تحلیل گاهنگاری و روند تحول دوران روستانشینی در دشت پتک موسیان، دهلران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای باستان شناسی دانشگاه مازندران و کارشناس ارشد پژوهشکده باستان شناسی

2 استادیارگروه باستان‌شناسی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

3 استاد گروه باستان شناسی دانشگاه تهران

4 استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

برنامه‌ی بررسی و شناسایی دشت پتک در چارچوب یکی از برنامه‌های دهگانه‌ی بررسی نجات‌بخشی طرح ملی گرمسیری با عنوان: «بررسی و شناسایی شبکه‌ی زهکشی 23» در زمستان 1394 به روش پیمایشی و فشرده انجام و منجر به شناسایی 22 محوطه‌ی دوره‌ی روستانشینی (آغازین، قدیم، میانه و جدید) گردید. برخلاف بخش غربی دشت دهلران که بررسی‌ها و کاوش‌های باستان‌شناسی بیشتری در آن صورت‌گرفته، دشت پتک از این حیث ناشناخته‌تر است.  نگارندگان، با هدف تعیین جایگاه گاهنگاری این دشت در دوران نوسنگی و مس‌وسنگ، درک چگونگی مکان‌گزینی محوطه‌ها، و شناخت برهم‌کنش‌های فرهنگی مبادرت به تجزیه و تحلیل مواد مکشوف نمودند. پژوهش حاضر، شناخت ما را از دوره‌های روستانشینی از لحاظ تعداد و چگونگی مکان‌گزینی محوطه‌ها و سطح ارتباطات درون‌منطقه‌ای و برون‌منطقه‌ای بهبود بخشیده است. ابزارها و اشیای سنگی مشابه نمونه‌هایی که از روی سطح برخی از محوطه‌ها و مربوط به مراحل بزمرده و علی‌کش به‌دست آمده، این فرض را قوت می‌بخشد که ساکنان دشت پتک، روستانشینی اولیه را همزمان با ساکنان بخش غربی دشت دهلران آغاز کردند.  متروک‌شدن برخی محوطه‌ها و ظهور استقرارهای جدید، از رُخ‌دادهای مهم دوره‌ی روستانشینی قدیم بودند؛ رویداد اول، در راستای دسترسی آسان‌تر و مطلوب‌تر به مؤلفه‌های زیست‌محیطی؛ و دومی، در چارچوب ترک اجباری محوطه‌های اصلی توسط بخشی از اعضای جامعه در اثر افزایش جمعیت به میزانی فراتر از توان جذب زیست‌محیطی آن محوطه‌ها قابل تحلیل است. دشت پتک در دوره‌ی روستانشینی میانه با افزایش محوطه‌ها (17 محوطه) و طبعاً فزونی جمعیت روبه‌رو بوده؛ در مقابل، در دوره‌ی روستانشینی جدید با اُفت شمار محوطه‌ها (7 محوطه) مواجه گردیده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Chronology and Village Periods Process Analysis in Patak Plain, Mousian, Deh Luran, Iran

نویسندگان [English]

  • Shaghayegh Hoorshid 1
  • Rahmat Abbasnejad Seresti 2
  • Hassan Fazeli Nashli 3
  • Hamid Reza Valipour 4
1 Iranian Center for Archaeological Research
2 Assistant Professor, Department of Archaeology, Faculty of Art and Architecture, University of Mazandaran, Babolsar, Iran
3 Professor of Department of Archaeology, University of Tehran
4 Assistant Professor, Department of Archaeology, University of Shahid Beheshti
چکیده [English]

The archaeological survey and identification of the Patak Plain in Deh Luran was carried out during the winter of 2016 titled “Drainage Survey and Identification Number 23” as one of the 10 Rescue Programs of the National Tropical Plan. Detection, documentation, national registration, determining the area and frontage of archaeological sites, and contingent necessary rescue excavations, were the main aims of this survey program. Patak plain is located in a definite environs between rivers Dowirag and Chichab, and the highlands of Mamelah and Dalpari southeastern of Deh Luran. During this survey which was done intensive and systematic methodologically, 58 mounds, sites and areas and two chains of ducts (Qanat) were discovered. Many evidences related to various phases of Village Periods were gathered from 22 sites of the given ancient areas. The material of the Initial Village Period (Bus Mordeh, Ali Kosh, Mohammad Ja’far, Sefid and Sorkh) were observed on the surface of 10 sites. 12 settlements were belong to CMT (Chagha Mami Transition), Sabz and Khazineh related to the Early Village Period. Increasing the number of settlements was the most important event in Patak Plain during the Middle Village Period. We have gathered the cultural material of this period in 17 sites. The number of sites decreased into 7 settlements during Late Village Period (the Susa A and Sargarab phases) extremely. Despite of the western portion of Deh Luran Plain in which many archaeological surveys and excavations have been conducted, its eastern part, mainly, Patak Plain was unknown. The performance of the present survey has pave the way to put some questions upon settlement pattern, chronology and regional interactions of the plain. We have analyzed the gathered material from the all sites to determine the position of chronology, to understand the situation of sites’ settling, and to distinguish the cultural interactions of Patak Plain. We have analyzed the data base of the survey and then classified and typed the sherds and lithics and objects, and studied them in relation with contemporary sites of vicinity regions comparatively to achieve a chronological result. The importance of the archaeological situation of Patak Plain was defined by doing of this survey. Moreover, we could improve our understanding of the number of sites and the position of their settlings, and the level of interrelations of the Patak Plain internally and externally during the four phases of Village Period (Initial, Early, Middle and Late). Finding of the stone tools and objects the same as those of Bos Mordeh and Ali Kosh phases in some sites of this region, intensifies a hypotheses of synchronous village period life by Patak Plain and western part of Deh Luran Plain residents. The most important point on Early Village Period in Patak Plain were the abandonment of some sites and the formation of new settlements. These occurrences are analyzable on the basis of easy and favorable access to ecological variables, and forced abandonment of some members of early village period original sites because of populations’ increase further site-catchment of settlements. Patak Plain faced with increasing of the number of sites (17) and abundance of population in middle village period. The number of settlements has reduced to 7 sites during late village period. Settlements in Patak plain have been begun from the Bus Mordeh and Ali Kosh phases and continued to Mohammad Ja’far period in which an important innovation in technology i.e. ceramic production was begun. Pottery shards of the various village periods in Patak Plains are comparative with simultaneous sites in Deh Luran Plain, Eastern Susiana (Chagha Mish and Chagha Bonut), and Western Susiana (Djowi, Ja’farabad and Susa).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Deh Luran
  • Patak Plain
  • Village Periods
  • Settlement Analysis
  • Chronology

مراجع

- بدیعی، ربیع، 1378، جغرافیای مفصل ایران: جغرافیای طبیعی، جلد 1، چاپ ششم، تهران: نشر اقبال.
- دارابی، حجت، 1396، «گزارش بازنگری کاوش تپه علی کش»، تهران: پژوهشگاه سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گرئشگری کشور، پژوهشکده باستان‌شناسی (گزارش منتشرنشده).   
- زینی‌وند، محسن، 1395، «مطالعه تاریخی-فرهنگی و بررسی باستان‌شناسی طرح موسوم به گرمسیری؛ دشت دهلران (فصل نخست)»، گزارش‌های پانزدهمین گردهمایی سالانه‌ی باستان‌شناسی ایران، تهران: پژوهشکده باستان‌شناسی پژوهشگاه سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، صص: 279-273.
- مترجم، عباس و محمدی‌فر،‌یعقوب، 1384، «گزارش فصل دوم بررسی و شناسایی شهرستان دهلران»، ایلام؛ سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان ایلام (گزارش منتشرنشده)..
- مرکز آمار ایران، استان ایلام، 1385، معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی نهاد ریاست جمهوری.
- نوراللهی، روح‌الله، 1385، «گزارش فصل سوم و چهارم بررسی و شناسایی شهرستان دهلران، بخش موسیان، جلدهای اول و دوم»، ایلام؛ سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان ایلام (گزارش منتشرنشده)..
- هورشید، شقایق، 1395، «گزارش فصل اول بررسی و شناسایی شبکه زهکشی 23 طرح گرمسیری»، تهران؛ پژوهشکده باستان‌شناسی پژوهشگاه سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری (گزارش منتشرنشده).
- هورشید، شقایق، 1396، «گزارش برنامه‌ی گمانه‌زنی به‌منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم تپه سیدنعیر، فاز دوم طرح گرمسیری»، تهران؛ پژوهشکده باستان‌شناسی پژوهشگاه سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری (گزارش منتشرنشده).
- هورشید، شقایق و بیرانوند، مسعود، 1395، «بررسی و شناسایی شبکه‌ی زهکشی 23 شهرستان دهلران استان ایلام (طرح گرمسیری)»، گزارش‌های پانزدهمین گردهمایی سالانه باستان‌شناسی ایران، تهران: پژوهشکده باستان‌شناسی پژوهشگاه سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، صص: 774-770.
- هول، فرانک، 1393، باستان‌شناسی غرب ایران، ترجمه‌ی زهرا باستی، تهران: انتشارات سمت، چاپ ششم.
 
- Alizadeh, A., 2003, Excavation at the Prehistoric Mound of Chogha Bonut, Khuzestan, Iran, Seasons 1976/77, 1977/78 and 1996, The Oriental Institute of the University of Chicago, Illinois, In Association with the Iranian Cultural Heritage Organization.
- Abdi, K., 2001. “News & Notes, A Visit to Deh Luran Plain”. Antiquity 75: 247-50.
- Braidwood, R. J., 1961, “The Iranian Prehistoric Project, 1959-1960”. Iranica Antiqua 1: 3-7.
- Delougaz, P. & H. J. Kantor, 1996, Chogha Mish, Volume I: The First Five Seasons of Excavations 1961-1971, Edited by A. Alizadeh, Oriental Institute Publications, Volume 101, The Oriental Institute of the University of Chicago, Chicago.
- Dollfus, G. 1983a, “Tepe Bendebal”, Cahiers de la Delegation archeologique francaise en Iran 13: 133-275.
- Dollfus, G., 1983b, Tepe Djowi, Cahiers de la Delegation archeologique francaise en Iran 13: 17-131.
- Gautier, J. E. & G. Lampre, 1905, Fouilles de Moudian, Memoires de la Mission Archeologique de Perse, Vol. 8, Paris.
- Henrikson, E. F., 1985, “An Updated Chronology of the Central Zagros Chacolithic”. Iran XXIII: 97.
- Hole, F., 1974, “Tepe Tula’i, an Early Campsite in Khuzistan, Iran”. Paleorient 2: 219-242.
- Hole, F., 1977, Studies in Archaeological History of the Deh Luran Plain, Museum of Anthropology, Memoir No. 9, Ann Arbor: University of Michigan.
- Hole, F., M. J. Kirkby & C. Renfrew, 1977, Studies in the Archeological History of the Deh Luran Plain, The Excavation of Chagha Sefid, Ann Arbor, Memoris of the Museum of Anthropology, University of Michigan, No. 9. 
- Hole, F., 2011, “Interactions between Western Iran and Mesopotamia from the 9th-4th Millennia B. C.”, Iranian Journal of Archaeological Studies 1: 1: 1-14.
- Hole, F., K. Flannery, 1967, The Prehistory of Southwestern Iran: A Preliminary Report, Proccedings of the Prehistoric Society, for 1967, New Series, Vol. XXXIII, The University Museum of Archaeology and Ethnology Downing Street, Cambridge.
- Hole, F. & K. V. Flannery, 1962, “Excavations at Ali Kosh, Iran, 1961”. Iranica Antiqua 2: 97 -148.
- Hole, F., K. V. Flannery & J. A. Neely, 1969, Prehistory and Humam Ecology of the Dehluran Plain, An Early Village Sequence from Khuzistan, Iran, memoirs of Museum of Antthropology University Michigan, Number 1.
- Kirkby, M. J., 1977, Land and Water Resources of the Deh Luran and Khuzistan Plains, In: F. Hole (ed.), Studies in the Archaeological History of the Deh Luran Plain, Memoir No. 9, Ann Arbor: University of Michigan, Museume of Anthropology.
- Le Breton, L., 1957, “The Early Periods at Susa, Mesopotamian Relations”, Iraq 19: 79-124.
- Levine, L., 1975. “The Excavation at Seh Gabi”, Proceeding of the Third Annual Symposium on Archaeological Research in Iran, Tehran 1974, (F. Bagherzadeh) ed. Iranian Center for Archaeological Research , Tehran, 31-44.
- Lines, J. L., 1953, The A1 ‘Ubaid Period in Mesopotamia and its Persian Affinities, MS, doctoral dissertation, Girton Colloge, Cambridge.
- Miroschedji P. de, 1981, “Prospections archéologiques au Khuzistan 1977”. Cahiers de la D.A.F.I. 12: 169-192.
- Moghaddam, A., 2012, “Southwestern Iran”, In D. T. Potts (ed.), A Companion to the Archaeology of the Ancient Near East, Vol. 1, Wiley-Blackwell Pulishing Ltd.: 512-531.
- Neely, J. A. & H. T.Wright, 1994, Early Settlement and Irrigation on the Del Luran Plain: Village and Early State Societies in Southwestern Iran, Published by University of Michigan Museum.
- Sharifi, A., A. Pourmand, E. A. Canuel, E. Ferer-Taylor et al., 2015, “Abrupt climate variability since the last deglaciation based on a high-resolution, multi-proxy peat record from NW Iran: The hand that rocked the cradle of civilization?”, Quaternary Science Reviews 123: 215-230.
- Sharifi, A., L. N. Morphy, A. Pourmand, A. C. Clement et al., 2018, “Early- Holocence greening of the Afro-Asian dust belt changed sources of mineral dust in west Asia”, Earth and Planetary Science Letters 481:30-40.
- Wright, H. T. & J. A. Neely, 2010, Elamite and Achaemenid Settlement on the Deh Luran Plain, Towns and Villages of the Early Empires in Southwestern Iran, Ann Arbor, Michigan.
- Young, T. C. Jr., 1969, Excavations at Godin Tepe: First Progress Report, Occasional Paper 17, Art and Archaeology, Royal Ontario Museum (ROM).
- Zeynivand, M., 2017, “An Acheulean biface from the Deh Luran Plain, Iran”, Antiquity, Project Gallery 91 357, e2 (2017): 1–5.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار