مطالعه ی سفال دست ساز روستای هولنچکان قصرقند با رویکر د قوم باستان شناسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه نیشابور

2 دانشجوی کارشناسی ارشد باستان شناسی دانشگاه نیشابور

چکیده

از جمله هنرهای رایج در استان سیستان و بلوچستان، ساخت سفال به‌شیوه‌ی دست‌ساز است که با ورود ابزارهای صنعتی و عدم حمایت فقط تعداد افراد معدودی در این حرفه فعالیت می‌کنند. هنر سفالگری در روستای هولنچکان شهرستان قصرقند به نوعی تداوم روش‌های سنتی و گذشته سفالگری در این سرزمین است. پژوهش حاضر، در پی پاسخ به پرسش‌های پیشِ‌رو انجام گرفته است: شاخصه‌ها و ویژگی‌های سفال‌های روستای هولنچکان1 چیست؟ به‌لحاظ تکنیک ساخت و نقوش سفال‌ها چه ارتباطی میان سفال‌های روستای هولنچکان و سفال‌های پیش‌ازتاریخی منطقه مشاهده می‌شود؟ رشد تکنولوژی و توسعه‌ی شهرنشینی امروزه چه تأثیری بر صنعت سفالگری در منطقه داشته است؟ روش پژوهش در مقاله‌ی حاضر، براساس دو روش «اتیک» یعنی مشاهده‌ی عینی پژوهشگر و تفسیر براساس زبان علم و تصورهای ذهنی، و روش «امیک» یعنی مشاهده‌ی مشارکتی، مصاحبه با مردم روستا و قرارگیری در بستر پویای این جامعه است. در پژوهش حاضر تلاش شده تا با رویکرد قوم‌باستان‌شناسی، فرآیند ساخت، بُعد ناملموس سازمان تولید و همچنین تداوم تکنیک‌های سفالگری بلوچستان از دوره‌ی پیش‌ازتاریخ تا دوره‌ی معاصر بررسی و تفسیر شود. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که طریقه‌ی ساخت یک ظرف بسیار ایستا (بر طبق سنت‌های پیش‌ازتاریخی منطقه و به‌شیوه‌ی ابتدایی، سفال‌ها ساخته می‌شوند) است و هر دو سفالگر در روستای هولنچکان از تکنیک مشابه استفاده می‌کنند. امروزه ساخت سفال در روستای هولنچکان با استفاده از تکنیک‌ها و حتی بعضاً نقوشی مشابه با سفال‌های ساخته شده در هزاره‌ی سوم ق.م. در میان محوطه‌های باستانی منطقه، نشان‌دهنده‌ی انعطاف‌پذیری قابل‌توجه و تداوم در طول زمان است. پیشرفت تکنولوژی در شیوه‌ی و تکنیک ساخت سفال‌ها تأثیری نگذاشته و امروزه سفال‌ها به‌همان شیوه‌ی سنتی ساخته می‌شوند. فقدان تغییر در روش تولید نباید به‌عنوان محافظه‌کاری سفالگران به‌حساب آورده شود. جواب این مسئله در بافت اجتماعی- محیطی است که در آن سفال ساخته می‌شود و مورد استفاده قرار می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Study of Handmade Pottery of Holonchokan Village of Qasr-e Qand, With an Ethnoarchaeology Approach

نویسنده [English]

  • Mohammad Amin Saadat mehr 2
1 Assistant Professor of Archaeology, University of Neyshabur
2 Department of Archaeology, University of Neyshabur
چکیده [English]

Abstract
Among the traditional arts in Sistan and Baluchistan Province, it is possible to pottery production in a hand-made manner, with the entry of industrial tools and lack of support, only a limited number of people. The present research seeks to answer the following questions: What are the features and characteristics of the pottery in the village of Holonchokan? What is the relationship between the pottery of the village of Holonchokan and the prehistoric pottery of the region in terms of the Manufacturing and motifs? What is the impact of technology development and urbanization on the pottery industry in the region today? The research method in this paper is based on the two methods of “ETHIC”, namely the objective observation of the researcher and the interpretation based on the language of science and mental imagery, and the “EMIC” Interviewing people in the village and placing it in the dynamic context of this community. In the present research, we have tried to study the manufacturing process, the intangible dimension of the organization of production as well as the continuation of pottery techniques in the Baluchistan region of Iran from the prehistoric period to the contemporary period, with the approach of the ethnography and ethnoarchaeology. Ethnographic studies show that the construction of a dish is very static, and both potters use the same technique in the Holonchokan village. Pottery, which is nowadays produced in the Holonchokan village, is made in a handmade and in a primitive manner. Today, the production of pottery in the Holonchokan, using techniques and even some of the paintings similar to those made in the 3rd millennium B.C, is among the ancient sites of the area, showing significant flexibility and continuity over time. The lack of change in production methods, should not be counted as the conservatism of potters. The answer to this is in the socio-environmental context in which the pottery is made and used.
Keywords: Handmade Pottery, Holonchokan, Ethnoarchaeology.
 
