امامزاده شهداء(سلطان ابراهیم)خرّمی- ده بید فارس؛ خانقاهی از عصر ایلخانی-تیموری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد باستان شناسی دانشگاه هنر اصفهان

2 دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه هنر اصفهان

چکیده

مقابر و آرامگا‌ه‌ها، از دیگر اَشکال معماری است، که از دیرباز تاکنون، در ارتباط با آیین و اعتقادات مردم هر دوره و هر منطقه بوده است. در ایران دوره‌ی اسلامی، بناهای آرامگاهی و مذهبی بسیاری وجود دارند که به‌عنوان امامزاده، مورد زیارت عموم واقع شده‌اند. اما در برخی موارد، این‌گونه بناها، مدفن شخص صوفی یا عالم بزرگی است که مورد احترام مردم هستند. بناهای ساخته شده بر روی مدفن این بزرگان، دارای ساختار معماری و ویژگی‌هایی است، که حکایت از یک خانقاه دارد. در استان فارس، تعدادی آرامگاه از این نوع وجود دارد، که اکثراً مربوط به قرون میانه‌ی اسلامی بوده و عملکرد خانقاهی داشته‌اند. امامزاده شهداء (سلطان ابراهیم) خرّمی-ده‌بید استان فارس، از جمله‌ی آن‌هاست که دارای سبک معماری و تزییناتی مشابه آثار معماری ایلخانی و تیموری است؛ اما به جهت عدم وجود شواهدی درخصوص تاریخ ساخت؛ قدمت و عملکرد بنا، ناشناخته مانده است. بر این اساس، پژوهش پیشِ‌رو با رویکردی تاریخی-تطبیقی و با هدف پاسخ‌گویی به این پرسش‌ها شکل گرفت؛ 1)مجموعه‌ی امامزاده شهداء، براساس ساختار معماری و تزییناتش، در زمره‌ی آثار کدام دوره قرار می‌گیرد؟ 2)عملکرد اصلی بنای امامزاده شهدا چیست و چه عواملی موجب شکل‌گیری این بنا شده است؟ در این راستا؛ ابتدا یک بررسی میدانی در کل مجموعه‌ی آرامگاهی امامزاده شهداء صورت گرفت و سپس با استناد به منابع مکتوب، ساختار و تزیینات معماری بنا با دیگر آثار مشابه در منطقه‌ی فارس و مناطق همجوار، به‌ویژه استان‌های مرکزی ایران، مانند کرمان، یزد و اصفهان مورد مقایسه و مطالعه‌ی تطبیقی قرار گرفت. حاصل کار، تشابه میان ساختار و تزیینات معماری بنای مورد پژوهش، با تعدادی از بناهای دوران ایلخانی-تیموری در مناطق یاد شده بود و در نهایت؛ با توجه به ویژگی‌ها و موقعیت بنا، نتایجی از عملکرد خانقاهی آن، در برهه‌ی زمانی اواسط قرن هشتم تا اواخر قرن نهم هجری قمری به‌دست آمد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Imamzad-e Shohada (Sultan-Ibrahim) Khorrami-DehBid Monastery of the Ilkhanid-Timurid Era

نویسندگان [English]

  • Akram Ebrahimzadeh 1
  • Ahmad Salehikakhki 2
1 Department of Archaeology, Faculty of Conservation and Restoration, Art university of Isfahan, Isfahan, Iran
2 Department of Archaeology, Art University of Isfahan, Isfahan, Iran
چکیده [English]

Many holy monuments & burials were built in various places of Iran. These structures which are known as Imamzad-e have special features. It also be mentioned that these Imamzad-e constructions, as a form of burial structures. In some of the cases, are the Sufi’s or some great people’s graves and burials which are respected by Muslims, as holy places and have the structure, architectural decoration. In the Fars province, there are a number of such these graves, that have the function of a monastic. However, due to lack of evidences about the date of the construction of some burials, the construction date of some places like Imamzad-e Shohada (Sultan-Ibrahim) Khorrami-Deh‌Bid is unclear. In the Fars, there are similar architectures and decorations similar to the Ilkanid era and the Timurid era. The purpose of this research, with the historical-comparative investigation, is answering some of the related questions: 1) based on the structure & decoration type of the Imamzad-e Shohada, which era does the building of Imamzad-e belong to? 2) what are the factors and features of Imamzad-e Shohada’s formation, type, and function? At the first, a survey was carried out, then based on the gained written references and based on the evidences of other similar places, and decoration of Imamazad-e Shohada was compared with existed similar architecture in the regions of Fars province and its neighbour, such as Kerman, Yazd & Isfahan. then, the results of the investigation to a number of other holy buildings, constructions, monuments & monasteries dated to the Ilkanid-Timurid era. At the end, regarding the characteristics and evidences of this Islamic holy building & its structure, decoration, feature, and form there are evidences of a monastic function in the Imamzad-e Shohada. The final results of this study also show that the Imamzad‌-e Shohada is related to the time of the 8 to 9 A.H.
Keywords: Fars, Khorrami-Dehbid, Imamzad-e Shohada (Sultan-Ibrahim), Monastery, Ilkhani-Timurid Architecture.
 
Introduction & Method
We can see a great number of mausoleums (or Boqa) and tombs In Islamic era of Iran. Some of them were a place of study, debate and residence of the religious figures and scholars, which later became their burial place after their decease in the next periods. Alongside the importance of their architectural structures and decorations, these burial structures have become a respected place, known as imamzadeh (holy shrines), to the disciples and the local people through the passage of time. There are many structures in this kind of it on the Fars province, most of them attributed to the Islamic medieval era and were places for gatherings of Sufi brotherhood known as monastery. Among them are Imamzadeh Davood-kherqe (the holy shrine) of Firooz-Abad, the mausoleum of Sheikh khalifa-Jahrom, the mausoleum of Sheikh Mohammad-Khonj and Imamzadeh Shah-Mir-Hamzeh-Bonavat. While some of these are explored and identified by the archaeologists and scholars, there are still some others remained unknown. Imamzadeh Shohada (the mausoleum of Ibrahim the Sultan) Khorami-Dehbid, given its architecture and decoration_ which, at first sight, is reminiscent of architectural works of the late Ilkhanid and Timuried period _ and also its location, is a tomb among the many others that appears to be a monastery (a place for gatherings of Sufi brotherhood). This research is conducted in response to the ambiguities about antiquity and the function of this tomb whose name is only mentioned in most of the architectural sources associated with Islamic era of Iran. Several sources have traced back the antiquity of this tomb to the Timurid and Aq-Qoyunlu periods. However, its antiquity and function have remained unknown due to the lack of evidence indicative of its construction date. Meanwhile, a very special place in Timurid period was possessed by Shirazi architects whose constructions in the governmental centers of Timurid have convinced the minds of the scholars to search the structures pertaining to this historical period and located in central areas of Iran, especially in Fars province. Having this assumption in mind, the tomb was first field- explored & studied by the authors. Then, based on the written sources, architectural structures and decorations, the tomb was compared with similar tombs located in the central areas of Iran, especially in Shiraz and the neighboring provinces including Kerman, Yazd and Isfahan. And finally, the antiquity and the function of this tomb were estimated through counting its features with other similar tombs.
 
Identified Traces
The tomb of Imamzadeh Shohada is located 4 kilometers away from the south of Safa-Shahr city, Fars province, Khorami district, and in the left-side of Shiraz-Isfahan road. This tomb includes the structure of burial of Imamzadeh (figure 1) & a Chahartaqi. In the south. The structure of the tomb has two central sections and several additional sections. (Map 1) there are distinctive architectural & decorative elements in the structure of Imamzadeh Shohada such as: stone decorations, Muqarnas, inscriptions, vaults and arches. The architecture of the tomb seems to be associated with the second period of Azari style (an interval from Timurid and Torkaman period), based on the plan and decoration of building for example: moqarnas vaults, the extensions in Sols calligraphy of the inscriptions, Moaraq tiles, forms of the vaults & arches. According to detail, the structure was compared to those built during the 8-9th century A.H in the Fars region and its neighboring provinces including Kerman, Yazd, and Isfahan. Based on the similarities, this tomb was dated to 8-9th century. Regarding the function of this structure, the tomb of Imamzadeh Shohada appears to be monastery, based on the factors such as: using the terms of “Sultan” and “mausoleums”, the usual location of monastery on the sideways of a road _ which seems to be suitable for travelers’ resting camps_and also in the outside of cities, the burial grounds next to monastery, the architectural plan of monastery and their overall architectural structure, and finally the similarity to other tombs such as Imamzadeh Davood-Kherqeh of Firooz-Abad, the mausoleum of Sheikh-Khalifa-Jahrom, the mausoleum of Sheikh-Mohammad-Khonj. The results introduce the structure of Imamzadeh Shohada (Sultan Ibrahim) Khoram-Bid as a monastery belonged to a Sufi known as Ibrahim the Sultan, who lived during the eighth-ninth century A.H and had religious activities in this place. 
 
