش نخستین فصل کاوش‌های تم‌مارون: باستان‌شناسی دشت میناب، استان هرمزگان»، تهران: پژوهشکده‌ی باستان‌شناسی، سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری (منتشر نشده).
- شیرازی، روح‌اله، و دهمرده پهلوان، مهدی، 1393، «روابط فرهنگی بلوچستان ایران و پاکستان در هزاره‌ی سوم قبل‌ازمیلاد بر اساس بررسی‌های جدید باستان‌شناسی در مکران ایران»، فصلنامه مطالعات شبه‌قاره‌ی هند، سال ششم، شماره‌ی 20، صص: 43-64.
- شیرازی، روح‌اله، 1388، «گزارش بررسی باستان‌شناسی شهرستان نیکشهر، محفوظ در آرشیو اسناد سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان سیستان و بلوچستان (منتشر نشده).
- شیرازی، روح‌اله، 1389، «گزارش بررسی باستان‌شناسی شهرستان چابهار»، محفوظ در آرشیو اسناد سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان سیستان و بلوچستان (منتشر نشده).
- عنانی، بهرام، شیرازی، روح‌اله، یوسفی، صاحب، 1393، «ارتباطات فرهنگی منطقه‌ی سرایان در هزاره‌های چهارم و سوم ق.م.؛ نتایج کاوش در محوطه‌ی کله‌کوب سرایان، خراسان جنوبی»، خراسان بزرگ، سال پنجم، شماره‌ی 17، صص: 59-67.
- وحدتی، علی‌اکبر، فرانکفورت، آنری-پل، 1389، «گزارش مقدماتی گمانه‌زنی در تپه دامغانی سبزوار»، بهار 1387، مجله‌ی باستان‌شناسی و تاریخ، سال 24، شماره‌ی 2، شماره‌ی پیاپی 48، صص: 17-36.
 
- Ascalone, E., 2008, “Cultural interactions among Mesopotamia, Elam, Transelam and Indus civilization. The evidence of a cylinder/stamp seal from Jalalabad (Fars) and its significance in the historical dynamics of south-eastern Iran”, In: (H. Kühne, R. M. Czichon and F. J. Kreppner) eds, Proceedings of the 4th International Congress of the Archeology of the Ancient Near East, Wiesbaden, Harrassowitz Verlag, 255-276.  
- Baghestani, S., 1997, Metallene compartmentsiegel aus Ost-Iran, Zentralasien und Nord-China. Rahden.
- Besenval, R., 1994, “Le peuplement de l’ancienne Gédrosia, de la protohistoire à la période islamique: travaux archéologiques récents dans le Makran Pakistanais”, Comptes Rendus de l’Académie des Inscriptions et des Belles Lettres, Paris, 513-535.
- Besenval, R., 1997, “The chronology of ancient occupation in Makran”, In: (R. Allchin and B. Allchin) eds, South Asian Archaeology 1995, Delhi, Oxford and IBH, 199-215.
- Caldwell, J. R., 1967, Investigation at Tal-i Iblis, Illinois, Illinois State Museum.
- Casal, J.-M., 1961, Fouilles de Mundigak, Paris, Klincksieck.
- Cleuziou, S. & Vogt, B., 1985, “Tomb A at Hili north (United Arab Emirates) and its materials connections to southeastern Iran and the greater Indus Valley”, In: (J. Schotmans and M Taddei) eds, South Asian archaeology 1983, Naples, Istituto Universitario Orientale, 249-277.
- Cortesi, E., Tosi, M., Lazzari, A. & Vidale, M., 2008, “Cultural relationships beyond the Iranian Plateau: the Helmand civilization, Baluchistan and the Indus Valley in the 3rd millennium BCE”, Paléorient 34/2: 5-35.
- De Cardi, B., 1968, “Excavations at Bampur, S.E. Iran: A Brief Report”, Iran 6: 135-155.
- De Cardi, B., 1970, Excavation at Bampur, a Third Millennium settlement in Persian Baluchistan 1966, Anthropological Papers of the American  Museum of Natural History 51/3, New York,.
- Desset, F., Vidale, M., & Alidadi Soleimani, N., 2013, “Mahtoutabad III (Province of Kirman, Iran): an "Uruk Material" related assemblage in eastern Iran”, Iran 51: 131-164.
- Didier, A., 2013, La production céramique du Makran (Pakistan) à l’âge du Bronze ancien. Contribution à l’étude des peuplements des régions indo-iraniennes, Paris, De Boccard (Mémoires des Missions Archéologiques Françaises en Asie centrale et en Asie moyenne XIV).
- Fairservis W., 1961, Archaeological studies in the Seistan basin of southwestern Afghanistan and eastern Iran, Anthropological Papers of American Museum of Natural History, vol. 48, New York.
- Hakemi A., 1997, Excavations at Shahdad, a Bronze center in Iran, Roma, IsMEO.
- Jarrige, J. F., Didier, A. & Quivron, G., 2011, “Shahr-i Sokhta and the chronology of the Indo-Iranian regions”, Paléorient 37/2: 7-34. 
