آغاز امارت اسحاق‌بن‌احمد سامانی (301ه.ق.) در سمرقند با استناد بر شواهد سکه‌شناسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری باستان شناسی، گروه باستان شناسی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران .

2 استادیار گروه باستان شناسی، دانشکدۀ هنر، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران.

3 دانشیار گروه باستان شناسی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.

4 استادیار گروه باستان شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه سیستان وبلوچستان، زاهدان، ایران.

چکیده

پس از کشته‌شدن «احمدبن‌اسماعیل» (295-301 ه‍.ق.)، هم‌زمان «اسحاق‌بن‌احمد»، بزرگ خاندان «سامانی» و «نصربن‌احمد» (301-331 ه‍.ق.)، فرزند خردسال «امیراحمد» به ادعای امارت برخاستند که درنهایت به نزاع و پیروزی نصر خردسال انجامید. از آنجایی‌که کتب تاریخی مطالب پراکنده و متفاوتی در این باب داشته، علم سکه‌شناسی می‌تواند اطلاعات ارزشمندی را برای رفع این تفاقضات در اختیار محققین قرار دهد؛ پس پایه و مبنای اصلی این مقاله را داده‌های سکه‌شناختی، به‌ویژه فَلسی شاخص از «امیراسحاق» تشکیل می‌دهد که نام امیر درگذشته، «اسماعیل‌بن‌احمد» (279-295ه‍.ق.) را نیز بر خود جای داده و به تاریخ 301ه‍.ق. در شهر سمرقند به ضرب رسیده‌ است. پرسش‌های اصلی این پژوهش عبارتنداز: 1. چگونه می‌توان با استفاده از سکه مسین امیراسحاق (ضرب سمرقند به سال 301ه‍.ق.) بخشی از تاریخ آن عصر را بازسازی نمود؟ 2. نام امیر درگذشته، اسماعیل به چه علت بر این نوع سکه نقر گردیده و در مشروعیت‌یافتن اسحاق چه نقشی داشته است؟ این مقاله بر آن است تا علاوه‌بر معرفی این سکۀ شاخص که برای نخستین‌بار انجام می‌گردد، با رویکرد باستان‌شناسی ادراکی و رهیافت تاریخی به بازسازی و مشخص ساختن علل برخی از حوادث با همراهی داده‌های سکه‌شناختی در کنار متون تاریخی بپردازد. برآیند اصلی این پژوهش، مسألۀ مشروعیت یافتن امیراسحاق از جانب خلافت بغداد بود که می‌توان نتیجه یافت، این سکه در خلال فرآیند مشروعیت‌یابی امارت اسحاق از جانب خلافت عباسی، به ضرب رسیده و از آنجا که ضرب سکه نشانی از قدرت‌یافتن محسوب می‌شده و مشروعیت وی برای امارت نیز در دست اقدام بوده، آوردن نام امیر ماضی بر سکه‌ها، می‌توانسته مشروعیت اسحاق را در آن مدت تضمین سازد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Beginning of Ishaq Ibn Ahmad Samani’s Emirate (301 A.H.) in Samarqand Based on Numismatics Evidence

نویسندگان [English]

  • muhammad amin saadat mehr 1
  • Hossein Kuhestani Andarzi 2
  • hasan hashemi 3
  • Zohreh Joyzi 4
1 Ph.D. Student in Archeology, Department of Archeology, Faculty of Art and Architecture, Mazandaran University, Babolsar, Iran.
2 AAssistant Professor, Department of Archeology, Faculty of Arts, Birjand University, Birjand, Iran.
3 Associate Professor, Department of Archeology, Faculty of Art and Architecture, Mazandaran University, Babolsar, Iran.
4 Assistant Professor, Department of Archeology, Faculty of Literature and Humanities, Sistan and Baluchestan University, Zahedan, Iran.
چکیده [English]