Conclusion
This research is conducted in response to the ambiguities about antiquity and the function of this tomb whose name is only mentioned in most of the architectural sources associated with Islamic era of Iran. Several sources have traced back the antiquity of this tomb to the Timurid and Aq-Qoyunlu periods. According to the investigations carried out on the structure, architecture and the decorations of this tomb_including the muqarnas, mosaics, vault form, and inscriptions_this tomb evokes Azari style of Persian architecture. Through comparison with other tombs belonging to the eighth and ninth century A.H and located in Fars, Yazd, Kerman and Isfahan, it was concluded that this work of art must be associated with the Timurid-Torkamanan period. Its location in the countryside, the adjacent burial grounds, and also its resemblance to Imamzadeh Davoud-Kheqeh & the mausoleum of Sheikh Khalifa-Jahrom, this tomb appears to be a monastery. Finally, the tomb of Imamzade Shohada (Sultan Ibrahim) was introduced as a monastery pertained to a Sufi known as Ibrahim the Sultan, who lived during the 8 &9 century A.H, and became a shrine to his disciples after his death. With emphesize the centrality of Shia religion in Safavid period & devastation of the monastery became martyred.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fars
  • Khorrami-Dehbid
  • Imamzad-e Shohada (Sultan-Ibrahim)
  • Monastery
  • Ilkhani-Timurid Architecture
- آرشیو میراث‌فرهنگی فارس، 1378.
- ابن‌بطوطه، محمدبن عبداله، 1370، سفرنامه ابن‌بطوطه، ترجمه‌ی محمدعلی موحد، تهران: نشر آگه.
- افشار، ایرج، 1354، یادگارهای یزد؛معرفی ابنیه تاریخی و آثار باستانی شهر یزد، جلد دوم، تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
-انصاری، إمالی خواجه عبداله، 1341، طبقات صوفیه، به‌اهتمام: عبدالحی حبیبی، تهران: چاپ کابل.
-اوکین، برنارد، 1386، معماری تیموری در خراسان، ترجمه‌ی علی آخشینی، مشهد: بنیاد پژوهش های اسلامی.
-بلر، شیلا؛ و بلوم، جاناتان، 1388، هنر و معماری اسلامی (2)، ترجمه‌ی یعقوب آژند، تهران: سمت.
-پیرنیا، محمدکریم، 1387، سبک‌شناسی معماری ایرانی، تدوین: غلامحسین معماریان، تهران: سروش دانش.
-ترکمان، اسکندربیک، 1381، تاریخ عالم آرای عباسی، جلد اول و نیمی از جلد دوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
-حاجی‌قاسمی، کامبیز، 1389، گنج‌نامه فرهنگ آثار معماری اسلامی ایران، دفتر یازدهم، «امامزاده‌ها و مقابر»، بخش اول، تهران: مرکز اسناد و تحقیقات دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی.
-حسامپور، اسماعیل، 1394، طرح مرمت امامزاده شاه میرحمزه(ع) و بررسی امکان احیای بافت همجوار آن در شهرستان بوانات، اصفهان: دانشگاه هنر اصفهان.
-راد، احسان، 1386، «گزارش عملکرد کارگاه های مرمت»، فارس: سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان فارس.
-رشیدی، خسرو، 1396، شهرستان خرم بید و فرهنگ مردم آن، شیراز: انتشارات قشقائی.
-زنده‌دل، حسن؛ و دستیاران، 1377، مجموعه راهنمای جامع ایرانگردی استان فارس، تهران: نشر ایرانگردان.
-سهروردی، یحیی بن حبش، 1380، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، جلد سوم، به‌تصحیح و مقدمه: حسین نصر، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
-شراتو، امبرتو؛ گروبه، ارنست، 1376، هنر ایلخانی و تیموری، ترجمه‌ی یعقوب آژند، تهران: ناشر مولی.
-غروی، مهدی، 1376،  آرامگاه در گستره فرهنگ ایرانی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
-عدلی، محمدرضا، 1392، «علل گسترش جماعت‌های اولیه‌ی صوفیان و شکل‌گیری خانقاه‌ها»، مجله ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، شماره‌ی 30، صص: 113-93.
-کیانی، محسن، 1369، تاریخ خانقاه در ایران، تهران: نشر طهوری.
-کیانی، محمدیوسف، 1388، تاریخ هنر معماری ایران در دوره‌ی اسلامی، تهران: سمت.
-گلمبک، لیزا؛ و ویلبر، دونالد، 1374، معماری تیموری در ایران و توران، ترجمه‌ی کرامت‌اله افسر و محمدیوسف کیانی، تهران: سازمان میراث‌فرهنگی کشور.
-مدیریت میراث‌فرهنگی استان فارس، 1381، سیمای میراث‌فرهنگی فارس، تهران: اداره آموزش، انتشارات و تولیدات فرهنگی (سازمان میراث‌فرهنگی).
-میرزا ابوالقاسمی، محمدصادق، 1387، کتیبه های یادمانی فارس؛ بناهای قرن هفتم تا دهم هجری، تهران: فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران.
-نوروزی، رضا، 1384، بررسی باستان‌شناسی فیروزآباد، فارس: نشر دانشنامه فارس و سازمان میراث‌فرهنگی و گردشگری فارس.
- ویلبر، دونالد نیوتون، 1393، معماری اسلامی ایران در دوره‌ی ایلخانان، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
-هنرفر، لطف‌اله، 1376، آشنایی با شهر تاریخی اصفهان، اصفهان: انتشارات گل‌ها.
-هیلن‌براند، رابرت، 1379، مقابر (از کتاب معماری ایران دوره‌ی اسلامی)، تهران: سمت.
 
- Spencer, T. J., 1971, The sufi orders in Islam. Oxford: Oxford university press.
-Picket, D., 1997, Early Persian Tilework, the medieval Flowering of Kashi. Madison: Fairleigh Dickinson university Press, London: Associated university Presse.