Introduction & Method
Ethnoarchaeology has the responsibility of communicating between past and present data and correcting interpretations. Responses to why and how human behaviors in ancient times are an archaeological task, and a proper understanding of the natural environment will respond to most of the questions about the past. Nowadays, archaeologists are trying to reconstruct human past behaviors, with the help of other sciences, such as ethnography. Ethnoarchaeolgy is one of the strategies that helps the archaeologist to be a bridge between the present and the past. Based on this, by studying the method of pottery product and investigating potter’s artists, one could hope that the answer to the question of why and how human behavior was found in the past. Pottery art in the Holonchokan Village is a kind of continuation of traditional and past pottery practices in this land. The present research seeks to answer the following questions: What are the features and characteristics of the pottery in the village of Holonchokan? What is the relationship between the pottery of the village of Holonchokan and the prehistoric pottery of the region in terms of the Manufacturing and motifs? What is the impact of technology development and urbanization on the pottery industry in the region today? In this research, firstly, with the ethnographic approach, the traditional methods of pottery Product in the Holonchokan Village in Qasr-e Qand County will be studied. The research methodology in this paper is based on the two methods of “ ETHIC “, namely the objective observation of the researcher and the interpretation based on the language of science and mental imagery, and the method of “EMIC”, to wit participation observation, interview with the people of the village and the placement of the dynamic of this society. In this research, we tried to study and interpret the ethnoarchaeology approach, the manufacturing process, the intangible dimension of the production organization as well as the continuation of Baluchistan pottery techniques from the prehistoric period to the contemporary period. The foundation for this research is the recording of pottery, observation and interviewing. In this research, the methodology of potters was closely observed and documented, as well as interviews with potters. In the end, the objects and containers made by these potters in terms of the decoration and product technique with other areas and prehistoric pottery of the area (including pottery of the Shahr-I Sokhta site) were compared and, in this way, between Static communities and dynamic societies.
 
Identified Traces
In the Holonchokan Village, now two potter works are continuing. In this section, potters are evaluated with two indicators, technique and typology of pottery. The first potter, Norak Reysi, is a woman aged 70-75 whose pottery is technically and synonymous with the exact replication of the ancient pottery patterns of the region. The second potter, Ameneh Reysi, is a woman aged 40-45, who has learned pottery from her mother, a prince (from potters in the region). The technique of pottery product both are similar to each other. it should be noted that only Norak Reysi follows precisely the ancient patterns of the pottery of the area and is more Ameneh Reysi able to designs and New patterns are becoming increasingly noticeable. The pottery workshop in the Holonchokan Village is very simple and elementary. In general, the pottery workshop consists of a work room and a Kiln. Consumables of the Holonchokan Pottery Workshop include water, soil, sandstone (mineral temper), colored stones and palm bases (fueled kiln). The center for water supply, sandstone and palm bases is the Holonchokan Village, but the soil comes from a locality called Chopetak around Holonchokan. Pottery, which is nowadays produced in the Holonchokan Village, is made in a handmade and in a primitive manner. Decoration in Holonchokan pottery is simple, geometric and abstract expression. These designs are painted by women on pottery with a primitive instrument. The base of most designs of Holonchokan pottery is simple lines of different shapes and crosshatching lines and small solid circles. In view of the structure of the motifs, the similarities between the pottery that are nowadays in the Holonchokan Village in the traditional way are made with pottery of prehistoric sites such as the Shahr-I Sokhta of Zabul (Third and second millennia B.C) and the Mundigak Site of Afghanistan.
 
