فرایند گذار از سنت های فرهنگی نوسنگی جدید به مس و سنگ قدیم در پسکرانه های شرق زاگرس مرکزی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه بوعلی سینا

2 عضو هیات علمی پژوهشکده باستان شناسی

چکیده

تپه قشلاق در جانب شرقی رودخانه‌ی تالوار در استان کردستان قرار دارد که تاکنون سه فصل کاوش باستان‌شناسی در آن به انجام رسیده که توالی بدون‌وقفه استقرارهایی از دوران مس‌و‌سنگ را نشان می‌دهد. نتیجه‌ی کاوش‌ها نشان داد که ضخامت نهشت‌های باستانی و فاصله‌ی تاریخ‌گذاری‌های ابتدائی و انتهایی دوره‌ی دالما یا طبقه‌ی V نسبت به دیگر مکان‌های کاوش شده بسیار طولانی‌تر باشد. فرهنگ دالما به‌عنوان یکی از فرهنگ‌های غالب دوره‌ی مس‌وسنگ قدیم و میانه تقریباً به‌خوبی شناخته شده است و گسترش آن در مناطق وسیعی از شمال‌غرب و غرب ایران روشن می‌باشد.در این دوره نشانه‌های فراوانی دال‌بر تغییرات اجتماعی- اقتصادی و هم‌چنین انطباق‌های فرهنگی با شرایط زیست‌محیطی رُخ‌داده که نشانه‌های این تغییرات برروی برخی داده‌های منتسب به این دوره انعکاس یافته است و همین ویژگی سبب تفاوت‌های بین داده‌های این دوره در مناطق تحت‌نفوذ شده است. در تحتانی‌ترین لایه‌ی کاوش شده در تپه قشلاق که بلافاصله برروی خاک بکر قرار داشت نشانه‌های آشکاری از سنت‌های دوره‌ی نوسنگی جدید مشاهده گردید که می‌تواند بیش از آن‌که مؤید وجود استقرارهای دوره‌ی نوسنگی در این مکان باشد، حداقل نشانی از نحوه‌ی انتقال سنت فرهنگی به دوره‌ی مس‌وسنگ قلمداد شود؛ این شیوه‌ی انتقال از نظر گاهنگاری و همسانی داده‌های فرهنگی به‌نتایج حاصله از حوضه‌ی جنوب دریاچه‌ی ارومیه و انتقال فرهنگی از دوره‌ی حاجی‌فیروز به دالما تشابه بیشتری دارد. لذا مهم‌ترین هدف این مقاله بررسی نحوه‌ی فرآیند گذار سنت‌های فرهنگی از دوره‌ی نوسنگی جدید به مس‌وسنگ قدیم بر پایه‌ی داده‌هایی است که از کاوش در تپه قشلاق به‌دست آمده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Cultural Transition from Late Neolithic to Early Chalcolithic in Border Land of Eastern Central Zagros

نویسندگان [English]

  • Abbas motarjem 1
  • MAHNAZ SHARIFI 2
1 Associate Professor, Department of Archaeology, Bu-Ali Sina University
2 Academic Member of Iranian Center for Archaeology Resaerch
چکیده [English]

Excavations at the Gheshlagh have the potential to shed indispensable light on the prehistoric cultures of the region. The absolute lack of earlier excavations with particular emphasis on the Chalcolithic period in the region further highlights the significance of the recent digging works at Tepe Gheshlagh. The main objective of these excavations is to establish the cultural sequence of the site. Other aims include dating the most important settlement attested at the site, and pinpointing the subsistence system of the Chalcolithic community that occupied it. Excavations at Tepe Gheshlagh have furnished invaluable information regarding the Dalma culture in eastern Kurdistan, thus enabling a more comprehensive analysis of the cultural accomplishments of the period here as compared to any other of the relevant sites. Tepe Gheshlagh lies between the natural corridor covered in a thick red or Ocherous slip and a type with applied decorations in the form of animal horns and tab handles may somehow relate the site to the Hassuna site of Umm Dabaghiyah, particularly as the deposit contained what seem to be sherds from husking trays. Results from the excavations suggest that a settlement that had continued uninterruptedly since the early Chalcolithic period was abruptly abandonment sometime at the end of the late phase of the same period, which corresponds with Godin Period VII. In the wake of this clear hiatus that coincided with the replacement in the region of the Yanik culture, a transient settlement again formed on the southern slope of the mound in the mid- or late Bronze period and later occupations at the site would continue into the Iron III. Therefore, settlements at Tepe Geshlagh span several periods. Though there is as yet no conclusive evidence to account for this fluctuating settlement history, it may partially be attributed to the environmental pollution prompted by local tin, copper and plaster (tophus) mines, the strains caused by famine, and the less-fertile nature of regional soil. In general, though a sequence from the Chalcolithic through the Iron III has been documented at Tepe Gheshlagh, the settlements did not continue incessantly as there are clear evidence for a prolonged gap at the end of the late Chalcolithic era which would simply be interrupted in the mid-or late Bronze Age with a transient occupation of a transhumant group on parts of the southern slope of the mound. And, it was only in the late Iron Age, in about the eighth or seventh century B.C., that another major settlement was developed on the eastern slope of the mound. Infertile soil, rather high elevation and, consequently, the relatively colder climate compared with the surrounding regions as Considering that in the cultural materials of this exploration there are signs of the traditions of the Late Neolithic period, therefore, the main purpose of this article is to examine the process of the transition of cultural traditions from Late Neolithic Period to Early chalcolithic period, which has so far been dealt with, given that There is evidence in the Gheshlagh that the way this process is explained. These studies can illustrate the cultural relations of the ancient rural communities in the eastern part of the central Zagros with neighboring regions such as northwest Iran and Mesopotamia. On the other hand, the origin and form of the formation of the first rural cultures and the transition to the complex livelihoods, economic and social systems, that’s important.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tepe Gheshlagh
  • Late Neolithic
  • Talvar
  • Dalma
  • Central Zagros
- ابر لندر، تی .ام، 1386، «آب‌نگاری سرزمین ایران»، بخش هفتم از تاریخ کمبریج، جلد یکم، گرد آورنده: ویلیام بین فیشر، ترجمه‌ی تیمور قادری، چاپ اول، تهران: نشر امیر کبیر .
- طرح جامع آب کشور طرح جامع آب کشور، 1364، مجموعه مطالعات وزارت نیرو، مهندسین مشاور جاماب، تهران.
-ذیفر، حامد، ولی‌پور، حمیدرضا، و عباس، مترجم، 1392، «تل یازده استقراری از دوره‌ی مس‌وسنگی در حوضه‌ی آبگیر سد تالوار بیجار-کردستان»، پیام باستان‌شناسی، شماره‌ی  19، بهار و تابستان، صص: 36-15.
- موچشی، امیرساعد، نیکنامی، کمال‌الدین، مشکور، مرجان، فاضلی‌نشلی، حسن، فیروزمندی‌شیره‌جینی، بهمن، 1390، «گاهنگاری نسبی و مطلق تپه کلنان، محوطه‌ای متعلق به دوره‌ی مس‌وسنگ میانه در غرب ایران، پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران (نامه باستان‌شناسی)، سال اول، شماره‌ی 1، صص: 56-31.
- شریفی، مهناز، 1396، «گزارش گمانه‌زنی تعیین حریم تپه پیر تاج-بیجار، آرشیو مرکز مدارک و اسناد پژوهشکده باستان‌شناسی (منتشر نشده).
- مترجم، عباس، 1389، «گزارش فصل اول کاوش نجات بخشی در تپه قشلاق تالوار»، آرشیو اسناد و مدارک پژوهشکده میراث‌فرهنگی (منتشر نشده).
- مترجم، عباس، 1393، «گزارش فصل دوم کاوش نجات بخشی در تپه قشلاق تالوار»، آرشیو اسناد و مدارک پژوهشکده میراث‌فرهنگی (منتشر نشده).
- مترجم،عباس، و شریفی، مهناز، 1393، «تحلیلی بر کارکرد و ماهیت توکن‌ها و پیکرک‌های گِلی در دوره‌ی مس‌وسنگ تپه قشلاق تالوار، کردستان»، پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، شماره‌ی 7، صص: 45-27.
- ویت، مری، و دایسون، رابرت، 1382، گاهنگاری ایران از هشت هزار تا دو هزار قبل‌ازمیلاد، ترجمه‌ی اکبر پورفرج و احمد چایچی، چاپ اول، تهران: نشر نسل باران.
- هول، فرانک، 1388، باستان‌شناسی غرب ایران، ترجمه: زهرا باستی، انتشارات سمت، تهران. 
 
- Abedi, A., Omrani B. & Karimifar, A., 2015, “Fifth and fourth millennium B.C. in north–western Iran: Dalma and pisdeli revisited”, Documenta Prehistorica XLII. (Doi num, 10.4312/dp.42.23)
- Burney, C. A., 1961, Excavation at Yanik Tepe North-West Iran, IRAQ.,Vol, XXIII .No:2
- Burney, C. A., 1962, “Excavation at Yanik Tepe 1961”, IRAQ. Vol, XXIV.
- Burney, C. A., 1964, “The Excavations at Yanik Tepe, Azerbaijan, 1962: Second preliminary Report”, Iraq, Vol 26.No:1
- Dyson, R. &  Young, T. C. Jr., 1960, “The solduz valley, Iran: Pisdeli, Tepe”, Antiquity, vol: XXXIV, No: 133.
- Dayson, R., 1969, A Decade in Iran, Expedition, vol 11, No 2
- Fazeli Nashli, H., Cunningham, R. A. E. & Pollard. M, 2001, “Chemical Characterisation of the Late Neolithic and Chalcolithic Pottery from the Tehran plain”, IRAN, Volume XXXIX,
- Hamlin, C., 1975, Dalma Tepe, IRAN, British Institute of Persian Studies Vol. XIII (1975.)
- Henrickson, E. F., Vitali,V., 1987, The Dalma tradition :prehistoric Interregional cultural Integration in Highland western Iran, Paleorient, vol  13,No:2.
- Hijjara, I., 1997, The Halaf period in Northern Mesopotamia NABU, Publication London.
- Jasim, S. A., 1985, The Ubaid period in Iraq, BAR, International series, 267. 5, Centremead,Osney Mead, Oxford, England.
- Kirkbride. D., 1972, “Umm Dabaghiyah, Preliminary report an early ceramic farming settlement in marginal north central Jazira Iraq”, IRAQ .NO, 1. Vol, 34
- Kirkbride, D., “Umm Dabaghiyah 1973”, A Second, Preliminary Report, Source: Iraq, 35(No 1)
- Levine. L. D. & Young, T. C. J., 1986, “A summary of the ceramic assemblages of the central western Zagros from the middle Neolithic to the late third millennium B.C.”, Prehistoric de la Mesopotamia NO, 17 .18 .19 December 1984 CNRS. Paris
- Levine, L. D. & McDonald, M. A., 1977, “The Neolithic and Chalcolithic Period in the Mahidasht”, Iran, 15 Vol. XV, Pp. 39-50, British Institute of Persian Studies.
- Lloyd, S., Safar, F., Braidwood, R. J., 1945, “Tell Hassuna Excavations by the Iraq Government Directorate General of Antiquities in 1943 and 1944”, Journal of Near Eastern Studies, Vol. 4, No. 4
- MCDonald, M., 1979, An Examination of Mid-Holocene settlements patterns in the Central Zagros, Region of Western Iran, Department of Anthropology University of Toronto.
- Nobari, A. H, & Binandeh, A., 2012, “Excavation in Lavin Tepe in Northwest Iran”, Ancient Near Eastern Studies, Volume 49.
- Rothman, M. & Badler,V., 2011, “Contact and development in Godin VI”, IN: Gopnik Hilary & Rothman Mitchell, s, with contributions by Robert Henrickson, On the High Road the History of Godin Tepe ,Iran, Mazda publishers in Association with the Royal Ontario Museum.
- Solecki, R. 1973, Tepe Seavan, A Dalma a period site in the Margavar valley, Azerbaijan, Iran, Bulletin of the Asia.
- Swiny, S., 1975, “Survey in North West Iran 1971”, East and West, Vol: 25.
- Sumner, W., 1998, “Population and settlement area: an Example from Iran”, American Anthropologist, Vol. 91, no, 3 .
- Voigt, M. M., & Dyson, R. H. Jr, 1992, “The chronology of iran.8000 – 2000 B.C.” Chronology in world Archaeology, third Edition Vols. Robert W. Erich (Ed). University of Chicago press. Chicago, PP. 122 – 178 Vol. I and PP. 122 – 153 Vol. II.
- Voigt, M. M., 1983, Hajji Firuz  tepe, Iran the Neolithic settlement Hasanlu excavation reports, Vol 1, University of Pennsylvania, Philadelphia.
- Voigt, M. M., 1992, “The Neolithic period in North Western Persia”, In: Encyclopedia Iranica vol: V.
- Young, T. C. Jr., 1969, Excavations at Godin Tepe. First progress Report, Royal Ontario Museum. ROM. I. Occasional Papers no: 17 Art and Archaeology .Toronto
- Young, T. C. & Levine L. D., 1974, Excavation of the Godin Project: Second progress Report Occasional Papers no: 26 Art and Archaeology, Royal Ontario Museum, Toronto.