کال کریم: مدارکی از تولید سفالِ عبید در شمال غرب پشتکوه مشرف به ناحیه دیاله

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایلام

چکیده

منطقه‌ی شمال‌غرب پشتکوه در زمستان 1394 مورد بررسی‌های باستان‌شناسی قرار گرفت. این منطقه که در حوزه‌ی بخش چوار در شمال‌غرب استان ایلام است، از رشته درّه‌هایی تشکیل‌شده که به‌سمت ناحیه‌ی دیاله‌ی در کشور عراق گشوده می‌شوند. چشم‌انداز ناهموار و کوهستانی منطقه برای کشاورزی نامناسب است، اما وجود مراتع غنی و گرمسیر بودن منطقه، باعث‌شده که بیشتر از آن به‌عنوان چراگاه زمستانی عشایر کوچ‌رو بهره‌برداری شود؛ از این‌رو در جریان 14 سال مطالعات باستان‌شناسی هیأت بلژیکی در این منطقه، قبرستان‌های فراوانی از کوچ‌نشینان دوران مفرغ و آهن شناسایی و کاوش شده است. با این‌حال، تا پیش از بررسی‌های اخیر نمی‌دانستیم که آیا این منطقه در دوره‌ی پیش‌از‌تاریخ صرفاً پذیرای احشام کوچ‌نشینان ساکن دشت‌های پیرامون بوده است یا از جنبه‌های دیگر نیز مورد توجّه بوده است؟ هم‌چنین شناخت چندانی در مورد پیش از دوره‌ی مفرغِ منطقه نداشتیم. یکی از نتایج غیرمنتظره بررسی‌های اخیر شناسایی محوطه‌ی کارگاهی کال‌کریم است. عمده مواد فرهنگی پراکنده در سطح کال‌کریم را ضایعات حاصل فرایند پخت‌و‌پز سفال‌ها تشکیل می‌دهد. در این محل که دور و مستقل از مراکز استقراری است، صرفاً به پخت سفالینه‌ها پرداخته شده و شواهدی که دال‌بر تولید سفال در محل باشد، یافت نشد و احتمالاً فرایند شکل‌دهی و تزئین سفال‌ها در محل دیگری انجام شده است. مطالعات گونه‌شناسی و سبک‌شناسی و مقایسات با مجموعه‌های سفالی مکشوف از مناطق پیرامون حاکی از این است که کال‌کریم قبل از دوره‌ی مفرغ شکل‌گرفته و نهشت‌های فرهنگی آن به دوره‌ی عبید 3-2 تعلق دارد و در چارچوب فرهنگ میان‌رودان در این زمان جای می‌گیرد. فراوانی و سهولتِ دسترسی به مواد سوختی مورد نیاز کوره‌های سفال‌پزی یکی از عوامل اصلی شکل‌گیری کال‌کریم در این منطقه‌ی دور افتاده از مراکز استقراری بوده است. در این شرایط آلودگی‌های محیطی حاصل فعالیت کوره‌ها نیز از زیستگاه‌ها دور ‌شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Kall-Karim:The Evidences of Ubaid Ceramic’s Production at the Northwestern of the Posht-i Kuh,Overlooking the Diyala Region

نویسنده [English]

  • Khodakeram Mazaheri
Associate professor in Azad University of Ilam branch
چکیده [English]