- Kohl, P. & Pottier, M. H., 1990-1992, “Central Asian material from Baluchistan and southeastern Iran at the end of the third millennium BC: some preliminary observations”, Persica 14: 91-102.
- Kulke, H. & Rothermund, D., 1998, History of India, London, Rutledge.
- Lamberg-Karlovsky, C. C., 1968, “Survey and Excavation in the Kirman Area, Iran 6: 167-8.
- Lamberg-Karlovsky, C. C. & Kohl, P., 1971, “The early Bronze Age of Iran as seen from Tepe Yahya”, Expedition 13/3-4: 14-21.
- Lamberg-Karlovsky, C. C., & Potts, D. T., 2001, Excavations at Tepe Yahya, Iran: The Third Millennium. American School of Prehistoric Research Bulletin 45, Cambridge, Peabody Museum of Archaeology and Ethnology, Harvard University.
- Lamberg-Karlovsky, C.C. & Tosi, M., 1973, “Shahr-i Sokhta and Tepe Yahya: tracks on the earliest history of the Iranian Plateau”, East and West 23 (1/2): 21-57.
- Madjidzade, Y., 2003, Jiroft, The earliest oriental civilization, Tehran, Ministry of Culture and Islamic Guidance.
- Majidzadeh, Y., 2008, “Excavations at Konar Sandal in the region of Jiroft in the Halil Basin: first preliminary report (2002–2008)”, Iran 46: 69–104.
- Méry, S., 1994, “La céramique, témoin de la dynamique culturelle en Arabie durant la Protohistoire”, In: (D. Binder and J. Courtin) sous la direction, Actes du colloque international terre cuite and société: la céramique, document technique, économique, culturel, XIVe rencontres Internationales d’Archéologie et d’Histoire d’Antibes, Juan-les-Pins, Editions APDCA, 395-406.  
- Mortazavi, M., 2006, “The Bampur Valley: a new chronological development”, Ancient Asia 1: 53-61.
- Perrot, J., 2003, “L'iconographie de Jiroft”, Dossiers d’Archéologie, Jiroft fabuleuse découverte en Iran, October 2003: 96-114.
- Perrot, J. & Madjidzadeh, Y., 2005, “L'iconographie des Vases et objets En chlorite de Jiroft (Iran)”, Paléorient 31/2: 123-152.
- Potts, D. T., 2003, “Tepe Yahya, Tell Abraq and the chronology of the Bampur sequence”, Iranica Antiqua XXXVIII: 1-24.
- Pricket, M. E., 1986, “Man, land and water: settlement distribution and development of irrigation agriculture in the upper Rud-i Gushk drainage, southeastern Iran”, Unpublished Ph.D. thesis presented to the Department of Anthropology, University of Harvard, Cambridge, Massachusetts.
- Rapson, E. J., 1922, The Cambridge History of India, Cambrige, Cambridge University Press.
- Sajjadi, S. M., Frouzanfar, F., Shirazi, R. & Baghestani, S., 2003, “Excavation at Shahr-i Sokhta First Preliminary Report on the Excavation of the Graveyard 1997-2000”, Iran XLI: 21-98.
- Salvatori, S. & Vidale M., 1997, Shahr-i Sokhta 1975-1978: Central Quarter Exavations, Roma, IsiAo.
- Sarianidi V., 2006, Marguş: Turkmenistan (ancient oriental kingdom in the old delta of Murghab river), Ashkhabat.
- Shaffer, J. G., 1978, Prehistoric Baluchistan, New Delhi, B. R. Publishing Corporation.
- Salvatori, S. & Vidale, M., 1982, “A brief surface survey of the protohistoric site of Shahdad (Kirman, Iran)”, Rivista di Archeologia 6: 5-10.
- Stein, S. A., 1937, Archaeological  Reconnaissances  in North-western India and Southeastern Iran. London, Macmillan.
- Tosi, M., 1968, “Excavations at Shahr-i Sokhta, a chalcolithic settlement in the Iranian sistan”, Preliminary report on the First campaign. East and West 18: 9–66.
- Tosi, M., 1969, “Excavations at Shahr-i Sokhta. Preliminary report on the second campaign, September-December 1968”, East and West 19/3–4: 283–386.
- Tosi, M., 1976, “The dating of Umm AnNar culture and a proposed sequence for Oman in the third millennium B.C.”, Journal of Oman Studies 2: 81-92.
- Tosi, M., 1983, Prehistoric Sistan 1, Rome, IsMEO Rep. Mem. XIX.
- Tosi, M., Malek Shahmirzadi, S. & Joyenda, M. A., 1992, “The Bronze Age in Iran and Afghanistan”, In: (A. H. Dani and V. Masson) eds. History of Civilizations of Central Asia, vol. 1, Paris, UNESCO Publishing, 191-223.
- Vahdati, A., 2011, “Excavations at Tepe Chalow, northern Khorasan. Iran”, Studi Micenei ed Egeo-Anatolici 53: 236-241.
 
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار