بررسی سنت های تدفینی در دوره ساسانی بر اساس یافته های باستان شناسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانش آموخته ی کارشناسی ارشد باستان شناسی دانشگاه هنر اصفهان

چکیده

مطالعه و کنکاش درباره‌ی سنت‌های تدفینی و آداب مربوط به آن، همواره اطلاعات ارزشمندی در ارتباط با فرهنگ معنوی جوامع انسانی در اختیار پژوهشگران قرار می‌دهد. در ادوار مختلف تاریخ زندگی بشر شیوه‌های بسیار متنوعی جهت دفن اجساد شکل‌گرفته که در راستای آموزه‌های دینی، قوانین حکومتی، جبر محیطی، نوع اقلیم و غیره رواج یافته است. در دوران ساسانی نیز شاهد چنین تنوعی در سنت‌های تدفینی هستیم؛ البته در این دوران با رسمی‌شدن آیین زرتشت به‌عنوان دین رسمی امپراتوری، عرضه‌داشت جسد در هوای باز، تنها شیوه‌ی تدفین قابل‌قبول حکومت بود و اجرای دیگر شیوه‌های تدفین، مجازات‌های سنگینی در‌پی داشت. اما باتوجه به گستردگی قلمرو ساسانی، تنوع شرایط محیطی و وجود جمعیت‌ۀای مذهبی (مسیحی، یهودی، بودایی و ...) به‌نظر می‌رسد در این دورهشیوه های گوناگونی از تدفین اعمال شده باشد. پژوهش پیشِ‌رو قصد دارد به‌شیوه‌ی کتابخانه‌ای و برمبنای بررسی‌ها و کاوش‌های باستان‌شناسی گزارش شده، به این پرسش پاسخ دهد که انواع شیوه‌های تدفین در این دوره چگونه بوده و بر این مبنا به طبقه‌بندی و گونه‌شناسی انواع مختلف تدفین در سرتاسر امپراتوری ساسانی می‌پردازد تا در این راستا درک بهتری از فرهنگ تدفین دوره‌ی ساسانی ارائه گردد. این تدفین‌ها از نظر ساختاری به انواع مختلفی ازجمله: صخره‌ای، چاله‌ای، خمره‌ای، خشتی و آجری، سنگ‌چین و قبوری بدون ساختار مشخص، تقسیم می‌شوند. نمونه‌هایی از چنین شیوه‌های تدفین در بخش‌هایی از ایران کنونی، آسیای مرکزی، بین‌النهرین و حوزه‌ی جنوبی خلیج‌فارس شناسایی شده است؛ بنابراین هدف از پژوهش حاضر، ارائه‌‌ی انواع سنت‌های تدفینی به‌منظور شناخت هر چه بیشتر ساختارهای فرهنگی، اجتماعی و مذهبی جامعه‌ی دوران ساسانی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

-

نویسندگان [English]

  • Marzieh shearbaf
  • Samer Nazari
-
چکیده [English]

-

کلیدواژه‌ها [English]

  • -
- ترومپلمن، لئو، 1372، «قبور و آیین تدفین در دوره‌ی ساسانی»، ترجمه‌‌ی مولود شادکام، مجله‌ی باستان‌شناسی و تاریخ، سال هشتم، شماره‌ی اول، صص: 29-37.
- تفضلی، احمد، 1376، تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، تهران: سخن.
- جعفری، محمدجواد، 1386، «گورهای کوه رحمت: مدارکی در زمینه‌ی شیوه‌های تدفین دوره‌های هخامنشی تا ساسانی در فارس»، مجله‌ی باستان‌شناسی و تاریخ، سال 21، شماره‌ی 2 و سال 22، شماره‌ی 1، شماره پیاپی 42 و 43، صص: 60-67.
- حیدرپور، آزاده، و رهبر، مهدی، 1388، «کشف یک برج خاموشی از دوره‌ی ساسانی در بندیان و بررسی سفال‌نوشته‌ی به‌دست‌آمده از آن»، فصلنامه‌ی اثر، شماره‌ی 46، صص: 15-24.
- خسروزاده، علیرضا و عالی، ابوالفضل، 1384، «گزارش توصیفی فصل دوم بررسی و شناسایی شهرستان بردسیر»، گزارش‌های باستان‌شناسی (4)، صص: 159- 176.
- خسروزاده، علیرضا، 1386، «مروری بر گورهای سنگ‌چین جنوب‌‌شرق ایران»، نامه‌ی‌ پژوهشگاه، شماره‌ی 20 و 21، صص: 89-104.
- سرفراز، علی‌اکبر و فیروزمندی، بهمن، 1388، باستان‌شناسی و هنر دوران تاریخی ماد، هخامنشی، اشکانی، ساسانی، تهران: مارلیک، چاپ پنجم.
- سورتیجی، سامان، 1390، «معرفی شیوه‌ی تدفینی از دوره‌ی ساسانی در قلعه کنگلو واقع‌در سوادکوه مازندران»، مجله‌ی مطالعات باستان‌شناسی، دوره‌ی 3، شماره‌ی 2، شماره‌ی پیاپی 4، صص: 77-92.
- شیپمان، کلاوس، 1384، مبانی تاریخ ساسانیان، ترجمه‌ی کیکاوس جهانداری، تهران: نشر فروزان روز، چاپ اول.
- کریستنسن، آرتور، 1385، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه‌ی رشید یاسمی، تهران: صدای معاصر، چاپ پنجم.
- مولسون، تیا، 91-1390، «شواهدی از عرضه‌داشت اموات در هوای آزاد از دو استخوان‌دان ساسانی مکشوف از بوشهر»، ترجمه‌ی مهدخت فرجامی‌راد، پژوهش‌های باستان‌شناسی مدرس، سال سوم و چهارم، شماره‌ی ششم و هفتم، صص: 123-133.
- میر فتاح، علی‌اصغر، 1367، «گورستان شغاب: عرضه‌داشت در هوای آزاد و دفن به‌شیوه‌ی استخوان‌دان»، اثر، صص: 41-61.
- نصراله‌زاده، سیروس، 1385، «کتیبه‌های پهلوی کازرون»، تهران: کازرونیه.
- نصراله‌زاده، سیروس، و جاوری، محسن، 1381، «مزارنوشته‌هایی نویافته به‌پهلوی ساسانی از چشمه‌ناز سمیرم»، نامه‌ی ایران‌باستان، سال دوم، شماره‌ی 2، صص: 71-76.
- نصراله‌زاده، سیروس، و محمدی، همت، 1390، «گورنوشته‌ای دیگر از کازرون: کتیبه‌ی بُخُنگ (کازرون 15)»، زبان‌شناخت، سال دوم، شماره‌ی دوم، صص: 59-68.
- یارشاطر، احسان، 1389، تاریخ ایران کمبریج از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان، ترجمه‌ی حسن انوشه، جلد سوم، بخش دوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
 
- Andersen, S.F. & Salman, M. I., 2006, “The Tylos Period burials in Bahrain”, Proceedings of the Seminar for Arabian Studies 36: 111-124.
- Andersen, S.F., 2007, The Tylos Period Burials in Bahrain, Vol. 1. The Glass and Pottery Vessels, Denmark: Aarhus University Press.
- Balcer, J. M., 1978, “Excavations at Tal-i Malyan: Part 2, Parthian and Sasanian Coins and Burials (1976)”, Iran 16: 86-92.
- Bivar, A. D. H., 1970, “Appendix: The Sasanian Coin from Qūmis”, The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland 2: 156-158.
- Boucharlat, R., 1991, “Pratiques funéraires à l’époque Sassanide dans le sud de l’Iran”, In: Histoire et cultes de l’Asie centrale préislamique, P. Bernard & F. Grenet (eds.), Paris: 71-78.
- Boucharlat, R., & Haerinck, E., 2011, Tombes d'époque parthe (Chantiers de la Ville des Artisans), Mémoires de la Délégation Archéologique en Iran, Tome 35, Mission de Susiane, Brill.
- Burney, Ch., 1970, “Excavations at Haftavan Tepe 1968: First Preliminary Report”, Iran 8: 157-173.
- Burney, Ch., 1973, “Excavations at Haftavan Tepe 1971: Third Preliminary Report”, Iran 11: 153-172.
- Cavallero, M., 1966, “The Excavations at Choche (the presumed Ctesiphon) Area 2”, Mesopotamia 1: 63-81.
- Cavallero, M., 1967, “The Excavations at Choche - Area 2”, Mesopotamia 2: 48-56.
- Cereti, C. G. & Gondet, S., 2015, “The Funerary Landscape between Naqsh-e Rostam and Estakhr (Persepolis Region). Discovery of a New Group of Late Sasanian Inscribed Rock-Cut Niches”, Iranica Antiqua 50: 367- 403.
- Ehrich, R. W., 1939, “Appendix E: The Later Cultures at Yorgan Tepa”, In: Nuzi, R. Starr (ed.), Vol. 1: 545-569.
- Farjamirad, M., 2015a, “Do Gur-e Dopa: The Sasanian Twin Pillar Ossuaries at Shoush Village, Kohgiloyeh va Boyer Ahmad (Iran)”, Iranica Antiqua 50: 357-365.
- Farjamirad, M., 2015b, “Influence of Social Class Division on the Sasanian Burial Rituals (224-650 A.D.)”, Broadening Horizons 4: A Conference of young researchers working in the Ancient near East, Egypt and Central Asia, University of Torino, October 2011, G. Affanni et al. (eds.), British Archaeological Reports, BAR International Series: 149-153.
- Ghirshman, R., 1971, Bîchàpour. Vol. I, Paris: Librairie Orientaliste Paul Geuthner.
- Gibson, G., 1981, Uch Tepe I, Tell Razuk, Tell Ahmed al-Mughir, Tell Ajamat, Chicago.
- Golding, M., 1984, “Artefacts from Later Pre-Islamic Occupation in eastern Arabia”, Atlal 8: 165-169.
- Grenet, F., 1984, Les pratiques funéraires dans l'Asie centrale préislamique, de la conquête grecque à l'islamisation, Paris.
- Grenet, F., 1990, “Burial II: Remnants of Burial Practices in Ancient Iran”, Encyclopaedia Iranica 4: 559-561.
- Grenet, F. & Khasanov, M., 2009, “The Ossuary from Sangyr-tepe (Southern Sogdiana): Evidence of the Chionite Invasions”, Journal of Inner Asian Art & Archaeology 4: 69-81.
- Gropp, G., 1969, “Vier Ostodan-Inschriften bei Estachr”, In: Altiranische Funde und Forschungen, W. Hinz (ed.), Berlin, 229-263.
- Gropp, G. & Nadjmabadi, S., 1970, “Bericht ūber eine Reise in West- und Sudiran”, Archaeologische Mitteilungen Iran 3: 173-230.
- Hansman, J. & Stronach, D., 1970, “A Sasanian Repository at Shahr-I Qūmis”, Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland 2: 142- 155.
- Hoffmann, G., 1880, Auszüge Aus Syrischen Akten Persischer Märtyrer, Leipzig.
- Huff, D., 1988, “Zum problem zoroastrischer Grabanlagen in Fars. I. Gräber”, Archaeologische Mitteilungen aus Iran 21: 145–176, Pls 44–55.
- Huff, D., 1991, “Zoroastrisch-Sasanidische Grabanlagen in Fars”, In: Gulf-Archaeology, Mesopotamia, Iran, Kuwait, Bahrain, United Arab Emirates and Oman, K. Schippmann, A. Herling & J.-F. Salles (eds.), Internationale Archäologie 6: 89-94.
- Huff, D., 1992, “Zum Problem Zoroastrischer Grabanlagen in Fars II. Das Saulenmonument von Pengan”, Archaeologische Mitteilungen aus Iran 25: 207-217, Pl.48-51.
- Huff, D., 1998, “Fire altars and astodans”, In: The Art and Archaeology of Ancient Persia, New Light on the Parthian and Sasanian Empires, V. Sarkhosh Curtis, R. Hillenbrand and J.M. Rogers (ed.), 74–83, pls VIII–X. London.
- Huff, D., 2004, “Archaeological Evidence of Zoroastrian Funerary Practices”, In: Zoroastrian Rituals in Context, M. Stausberg (ed.), Leiden: 593-630.
- Jasim, A. K., Hamza, H. A. & Altaweel, M. R., 2006, “Tell Abu Shijar, near Aqar Quf: Summary of Excavations”, Akkadica 127: 155-166.