Archaeological surveys at the Northwestern part of the Posht-i Kuh were conducted in the winter of 2016. This area that located in Chavar district, northwestern of Ilam province had been consisted of Valley systems opening onto Mesopotamia. However, the rugged and mountainous landscape of this area is inappropriate for agriculture, but rich pastures and warm climate has proposed this area as a suitable place for the winter camp of contemporaneous nomadic pastoralists. During Fourteen (14) years of archeological studies of The Belgian Archaeological Expedition at this area, many cemeteries belonging to the nomads of Bronze and Iron ages have been identified and excavated. Until recent surveys, we did not know whether this region is a mere habitat for livestock of nomads which are living in the plains around or other aspects has been taken into consideration? Also, we did not aware of history of Pre-Bronze age of this region. One of the most unexpected results of the recent surveys is the identification of the workshop place of Kall-Karim. The majority of dispersed cultural materials at the surface of the Kall-Karim is composed of wastes of production process of potteries. In this site, which is far away from the settlement centers, it has been seen the only baked potteries and no evidences of the production of pottery was discovered. Therefore, the process of shaping and decorating of potteries has been probably carried out elsewhere. Abundant and dense Pieces of wastage potsherds have been accumulated at the northeastern of the site. Pieces of furnace welding showing the activities of cooking minerals can be seen in all parts of Site. Much of the scattered potsherds on the surface of site comprise of the squishy or melted potsherds or potsherds that melted and stuck together as a result of high temperatures of kilns. In many cases, the thickness of the paint layer at the painted potteries is too conventional and as a result of high temperatures, paint of some pottery motifs melted and infiltrated into the ceramic’s body or stabilization have not been good. Painted motifs in some of ceramics have been drawn incompletely and required thoroughness in drawing of motifs can not be seen. In some cases, the thickness of the paint layer is not uniform and paint layer is thick on the one hand, while the other parts are diluted that has been created diverse colorful ranges. In addition to these findings, part of a clay object and a clay spindle whorl are identified. Also, no evidences of production of such objects was found on the surface. Painted decorations are monochrome and their colors is included black, red, brown, dark brown or olive green. Negative decorations can be seen on many potteries. The most of distinctive painted decorations are geometrical that is composed of pendant loops beneath the rims, diagonal lines, multiple zigzags, ladder motif, dotted circles motifs, interrupted wavy lines, continuous wavy lines between parallel lines, vertical lines, rows of dotes between parallel lines and horizontal lines upon or beneath the rims or above the basses. Only an Animal motif is used on one sherd. Typological and stylistics studies and also comparisons with the discovered potteries assemblages of surrounding areas is shown that Kall-Karim has settled before the Bronze age. The deposits of this Site belong to Ubaid 2-3 Period and therefore, Kall-Karim has been acted within the framework of the Mesopotamian cultures. The frequency and ease of access to fuel needed for Pottery kilns is one of the main factors in the formation of Kall-Karim in this area being far from the settlement centers. In this situation, environmental pollutions that is come from the activity of the kilns have been away from settlements too.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Kall-Karim
  • Ilam province
  • Ubaid Period
  • Workshop of Pottery Production
  • Diyala region
- دارابی، حجت؛ نیازی، نازلی؛ فیضی، مهسا؛ و جوانمردزاده، اردشیر،  1390، «بررسی باستان‌شناختی منطقه میمک، استان ایلام»، پیام باستان‌شناس، سال 8، شماره‌ی 16، صص: 70-49.
- سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، 1385، فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور، شهرستان ایلام، تهران: انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
- علی‌بیگی، سجاد؛ خسروی، شکوه؛ حیدری دستنایی، محسن؛ فتاحی، فرهاد؛ جعفری‌سومار، محمد جواد؛ صادقی، تورج؛ شیخ‌حسینی، حمدالله؛ امینی‌خواه، ناصر؛ سلیمیان، جبار؛ و زینلی، سمیه، 1395، «بررسی در کوهپایه‌های غربی زاگرس: در منطقه سر پل ذهاب»، گزارش‌های پانزدهمین گردهمایی سالانه باستان‌شناسی ایران، به‌کوشش: حمیده چوبک، تهران: پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، صص 443 - 436.
- علی­‌بیگی، سجاد؛ و نیکنامی، کمال­‌الدین، 1393، «بررسی باستان­‌شناختی در درّه­‌ی کُران بُزان»، پژوهش‌­های باستان­‌شناسی ایران، دوره‌ی 4، شماره‌ی 6، صص: 7-26.
- مجیدزاده، یوسف 1376، تاریخ و تمدن بین النهرین، جلد 1، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- مظاهری، خداکرم، 1395، «گزارش فصل سوم بررسی و شناسایی باستان‌شناسی شهرستان ایلام-بخش چوار (حوزه‌ی فرهنگی-تاریخی بُولی و اَرکوازی)»، آرشیو اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان ایلام (منتشر نشده).
 
