جغرافیای تاریخی زاگرس مرکزی در دورۀ آشور نو: نمری، خمبن، کرلّ، پرسواَ و الّبریه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش آموخته ی دکترای باستان شناسی دانشگاه تهران

چکیده

در نیمه‌ی نخست هزاره‌ی اول قبل‌ازمیلاد و پیش از تشکیل حکومت ماد، یعنی بین سده‌های دهم تا هفتم قبل‌ازمیلاد، در مناطق غربی ایران پادشاهی‌های کوچک و شاهک‌نشین‌های متعددی شکل‌گرفته بودند که همسایگان شرقی امپراتوری آشور نو به‌شمار می‌آمدند. در متون آشوری به این سرزمین‌ها و شاهک‌نشین‌ها اشارات فراوانی شده و لشکرکشی‌های سپاهیان آشوری به این ایالت‌ها به‌طور مفصل شرح داده شده است. این کتیبه‌های آشوری، مهم‌ترین منبع موجود برای مکان‌یابی جای‌نام‌های زاگرسی به‌شمار می‌آیند؛ اما باوجود گذشت بیش از یک سده از آغاز مطالعات جغرافیای تاریخی دوران آشور نو، هنوز درباره‌ی مکان‌یابی برخی ایالت‌ها و شاهک‌نشین‌های زاگرسی اختلاف نظر وجود دارد. در مقاله‌ی حاضر سعی شده تا با بررسی متون آشوری، موقعیت مکانی برخی شاهک‌نشین‌های زاگرس‌مرکزی از جمله نَمری، بیت-خَمبن، کرلَّ، پرسواَ و الّبریه مشخص شده و محوطه‌های باستانی شناخته شده‌ی عصر آهن پایانی غرب ایران با این شاهک‌نشین‌ها تطبیق داده شوند. پرسش اصلی تحقیق آن است که جای‌نام‌های مذکور دقیقاً در چه مناطقی واقع‌شده و با کدام مناطق همجوار بوده‌اند؟ روشی که برای رسیدن به این هدف درنظر گرفته شده، تحلیل دقیق اطلاعات جغرافیایی کتیبه‌های آشوری و به‌ویژه آن دسته از متونی است که  لشکرکشی‌های نقطه به نقطه‌ی سپاهیان آشوری به داخل ایران را گزارش می‌دهند. همچنین برای نیل به نتیجه‌ی مطلوب، داده‌های باستان‌شناسی نیز مورد بررسی قرار گرفته‌اند. براساس بررسی‌های صورت گرفته به‌نظر می‌رسد که نَمری در غرب استان کرمانشاه، بیت-خمبن در مرکز آن و پرسوا در شمال استان (شمال دشت ماهیدشت) واقع بوده‌اند. کَرلَّ را می‌توان در منطقه‌ی اورامان مکان‌یابی نمود و احتمالاً الّبریه نیز در شمال آن قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Historical Geography of the Central Zagros in the Neo-Assyrian Period: Namri, Hamban, Karalla, Parsua and Allabria

نویسنده [English]

  • Sadi Saeedyan
Ph.D., Archaeology, Department of Archaeology, University of Tehran
چکیده [English]

In the first half of the 1st millennium B.C. and before the formation of the Median Kingdom, i.e. 10th-7th centuries B.C, many petty states were formed in the western parts of Iran which were considered as the eastern neighbors of the Neo-Assyrian Empire. The campaigns of Assyrian armies into the Zagros Mountains have been reported in Cuneiform inscriptions with significant details which provide us with remarkable knowledge on the Zagros petty kingdoms. In fact, the Assyrian written documents are the most significant sources for localization of the Zagros toponyms. Despite passing of more than a century from the beginning of the studies relating to the historical geography of Neo-Assyrian Empire, however, localization of some Zagros petty states has been the subject of dissensions between scholars. The present study deals with the localization of the Zagros place-names and petty states such as Namri, Bit-Hamban, Karalla, Parsua and Allabria which are considered to be in modern provinces of Kermanshah and Kurdistan in western Iran. The main question is where these place-names are exactly located? In order to reach a valid answer, we have analyzed geographical data of the Neo-Assyrian inscriptions particularly those which reporting the Assyrian army campaigns into western Iran. We also try to identify the well-known late Iron Age sites of western Iran with the mentioned place-names. The result of the study indicates that Namri could be localized in western parts of modern Kermanshah while Hamban and Parsua are situated respectively in central and northern part of the province. Karalla is situated in Hawraman (Oraman) and Allabria can be localized north of it.
Keywords: Zagros, Assyria, Toponyms, Kermanshah, Kurdistan.
 
 
Introduction & Method
Zagros mountains witnessed the emergence of a series of small kingdoms and petty states, each one covered a certain geographical territory during the first half of the first millennium B.C. and before the formation of Median kingdom. The most important source of information about these kingdoms and petty states are written documents and cuneiform inscriptions belonging to Neo-Assyrian Empire. Assyrian Kings such as Ashurnasirpal (884-859 B.C), Shalmaneser III (859-824 B.C) Shamshi-Adad V (824-811 B.C), Adad-nirari III (811-783 B.C), Tiglath-Pileser III (744-727 B.C), Sargon II (722-705 B.C), Sennacherib (705-681), Esarhaddon (681-669 B.C) and Ashurbanipal (669-627 B.C) invaded western Iran with the aim of meeting the economic and political needs of their vast empire, making the native peoples of the region their subject and taking tribute from them.  They reported their military and political activities in their cuneiform inscriptions on clay or rock, most of them are available today to archaeologists and historians. These inscriptions are rich in valuable information about socio-political structures and historical geography of the western Iran during the first half of the 1st millennium B.C. Thanks to these written documents we can gain knowledge about location of lots of small states and kingdoms such as Mannea, Ellipi, Zamua, Hubushkia, Harhar, Kishesim, Media, Gizilbunda, Gilzanu, Andia, Karalla, Allabria, Parsua, Namri, Hamban, Araziash, Sangibuti, Abdadani, Bit-Kapsi and so on.  Apart from these Assyrian documents, archaeological excavations and surveys conducted during the recent century have also helped to clarify the history and socio-economic status of societies of Iran during the Late Iron Age. However, from the beginning of the Iranian and Assyrian studies, the problem of historical geography of Zagros and extent of territory of the mentioned states in Neo-Assyrian period, has been the subject of dissensions between scholars. Studies on the localization of Zagros toponyms mentioned in Assyrian documents dates back to the ends of 19th century, beginning with the works of German orientalists such as E. Shraeder, M. Streck, A. Billerbeck and E. Forrer. This paper deals with the localization of five of these petty states including Namri, Hamban, Parsua, Karalla and Allabria. We shall try to locate the borders of these small kingdoms based on the Assyrian royal texts and newly discovered archaeological evidence from western Iran. The paper also aims to identify the well-known late Iron Age sites of western Iran with the mentioned place-names.
 
Identified Traces
In this part of the paper we try to localize five Zagros place-names including Namri, Hamban, Parsua, Karalla and Allabria according to evidence derived from report of Assyrian campaigns to western Iran. Namri has a long history and apart from Neo-Assyrian documents, has been attested in the inscriptions from Akkadian and Kassite periods. According to the reports of the Assyrian kings it has common boundaries with Arrapha, Gannanati land, halman and parsua. In summary we can say that the neo-Assyrian evidence point to an area from Diyala river toward western part of the modern province of Kermanshah in Western Iran. The material available for locating Hamban (Bit-Hamban) indicates that it must has been near Namri and borders it in the east. Given this point and as it was accessible from Ellipi as well, Hamban can be localized in east of Kermanshah around Behistun plain. It has probably been attested in Aramaic version of Behistun inscription of Darius as the “hmbn”. Thanks to the reading of Tangi var inscription found in Avroman (Hawraman) in which the great success of Sargon II in the land of Karalla has been reported, we can localize Karalla in Avroman in Iranian Kurdistan. Allabria was also the neighbor of Karalla and as it had common boundaries with Parsua and Mannea according to Assyrian itineraries, we can say that it was situated in an area between modern cities of Sanandaj and Mariwan. There are also lots of evidence which shows that Parsua was an important petty state along the great Khorasan road and located in the north of Mahidasht Plain. In this paper we also examined the wrong information about Parsua, Parsuash and Parsumash and its relations with Persians and their migration into Iran. It seems that except “Parsumash”, which had firstly been mentioned in the inscriptions of Senacherib in 691 B.C, which referred to Persia, the other names refer to the land of Parsua located in Central Zagros without any relation to Persians. So, the Zagros parsua and the land of the Persians in modern Fars has nothing in common except a similar name.
 
Conclusion
The present paper dealt with the localization of five petty states and lands of the first half of 1st millennium B.C locating in central Zagros. Our most significant sources for localization of these place names were neo-Assyrian written documents and archaeological data of this period from western Iran. In order to reach a valid answer, we have analyzed geographical data of the Neo-Assyrian inscriptions particularly those which reporting the Assyrian army campaigns into western Iran. We also try to identify the well-known late Iron Age sites of western Iran with the mentioned place-names. The result of the study indicates that Namri could be localized in western parts of modern Kermanshah while Hamban and Parsua are situated respectively in central and northern part of the province. Parsua probably situated in north of Mahidasht plain and can be identified with the ancient mound of Kheibar in Ravansar. Hamban can be localized in Behistun plain and has been probably mentioned in Aramaic version of Behistun inscription of Darius as the “hmbn”. Karalla is located in Hawraman (Avroman) near to Tangi var inscription and Allabria can be localized north of it near modern cities of mariwan and Sanandaj.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Zagros
  • Assyria
  • Toponyms
  • Kermanshah
  • Kurdistan
- ایمان‌پور، محمدتقی، 1382، «مکان جغرافیایی پارسوا، پارسواش و پارسوماش»، مجله مطالعات تاریخی (دانشگاه فردوسی مشهد)، شماره‌های 1 و 2، پاییز و زمستان، صص: 29-50.
- ایمان‌پور، محمدتقی؛ و علی‌زاده، کیومرث، 1391، «ورود پارسی‌ها به انشان: بررسی رابطه‌ی پارسی‌ها و ایلامی‌ها پیش از ظهور شاهنشاهی هخامنشیان»، پژوهش‌های علوم تاریخی، دوره‌ی 4، شماره‌ی 1، بهار و تابستان، شماره‌ی پیاپی 5، صص: 21-38.
- زارعی، محمد ابراهیم، 1383، «نقش‌برجسته و کتیبه‌ی تنگی‌ور، کتیبه‌ی سارگن دوم در تنگی‌ور»، نامه‌ی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی، شماره‌ی 7، دوره‌ی دوم، صص: 11-30.
- سرفرار، علی‌اکبر، 1347، «سنگ‌نبشته‌ی میخی اورامانات»، مجله‌ی بررسی‌های تاریخی، شماره‌ی 3، دوره‌ی 5، صص: 13-27.
- سعیدیان، سعدی؛ و فیروزمندی، بهمن، 1395، «از کوه سیلخزو تا کوه بیکنی: جغرافیای تاریخی سرزمین ماد در دوره آشور نو»، مجله‌ی مطالعات باستان‌شناسی، دوره‌ی 8، شماره‌ی 2، پاییز و زمستان، صص: 71-90.
- فرای، ریچارد نلسون، 1373، میراث باستانی ایران، ترجمه‌ی مسعود رجب‌نیا، چاپ چهارم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- کالمایر، پتر، 1385، «چشم‌انداز کمبدنه»، بیستون: کاوش‌ها و تحقیقات سال‌های 1967-1963، به‌کوشش: ولفرام کلایس و پتر کالمایر، برگردان: فرامرز نجد سمیعی، انتشارات سازمان میراث‌فرهنگی، صص: 17-20.
- کامرون، جرج گلن، 1365، ایران در سپیده دم تاریخ، ترجمه‌ی حسن انوشه، چاپ اول،  تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- کلایس، ولفرام، 1385، «دژ مادی»، بیستون: کاوش‌ها و تحقیقات سال‌های 1967-1963، به‌کوشش: ولفرام کلایس و پتر کالمایر، برگردان: فرامرز نجد سمیعی، انتشارات سازمان میراث‌فرهنگی، صص: 29-32.
- لوکوک، پی‌یر، 1382، کتیبه‌های هخامنشی، ترجمه‌ی نازیلا خلخالی، تهران: نشر فروزان.
- مایر، والتر، 1388، متن و ترجمه گزارش لشکرکشی سارگن به اورارتو در سال 714 پ.م.، ترجمه‌ی فرامرز نجدسمیعی، تهران: انتشارات گنجینه‌ی هنر.
- ملازاده، کاظم، 1389، «پادشاهی مانّا، نگاهی به ساختارهای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی بر پایه‌ی آگاهی‌های باستان‌شناسی و جغرافیای تاریخی»، باستان‌پژوهی، دوره‌ی جدید، شماره‌ی 7، صص: 45-53.
- ملازاده، کاظم؛ و گودرزی، علیرضا، 1395، «جغرافیای تاریخی پادشاهی الّیپی»، مجله‌ی پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، دوره‌ی ششم، شماره‌ی 10، بهار و تابستان 1395، صص: 83-100.
- ملازاده، کاظم، 1391، «پارشوا، پارسوا، پارسواش، پارسوماش و ارتباط آن با پارسی‌ها و مهاجرت آنان به داخل سرزمین ایران»، مجله‌ی پژوهش‌های علوم تاریخی، دوره‌ی 4، شماره‌ی 2، پاییز و زمستان، شماره‌ی پیاپی 6، صص: 107-123.
- ملکزاده، مهرداد؛ و احمدزاده خسروشاهی، سولماز، 1396، «شاهانه یا نه؟یادبودنامه‌های آشوری در نواحی شرقی امپراتوری»، فصلنامه‌ی پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، دوره‌ی 7، شماره‌ی 13، تابستان، صص: 102-83.
 
- Alibaigi, S. Aminikhah, N & Fatahi, F., 2016, “In Search of Harhar (the Neo-Assyrian Kar-Šarrukin) in the Central Zagros Mountain, Western Iran: A New Proposal”, Iran, vol. LIX.II, pp. 25-46.
- Billerbeck, A., 1898, Das Sandchak Suleimania und dessen persische Nachbarlandschaften zur babylonischen und assyrischen zeit. Leipzig.
- Brinkman J. A., 1968, “A Political History of Post-Kassite Babylonia 1158-722 B.C.” Analecta Orientalia 43, Roma.
- Brown, S. C., 1979, “Kinship to Kingship, Archaeological and Historical Studies in Neo-Assyrian Zagros”, Ph.D. dissertation, University of Toronto, Unpublished.
- Bryce, T., 2009, The Routledge Handbook of the People and Places of Ancient Western Asia, Routledge, London and New York.
- Diakonoff, I. M & Kashkai, S.M., 1981, Geographical Names According to Urartian Texts, Répertoire Géographique des Textes Cunéiformes 9 (RGTC IX), Wiesbaden.
- Forrer, E., 1920, Die Provinzeinteilung des Assyrischen Reiches, Leipzig.
- Frame, G. 1999, “The Inscription of Sargon II at Tang-i-var”, Orientalia 68, pp. 31-57.
- Greenfield, J. & Porten, B., 1982, The Bisitun Inscription of Darius the Great: Aramaic Version, Corpus Inscriptionum Iranicarum, Part I, Incription of Ancient Iran, London.
- Herzfeld, E., 1968, The Persian Empire, Wiesbaden.
- Isidore of Charax., 1914, Partian Stations, The Greek Text with a Translation and Commentary by Wilfred H. Schoff, Commercial Museum, Philadelphia.
- Kent, R. G, 1950, Old Persian: Grammer, Text, Lexicon, New Haven, Connecticut.
- Kinner-Wilson, J. V., 1962, “The Kurba’il Statue of Shalmaneser III”, Iraq 24, pp. 90-115.
- König, F. W., 1955-1957, Handbuch der Chaldischen Inschriften (=Archive der Orientforschung, Beiheft 8, Teil 1), Selbstverlag, Graz.
- Levine L. D., 1972, Two Neo-Assyrian Stelae from Iran (Royal Ontario Museum. Art and Archaeology, Occasional Paper 23), Toronto.
- Levine L. D., 1972-75, “Ḫarḫar”, Reallexicon der Assyriologie und Vorderasiatischen Archäologie IV, pp. 120-121.
- Levine L. D., 1973, “Geographical Studies in the Neo-Assyrian Zagros-I”, Iran 11, pp. 1-27.
- Levine L. D., 1974, “Geographical Studies in the Neo-Assyrian Zagros-II”, Iran 12, pp. 99-124.
- Levine, L. D., 1972-75, “Hamban”, Reallexicon der Assyriologie IV, Berlin, pp. 71.
- Medvedskaya, I. N., 1999, “Media and its neighbours I: The Localization of Ellipi”, Iranica Antiqua XXXIV, pp. 53-70.
- Parpola, S & Porter, M., 2001, The Helsinki Atlas of the Ancient Near East in The Neo-Assyrian Period, The Casco Bay Assyriological Institute, The Neo-Assyrian Text Corpus Project.
- Parpola, S., 1970, Neo-Assyrian Toponyms, AOAT 6, Neukirchen.
- Pecorella P.E & Salvini, M., 1984, “Tra lo Zagros e l’Urmia: Recherche storiche et archeologiche nell’Azerbaigian iraniano”, Incunabula Graeca, vol. 78, pp. 35-51.
- Postgate, J.N., 1984, “The Historical Geography of the Hamrin Basin”, Sumer 40, 149-159.
- Radner, K., 2003, “An Assyrian View on the Medes”, in Giovanni B. Lanfranchi, Michael Roaf and Robert Rollinger (eds.), Continuity of Empire (?) Assyria, Media, Persia, Padova pp. 37-64.
- Reade, J. E., 1978, “Kassites and Assyrians in Iran”, Iran 16, pp. 137-143.
- Reade, J. E., 1995, “Iran in Neo-Assyrian Period”, in Liverani (ed.) Neo-Assyrian Geography, pp. 31-42.
- Schrader, E., 1878, Keilinschriften und Geschichtsforschung, Giessen.
- Smith, S., 1951, “Parsuash and Solduz”, Professor Puré Davoud Memorial Volume, The Iran League, vol. II, Bombay, pp. 62-77.
- Speiser, E.A., 1926-27, “Southern Kurdistan in the annals of Ashurnasirpal and today”, AASOR 8, pp. 1-42.
- Streck, M., 1898-1899-1900, “Das Gebiet der heutigen Landschaften Armenien, Kurdistan und Westpersien nach den babylonisch-assyrischen Keilinschriften”, ZA XIII (1898) pp. 57-100, ZA XIV (1989) pp. 103-72, ZA XV (1900) pp. 257-382.
- Thompson, R. C. & Mallowan, M. E. L., 1933, “The British Museum Excavation at Nineveh 1931-32”, Annals of Archaeology and Anthropology 20, pp. 86-98.
- Thureau-Dangin, F., 1912, Une Relation de la Huitième Campagne de Sargon, Paris.
- Unger, E., 1959-1971, “Gannanate”, Reallexicon der Assyriologie III, Berlin, 139-140.
- Von Voigtlander, E., 1978, The Bisitun Inscription of Darius the Great: Babylonian Version, Corpus Inscriptionum Iranicarum, Part I, Incription of Ancient Iran,London.
- Weissbach, F. H., 1911, Die Keilinschriften der Achämeniden, Leipzig.
- Young, T. C., 1967, “The Iranian Migration into the Zagros”, Iran V, pp. 11-34.
- Young, T. C., 2003, “Parsua, Parsa and Pot sherds”, in Miller and Abdi (eds.) Yeki bud, Yeki nabud, Essays on the Archaeology of Iran in honor of William Sumner, Los Angeles, pp. 243-248.
- Zadok, R., 2001, “The Ethno-Linguistic Characters of Northwestern Iran and Kurdistan in The Neo-Assyrian Period”, Iran XXXX, pp. 89-151.
- Zadok, R., 2006, “Mannea”, Encyclopedia Iranica, www.iranicaonline.org/ articles/mannea