- Kästner J.-M., 1987, “Circular tomb SH 100”, In: Shimal 1985/1986.Excavations of the German Archaeological Mission in Ras Al-Khaimah, U.A.E. A Preliminary Report, B. Vogt and U. Franke-Vogt (eds.), Dietrich Reimer Verlag, 45–48,figs 29–30.
- Kamada, H. & Ohtsu, T., 1988, “Report on the Excavations at Songor A, Isin-Larsa, Sasanian and Islamic Graves”, Al-Rafidan 9: 135-172.
- Kennet, D., 2007, “The decline of eastern Arabia in the Sasanian Period”, Arabian Archaeology and Epigraphy 18: 86–122.
- Kleiss, W., 1976, “Beobachtungen in der Umgebung von Persepolis und Naqš-i Rustam”, Archaeologische Mitteilungen aus Iran 9: 131-150, pl. 38-40.
- Kleiss, W., 1978, “Felsgräber südostlich Behbahan”, Archaeologische Mitteilungen aus Iran 11: 87-89.
- Kutterer, A., Jasim, S.A. & Yousif, E., 2015, “Buried far from home: Sasanian graves at Jebel al-Emeilah (Sharjah, UAE)”, Arabian archaeology and epigraphy 26: 43-54.
- Mouton, M., 2008, La péninsule d'Oman de la fin de l'Age du fer au début de la période Sassanide, Society for Arabian Studies Monographs n°6, BAR International Series 1776, Archaeopress, oxford.
- Negro Ponzi, M., 1972, “Glassware from Abu Skhair (Central Iraq)”, Mesopotamia 7: 215-237.
- Potts, D., 1996, “A re-examination of the late period graves at Yorgan Tepe (Nuzi)”, In: Owen D.I., Wilhelm G., (eds.), The Richard F.S. Starr memorial volume, Bethesda: 319-334.
- Potts, D., 1997, “Late Sasanian Armament from Southern Arabia”, Electrum 1: 127-136.
- Pugachenkova, G. A., (1994), “The Form and Style of Sogdian Ossuaries”, Bulletin of the Asia Institute, New Series, Vol. 8, the Archaeology and Art of Central Asia Studies from the Former Soviet Union: 227-243.
- Reade, J. E., 1973, “Tell Taya (1972-73): Summary Report”, Iraq 35 (2): 155-187.
- Roaf, M., 1984, “Excavations at Tell Mohammed 'Arab in the Eski Mosul Dam Salvage Project”, Iraq 46 (2): 141-156.
- Shaffer, J. G. & Hoffman, M. A., 1976, “Kinship and Burial among Kushano-Sasanians: A Preliminary Assessment”, East and West 26 (1/2): 133-152.
- Simpson, St. J. & Molleson, Th., 2014, “Old Bones Overturned: New Evidence for Funerary Practices from the Sasanian Empire”, In: Regarding the Dead: Human Remains in the British Museum, Fletcher, A., Antoine, D. and Hill. J. D. (eds.), British Museum Press.
- Starr, R., 1939, Nuzi: report on the excavations at Yorgan Tepa near Kirkuk, Iraq, Vol. 1: Text, Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press.
- Starr, R., 1937, Nuzi: report on the excavations at Yorgan Tepa near Kirkuk, Iraq, Vol. 2: Plates and Plan,. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press.
- Stein, A., 1936, “An archaeological tour in the ancient Persis”, Iraq 3, Part 2: 111–225.
- Stronach, D., 1966, “The Kūh-i-Shahrak Fire Altar”, Journal of Near Eastern Studies 25 (4): 217-227.
- Stronach, D., 1968, “Tepe Nush-i-Jan and Shahr-i-Komis”, Iran 6: 162.
- Tofighian, H., Khademi Nadooshan, F. & Mousavi, M., 2011, “Sasanians in the Persian Gulf According to Archaeological Data”, Sasanika Archaeology 4: 1-5.
- Trümpelmann, L., 1984, “Sasanian Graves and Burial Customs”, In: Arabie Orientale, Mésopotamie et Iran méridional de l'Age du Fer au début de la période Islamique. Éditions Recherche sur les civilisations, Paris: 318-329.
- Vanden Berghe, L., 1953, “Monuments récemment découverts en Iran méridional”, Bibliotheca Orientalis 10: 5-8.
- Vanden Berghe, L., 1968, A la découverte des civilisations de l'Iran ancien: Textes et documents, Brussels.
- Vanden Berghe, L., 1970, “Luristan: Prospections archeologiques dans la region de Badr”, Archeologia 36: 10-21.
- Vanden Berghe, L., 1972, “Recherches archéologiques, dans le Luristan”, Iranica Antiqua 9: 1-48.
- Vanden Berghe, L., 1984, “L'autel du feu de Qanat-I Bagh”, In: Orientalia J. Duchesne-Guillemin Emerito Oblata, Acta Iranica 23, Leiden: 511-518, pl. 60-64.
- Whitcomb, Donald S., 1985, Before the Roses and the Nightingales, Excavations at Qasr-i Abu Nasr, Old Shiraz, New York: The Metropolitan Museum of Art.
- Whitehouse, D., 1972, “Excavations at Siraf: Fifth Interim Report”, Iran 10: 63-88.
- Zarins J., al-Mughannam A.S. & Kamal, M., 1984, “Excavations at Dhahran South – the tumuli field (208–92), 1403 AH/1983. A Preliminary Report”, Atlal 8: 25–54.