- Adams, R. M. C. & Nissen, H. J., 1972, The Uruk Countryside, Chicago: The University of Chicago press.
- Akkermans, P. M. M. G., 1988, “An updated chronology for the Northern Ubaid and late Chalcolithic periods in Syria: new evidence from Tell Hammam et- Turkman”, IRAQ 50: 109- 145.
- Carter, R.A. & Philip, G., 2010, “Deconstruction the Ubaid”, in: Carter, R.A. and Philip, G. (eds.), Beyond the Ubaid: Transformation and integration in the late prehistoric societies of the Middle East, SAOC 63,  The Oriental Institute of the University of Chicago, pp. 1-22.
- Crawford, H., 2010, “The Term Hajji Muhammad: A re- evaluation”, in: Carter, R.A. and Philip, G. (eds.), Beyond the Ubaid: Transformation and integration in the late prehistoric societies of the Middle East, SAOC 63,  The Oriental Institute of the University of Chicago, pp. 163-168.
- Gut, R. V., 2002, “The significance of the Uruk sequence at Nineveh”, in: Postgate, J.N. (ed.), artifacts of complexity: tracking the Uruk in the Near East, Iraq Archaeological Reports 5, Warminster: British School of Archaeology in Iraq, pp. 17- 48.
- Haerinck, E. & Overlaet, B., 1998, Chamazi Mumah an Iron age III graveyard, Luristan Excavation Documents II, The Ghent University and the Royal Museums of Art and History, Brussels.
- Haerinck, E. & Overlaet, B, 2002, “The Chalcolithic and The Early Bronze Age in Pusht–I Kuh Luristan: Chronology and Mesopotamian contacts”, Akkadica123, pp.163-181.
- Haerinck, E. & Overlaet, B., 2008. The Kalleh Nisar Bronze Age Graveyard in Pusht–I Kuh, Luristan. Acta Iranica 46, Leuven.
- Henrickson, E. F., 1989, “Ceramic evidence for cultural interaction between the Ubaid tradition and the Central Zagros Highlands, Western Iran”, in: Henrickson, E.F., and I. Thuesen (eds.), 1989. Upon this Foundation: The Ubaid Reconsidered, Proceedings from the Ubaid Symposium Elsinore May 30th-June 1st 1988, Copenhagen: Carsten Niebuhr Institute Publication No. 10: 369-403.
- Oates, J., 1983. “Ub,aid Mesopotamia reconsidered”, in: Young, T.C., Smith, P.E.L and Mortensen, P. (eds.), The Hilly Flanks and Beyond: Essays in the Prehistory of South Western Asia, presented to Robert J. Braidwood, SAOC 36, Chicago:  The Oriental Institute of the University of Chicago, pp. 251- 281.
- Perkins, A. L., 1949, The comparative Archaeology of Early Mesopotamia, studies in Ancient Oriental Civilization, no. 25, Chicago: The University of Chicago Press.
- Porada, E., Hansen, D.P., Dunham, S. & Babcock, S. H., 1992, “The Chronology of Mesopotamia, ca. 7000- 1600 B.C.”, in: Ehrich, R.W. (ed.), Chronologies in Old World Archaeology, vol. 1, Chicago and London: University of Chicago press, pp. 77- 121.
- Smogorzewska, A., 2015, “Hajji Muhammad ware in the Gulf: new data from the Ubaid – related site Bahra 1 (Kuwait)”, Etudes et Travaux, 28: 141- 158.
- Streily, A. H., 2001, “Early Pottery Kilns in the Middle East”, Paleorient 26/2: 69-81.
- Yamazaki, Y., 2010, “An aspect of the Ubaid intrusion in the Syrian upper Euphrates valley”, in: Carter, R.A. and Philip, G. (eds.), Beyond the Ubaid: Transformation and integration in the Late Prehistoric Societies of the Middle East, SAOC 63, Chicago: The Oriental Institute of the University of Chicago, pp. 311- 328.