Abstract
After the death of Ahmad ibn Ismail (295-301 AH), at the same time Ishaq ibn Ahmad (301 AH), the great of the Samani family and Nasr ibn Ahmad (301-331 AH), emir Ahmad’s young son rose to claim Emirate, which eventually led to the infighting and victory of Nasr. Since historical books have been widely dispersed, coin science can provide researchers with valuable information to address these discrepancies. emir Ishaq is the name of the late emir, also known as Ismail ibn Ahmad (279-295 AH) and dates to 301 AH. He was beaten in Samarqand. The main questions of this study are: 1. How can a part of the history of that era be reconstructed by using the copper coin of emir Ishaq (issued by Samarqand in 301 AH)? 2. emir’s name is dead, why has Ismail insisted on this type of coin, and what role did Ishaq have in legitimizing it? In addition to introducing this first coinage index, this paper seeks to reconstruct and identify the causes of some events along with the cognitive cointegration data along with historical texts, using a cognitive archaeological approach and a historical approach. The main result of this study was the issue of legitimizing the Emir of Ishaq from the Baghdad Caliphate, which can be concluded that this coin was minted during the process of legitimizing the Emirate of Ishaq by the Abbasid caliphate, and since the coinage was considered a sign of power. And his legitimacy for the Emirate was also in the offing, bringing the name of the emir down to the coins could guarantee Ishaq’s legitimacy at that time.
Keywords: Ishaq Ibn Ahmad, Samarqand, Numismatics, Samanids, Nasr Ibn Ahmad.
 
Introduction
After the assassination of Ahmad ibn Ismail in the month of Jumada al-Thani in 301 AH, widespread chaos spread over the Samanid realm, And the pole of Samarqand and the establishment of the great Samani family, the brother of emir Ismail, Ishaq Ibn Ahmad, which finally ended with the victory of the Bukhara pole over Samarqand, in favor of the new emir, Nasr. While we were studying this topic, while reviewing the auction booklet of “Stephen Album Rare Coins” Institute, copper coins by emir Ishaq Samani, attracted attention. The auction booklet also placed this coin in the category of rare coins (RRR) in terms of quantity and considered it to be related to the first days of Isaac’s claim to Samanid territory; “A copper coin from the city of Samarqand, multiplied in the year 301 AH”. So, given that historical books provide scattered and different information, especially the time of this event, this copper scales, along with other coins that were struck at the height of the chaos, can be used as A valuable document should be placed next to other books and archeological data and clarify some dark points of the history of this period.
Research Questions: This research raises two main questions: 1. How can a part of the history of that era be reconstructed using the copper coin of emir Ishaq (Samarqand minted in 301 AH)? 2..Why did the name of the late emir, Ishmael, become silver on this type of coin, and what role did it play in giving Isaac legitimacy? In this research, perceptual archeological approaches and historical approach were used to examine the ancient data, ie coins. Perceptual archeology is the study of the way of thinking in the past, which discovers mental products through the remnants of the past. The historical approach is the reconstruction of the human past based on the critical analysis of historical texts, which is finally evaluated with archaeological data and provides the final analysis. In fact, the use of perceptual archeology and historical approach in the Samanid era, which has left both material evidence and historical texts, can be the main and appropriate basis.
 
Identified Traces
Initially, the purpose of creating coins was to facilitate exchanges and trade, but after a short time, coins became a symbol of ethnicity, sovereignty, independence, etc .; The Samanid Emirate and other contemporary Islamic emirates were not outside the scope of this argument; But it goes without saying that at that time, the permission of the Caliph of Baghdad was a prerequisite for minting coins. The coin in question is the copper coin of the year 301 AH. And it is beaten in Samarqand that the words: “Allah / Muhammad / Rasoul / Allah / Ishaq” and on the margin of the phrase: “Mimma Amr bi al-Emir Ismail Ibn Ahmad Abqah Allah”. Has become silver; On the center of the back of this coin is written the phrase: “La Ilaha Illa / Allah Vahdahu / La Sharik lah” And on the margin of it, the phrase: “Bism Allah Zuriba Haza al-Fals bi Samarqand Sinat Ehedi w thulth Mea’a” is written. There is no information about the division of the coins of the copper coins in the Samanid period, so it is clear that they were generally called “Fals”; Even in terms of weight and scale, those coins are indistinguishable, because they scatter in weights between 2 and 4.5 grams, perhaps these weights can be considered local and regional. The weight of the coin studied in this article is 2.82 grams according to the common weights. The name of emir Ishaq is mentioned on the center of the coin and Ismail’s name is mentioned on the margin of the deceased emir, but what was the reason for this action? According to the authors, the coin was minted during the process of legitimizing Isaac by the caliphate. Since the minting of coins was a sign of gaining power and his legitimacy for the emirate was underway, mentioning the name of the previous emir on the coins could have guaranteed Isaac’s legitimacy at that time.
 