Conclusion
Studies on contemporary potters present a wide-ranging comparative picture. Potters, on the other hand, basically make their own products for domestic use, including limited exchanges with neighboring villages, or, on the other hand, mass-produced pottery for sale in the region or beyond. Potters often make pottery that they produce, such as cooking, storage and drinking containers. Regarding the connection between the handmade pottery of the Holonchokan Village and the prehistoric pottery of this region, it should be noted that ethnoarchaeology studies showed that the construction of highly static containers (according to prehistoric traditions The area is constructed in the primitive method, pottery), and both potters in the Holonchokan use a similar technique to make pottery, which indicates the considerable flexibility and continuity of this tradition over time. In the end, it should be noted that technological advances in the method and technique of making pottery in the Holonchokan Village did not affect, and today pottery is made in the same way as traditional. But with the advent of urbanization and the growth of technology, as well as the lack of attention, these potteries are less used, and this native and traditional art of handmade pottery is becoming obsolete.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Handmade Pottery
  • Holonchokan
  • Ethnoarchaeology
- پاپلی‌یزدی، لیلا؛ و گاراژیان، عمران، 1384، «نقش قوم‌باستان‌شناسی در تحول باستان‌شناسی فرآیندی به فرافرآیندی». مجله باستان‌پژوهی، سال اول، شماره‌ی 1، صص: 22-29.
- شیرانی، مینا، ۱۳۹۱، «بررسی انسان‌شناختی نقوش سفال کلپورگان». پایان‌نامه‌ی کارشناسی‌ارشد رشته‌ی هنر اسلامی دانشگاه هنر اصفهان.
- جهانبانی، امان‌الله، 1338، «سرگذشت بلوچستان و مرزهای آن». طهران: ارتش.
- زکریایی‌کرمانی، ایمان؛ نظری، امیر؛ و شفیعی‌سرارودی، مهرنوش، 1394، «مطالعه‌ی نقوش سفالینه‌های معاصر روستای کلپورگان سراوان با رویکرد انسان‌شناسی هنر». فصلنامه نگره، شماره‌ی 36، صص: 75-91.
- عظیم‌پور، فاطمه، 1382، کلپورگان. تهران: انتشارات و تولیدات فرهنگی اداره کل آموزشی سازمان میراث‌میراث‌فرهنگی کشور.
- کهرازه، محمدگل؛ و صاحب‌زاده، بهروز، 1394، «ویژگی‌های زیست‌بوم هنر سفالگری بدوی کلپورگان، تنها موزه زنده ایران». همایش بین المللی علوم محیطی، مهندسی و تکنولوژی، صص: 1-10.
- گرگی، مرتضی؛ و مکوندی، بهرنگ، 1392، «بررسی تغییرات در ساختار و کاربرد ظروف سفالین خاکستری رنگ گورستان شهر سوخته (نمونه‌های یافت شده در سال‌های 80-82)». همایش ملی باستان‌شناسی ایران، دستاوردها، فرصت‌ها، آسیب‌ها، بیرجند، صص: 1-20.
- گلاک، جی. سی، ١٣٥٥، سیری در صنایع دستی ایران. تهران: نشر بانک ملی.
- مرادی، حسین، 1388، «لیوان‌های گلابی‌شکل شهرسوخته». مجموعه مقالات شهرسوخته 1. به‌کوشش: سید منصور سیدسجادی، سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان سیستان و بلوچستان.
- مرتضوی، مهدی؛ و فلاح، مهدی، 1388، «چگونگی ریشه‌یابی نقوش و طرح‌های موجود بر روی فرش‌های دست‌باف». فصلنامه علمی-پژوهشی انجمن علمی فرش ایران، شماره‌ی 14، صص: 69-88.
- مرتضوی، مهدی، 1391، «بومی‌سازی باستان‌شناسی و هنرهای سنتی: مطالعه‌ی موردی استان سیستان و بلوچستان». مجله‌ی پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، دانشگاه بوعلی‌سینا، دور‌ه‌ی 2، شماره‌ی 2، صص: 37-46.
- موسوی‌حاجی، سید‌رسول؛ توسلی، محمدمهدی؛ شیرازی، روح‌الله؛ و زور، مریم، 1392، «گونه‌شناسی و معرفی سفالینه‌های دوران اسلامی بلوچستان (مکران جنوبی)». مجله‌ی پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، دانشگاه بوعلی‌سینا، دور‌ه‌ی 3، شماره‌ی 5، صص: 121-140.
- هاشمی‌زرج‌آباد، حسن؛ شیرازی، روح‌الله؛ فرزین، سامان؛ و ظهوریان، مریم، 1393، »نویافته‌هایی از تدفین‌های سنگی در مکران ایران (شهرستان‌های نیک‌شهر و چابهار)». مجله‌ی پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، دانشگاه بوعلی‌سینا، دور‌ه‌ی 4، شماره‌ی 7، صص: 95-112.
- نظری، امیر، 1391، «نشانه‌شناسی سفال معاصر کلپورگان و ساخت سرامیک‌های کاربردی به روش خاتم». پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد رشته‌ی صنایع‌دستی، دانشکده‌ی هنرهای تجسمی و کاربردی دانشگاه هنر اصفهان.
- نظری، امیر؛ زکریایی‌کرمانی، ایمان؛ و شفیعی، مهرنوش، 1393، سفالگری در بلوچستان ایران: کلپورگان، کوهمیتگ و هولنچگان. تهران: انتشارات سیمای دانش.
 
- Biscione, R., 1973, “Dynamics of an early South Asian urbanization: Pirst. Period of Shahr-i Sokhta and its connections with Southern Turkmenia”, In: Normand Hamond, ed. South Asian Archaeology.
- Biscione, R., 1974, Relative Choronolody and Pottery Connections Between Shahr-I Sokhta and Mundigak, Eastern Iran. Memorie del!'Istituto Italiano di PaleontologiaUmana. Vol. II.
- Biscione, R., 1984, “Baluchistan Presence in the Ceramic Assemblage of Period I at Shahr-Sokhta”. South Asian Archaeology 1981, ed. B. Allchin. Cambridge.
- Hodder, I., 2002, “Introduction: A Review of Contemporary Theorethical Debates in Archaeology”. In: Archaeology Theory Today, Blackwell Publishers. 1-14.
- Lindahl, A. & Pikirayi, I., 2010. “Ceramics and change. An overview of pottery production”. Archaeological and Anthropological Sciences, 2(3), 133-149. DOI: 10.1007/s12520-010-0031-2.