Conclusion
In the past, one of the purposes of coinage, which later became the most important goal, was to show the authority and consolidate the power of the coin owner. In addition to two important and common features of Samani coins, namely the date (301 AH) and the place of minting (Samarqand), this coin bears the name of emir Ismail Samani after six years of his death, as the main emir of the emirate and the name of emir Ishaq. The title of dependent emir has taken its place; Taking into account these features and the help of other historical texts, an important part of the political history of that era was explained and reconstructed, so this coin should be considered the representative of the first coin of Isaac after the claim of the Samanid Emirate. It should be noted that one of the pillars of emir Samani’s legitimacy at that time was the approval of the caliphate of Baghdad, and its appearance was revealed by mentioning the name of the caliph in the sermon and coins; Normally, when the principal emir of the Samanid emirate gives a territorial command to an emir, the emir emperor displays the name of the principal emir on the coins to indicate his legitimacy; It can now be understood that Ishaq in the early days of his emirate, when he had not yet received the approval of the Abbasid caliph, showed his legitimacy by naming the late emir Ismail. So the main knot that was untied by this coin was the issue of legitimizing Ishaq and its stages by the Caliphate of Baghdad, which can be concluded that this coin was struck during the process of legitimizing the Emirate of emir Ishaq by the Abbasid Caliphate. Since the minting of coins was a sign of gaining power and his legitimacy for the emirate was underway, mentioning the name of the previous emir on the coins could have guaranteed Isaac’s legitimacy at that time.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ishaq Ibn Ahmad
  • Samarqand
  • Numismatics
  • Samanids
  • Nasr Ibn Ahmad
- ابن‌اثیر، عزالدین علی، 1382، تاریخ کامل. جلد دهم و یازدهم، ترجمۀ حمیدرضا آژیر، تهران: اساطیر.
- ابن‌اسفندیار، بهاءالدین محمد، 1320، تاریخ طبرستان. جلد اول، تصحیح: عباس اقبال؛ به کوشش: محمد رمضانی، تهران: کلاله خاور.
- ابن‌العمادالحنبلی، شهاب‌الدین عبدالحی، 1410ق، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، الجزء الرابع. تصحیح: عبدالقادر الارناووط و محمود الارناووط، دمشق و بیروت: دار ابن‌کثیر.
- ابن‌الوردی، زین‌الدین عمر، 1417ق.، تاریخ ابن‌الوردی (تتمه المختصر فی اخبار البشر). الجزء الاول، بیروت: دارالکتب العلمیه.
- ابن‌تغری‌بردی، جمال‌الدین یوسف، 1383ق.، النجوم الزاهره فی ملوک مصر و القاهره. الجزء الثالث، تصحیح: احمد زکی العدوی، قاهره: المؤسسه المصریه العامه.
- ابن‌جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن، 1412ق.، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم. الجزء الثانی عشر و الثالث عشر، تصحیح: نعیم زرزور؛ تحقیق: محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت: دارالکتب العلمیه.
- ابن‌خلدون، ابوزید عبدالرحمن، 1383، العبر (تاریخ ابن‌خلدون). جلد سوم، ترجمۀ عبدالمحمد آیتی، چاپ سوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- ابن‌فندق، ابوالحسن علی، 1317، تاریخ بیهق.  تصحیح: احمد بهمنیار، تهران: بنگاه دانش.
- ابوالفداء، عمادالدین اسماعیل، بی‌تا، المختصر فی اخبار البشر. الجزء الثانی، قاهره: مطبعه الحسینیه المصریه.
- اصفهانی، ابوعبدالله حمزه، 1346، تاریخ پیامبران و شاهان (سنی ملوک و الارض و الانبیاء). ترجمۀ جعفر شعار، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- البناکتی، فخرالدین داود، 1348، تاریخ بناکتی (روضه الاولی الالباب فی معرفه التواریخ و الانساب). تصحیح: جعفر شعار، تهران: انجمن آثار ملی.
- بیهقی، ابوالفضل محمد، 1383، تاریخ بیهقی. تصحیح: علی‌اکبر فیاض؛ به کوشش: محمدجعفر یاحقی، چاپ چهارم، مشهد: موسسۀ چاپ و انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
- تاریخ سیستان، 1314، تصحیح: محمدتقی بهار؛ به‌کوشش: محمد رمضانی، تهران: کلاله خاور.
- حاجی‌خلیفه، مصطفی‌بن‌عبدالله، 1384، ترجمۀ تقویم التواریخ. از مترجمی ناشناخته؛ تصحیح: میرهاشم محدث، چاپ دوم، تهران: میراث مکتوب.
- حاکم‌نیشابوری، ابوعبدالله محمد، 1375، تاریخ نیشابور. ترجمۀ محمدبن‌حسین خلیفه‌نیشابوری؛ به‌تصحیح: محمدرضا شفیعی‌کدکنی، تهران: آگه.
- الحسینی‌القزوینی، یحیی‌بن‌عبدالطیف، 1314، لب التواریخ. تصحیح: سیدجلال‌الدین طهرانی، تهران: کلاله خاور.
- حکیمیان، ابوالفتح، 1368، علویان طبرستان. چاپ دوم، تهران: الهام.
- خواندمیر، غیاث‌الدین‌بن‌همام‌الدین، 1372، مآثر الملوک به ضمیمه خلاصه الاخبار و قانون همایونی. تصحیح: میرهاشم محدث، تهران: مؤسسۀ خدمات فرهنگی رسا.
- خواندمیر، غیاث‌الدین‌بن‌همام‌الدین، 1380، حبیب السیر فی اخبار افراد بشر. جلد دوم، با مقدمۀ جلال‌الدین همایی؛ تصحیح: محمد دبیرسیاقی، چاپ چهارم، تهران: اساطیر.
- الذهبی، شمس‌الدین محمد، 1413ق.، تاریخ اسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام. الجزء الثالث و العشرون، تصحیح: عمر عبدالسلام تدمری، بیروت: دارالکتاب العربی.
- رایگانی، سیدابراهیم؛ و سعادت‌مهر، محمدامین، 1398، «پژوهشی بر سکه‌هایی شاخص از نصربن‌احمد سامانی (ضرب شده به سال 301ه‍.ق. در سمرقند)، با خوانشی نو از تاریخ سیاسی آن دوره». پژوهش‌های علوم تاریخی، شمارۀ 19، صص: 73-92.
- رضایی‌باغ‌بیدی، حسن، 1393، سکه‌های ایران در دوره اسلامی: از آغاز تا برآمدن سلجوقیان. تهران: سمت.
- رنفریو، کالین؛ و بان، پل، 1390، مفاهیم بنیادی در باستان‌شناسی. ترجمۀ اکبر پورفرج و سمیه عدیلی، تهران: سمیرا.
- السمعانی، ابی‌سعد عبدالکریم، 1408ق.، الانساب. الجزء الثالث، تصحیح: عبدالله عمر البارودی، بیروت: دارالجنان.
- الصفدی، صلاح‌الدین خلیل‌، 1420ق.، الوافی بالوفیات. الجزء السادس، تصحیح: احمد الارناووط و تزکی مصطفی، بیروت: دار احیا التراث العربی.
- طبری، ابوجعفر محمد، 1369، تاریخ طبری (تاریخ الرسل و الملوک). ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، جلد پانزدهم، چاپ سوم، تهران: اساطیر.
- العظیمی‌الحلبی، ابوعبدالله محمد، 1404ق.، تاریخ حلب. تصحیح: ابراهیم زعرور، دمشق: بی‌جا.
- العیون و الحدائق فی اخبار الحقائق، 1391ق.، الجزء الرابع القسم الاول، تصحیح: عمر سعیدی، دمشق: المعهد الفرنسی بدمشق للدراسات العربیه.
- غفاری، احمدبن‌محمد، 1343، تاریخ جهان آرا. تصحیح: حسن نراقی، تهران: کتابفروشی حافظ.
- غفاری، احمدبن‌محمد، 1404ق.، تاریخ نگارستان. تصحیح: مرتضی مدرس‌گیلانی، تهران: کتابفروشی حافظ.
- فصیح‌خوافی، احمدبن‌محمد، 1386، مجمل فصیحی. جلد دوم، تصحیح: سیدمحسن ناجی‌نصرآبادی، تهران: اساطیر.
- قرطبی، عریب‌بن‌سعد، 1369، دنبالۀ تاریخ طبری. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، چاپ سوم، تهران: اساطیر.
- القلقشندی، ابی‌العباس احمد، بی‌تا، مآثر الانافه فی معالم الخلافه. الجزء الاول، تصحیح: عبدالستار احمد فراج، بیروت: عام الکتب.
- قهرمانی، ابوالفضل، 1349، «سکه، نشان قومیت و آزادگی (1)». هنر و مردم، شمارۀ 92، صص: 21-35.
- کیان‌زادگان، سوسن؛ رجایی، سیدجلال؛ مسجدی‌خاک، پرستو؛ و سعادت‌مهر، محمدامین، 1398، «تجزیه‌ی عنصری سکه‌های پیروز ساسانی به روش پیکسی (PIXE)، مطالعۀ موردی: سکه‌های گنجینه‌ی پیروزگت کشف‌شده از روستای تیس چابهار». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، شمارۀ 22، صص: 181-196.
- گردیزی، ابوسعید عبدالحی، 1315، زین الاخبار (تاریخ گردیزی). تصحیح: محمد قزوینی، تهران: کتابخانه ادب.
- مجدی‌الحسینی، مجدالدین محمد، 1342، زینت المجالس. تصحیح: احمد احمدی، تهران: کتابفروشی سنایی.
- مجمل التواریخ و القصص، 1318، تصحیح: محمدتقی بهار؛ به‌کوشش: محمد رمضانی، تهران: کلاله خاور.
- مستوفی‌قزوینی، حمدالله‌بن‌ابی‌بکر، 1339، تاریخ گزیده. تصحیح: عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر.
- مستوفی‌قزوینی، حمدالله‌بن‌ابی‌بکر، 1387، ظفرنامه (قسم احکامیه). جلد چهارم، تصحیح: روح‌انگیز کراچی؛ زیر نظر: مهدی مدائنی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- مسکویه‌الرازی، ابوعلی احمد، 1377، تجارب الامم و تعاقب الهمم. الجزء الخامس، تصحیح: ابوالقاسم امامی، تهران: سروش.
- معین‌الفقراء، احمدبن‌محمود، 1339، تاریخ ملازاده (مزارات بخارا). تصحیح: احمد گلچین‌معانی، تهران: کتابفروشی ابن‌سینا.
- منهاج‌سراج‌جوزجانی، منهاج‌الدین عثمان، 1342، طبقات ناصری. جلد اول، تصحیح: عبدالحی حبیبی، چاپ دوم، کابل: انجمن تاریخ افغانستان.
- موسوی‌حاجی، سیدرسول؛ شریفی، مصطفی؛ و شفیعی‌فر، فرزاد، 1391، «رویکردی باستان‌شناسانه به بازشناسی مفاهیم کاربردی و معنوی عناصر معماری دوران اسلامی ایران بر پایۀ دیوان اشعار حافظ شیرازی». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، شمارۀ 3، صص: 45-60.
- میرخواند، محمدبن‌خاوندشاه، 1380، روضة الصفا فی سیرة الانبیاء و الملوک و الخلفاء. جلد ششم، تصحیح: جمشید کیانفر، تهران: اساطیر.
- ناطق‌بالحق، ابوطالب یحیی، 1387، الافادة فی تاریخ الائمة الساده. تصحیح: محمدکاظم رحمتی، تهران: میراث مکتوب.
- النرشخی، ابوبکر محمد، 1317، تاریخ بخارا. ترجمۀ ابونصر احمدبن‌محمد القباوی؛ تلخیص: محمدبن‌زفر؛ تصحیح: محمدتقی مدرس‌رضوی، تهران: کتابفروشی سنایی.
- النسفی، نجم‌الدین عمر، 1378، القند فی ذکر علماء سمرقند. تصحیح: یوسف الهادی، تهران: میراث مکتوب.
- النویری، شهاب‌الدین احمد، 1424ق.، نهایۀ الارب فی فنون الادب. الجزء الخامس و العشرون، تصحیح: عبدالمجید ترحینی، بیروت: دارالکتب علمیه.
- هدایت، رضاقلی‌خان، 1373، فهرس التواریخ. تصحیح: عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- هروی، جواد، 1380، تاریخ سامانیان: عصر طلایی ایران بعد از اسلام. تهران: امیرکبیر.
- الهمذانی، ابوالحسن محمد، 1377ق.، تکملة تاریخ الطبری، تصحیح: البرت یوسف کنعان، بیروت: المطبعه الکاثولیکیه.
 
- Album, S., 2011, Checklist of Islamic Coins. Third Edition, Santa Rosa, Stephen Album Rare Coins.
- Baldwin’s: Islamic Coins, 10 December 2013, Auction 25, London, A. H. Baldwin & Son Ltd.
- Fedorov, M., 2004, “Farghana under the Samanids (According to the Data of Numismatics)”. Iran, vol. 42, Pp: 119-129.
- Fedorov, M., 2008, “The Date of The Transition of Akhsikat to the Samanid Appanage Ruler Muhammad b. Asad”. Iran, Vol. 46, Pp: 361-364.
- Ibn Zafir al-Azdi, A., 1991, “Akhbar al-Duwal al-Islamiyya”. The Political History of the Samanid State, By W. L. Treadwell, (Ph. D. diss., University of Oxford), Pp: 333-352.
- Shams Eshragh, A., 2010, Silver Coinage of the Caliphs. Second Edition, London, Spink & Son LTD.
- Stephen Album Rare Coin, 18-19 January 2013, Auction 15, Santa Rosa, Stephen Album Rare Coins.
- Stephen Album Rare Coin, 19-21 September 2013, Auction 17, Santa Rosa, Stephen Album Rare Coins.
- Stephen Album Rare Coins, 16-18 January 2014, Auction 18, Santa Rosa, Stephen Album Rare Coins.
- Добровольский, И. Г., 1967, “Фельсы саманидов Асада ибн Ахмада”, Труды Государственного Эрмитажа, том ІХ (Нумизматика 3), Pp: 87-88.
- http://db.stevealbum.com/php/rarity.php
- https://www.davidmus.dk/en/collections/islamic/dynasties/samanids/geography.