تحلیل الگوی استقرار محوطه های دوران تاریخی در شهرستان رومشگان، استان لرستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری گروه باستان شناسی، دانشکدۀ هنر و معماری دانشگاه مازندران، ایران.

2 استاد گروه باستان شناسی، دانشکدۀ هنر و معماری دانشگاه مازندران، ایران .

چکیده

رومشگان، یک شهرستان تازه تأسیس در بخش جنوب‌غربی استان لرستان است. در بررسی باستان‌شناسی نگارنده در سال 1395 ه‍.ش.، تعداد 79 محوطۀ مربوط به دوران تاریخی در رومشگان شناسایی شد که شمار زیادی از ‌آن‌ها برای نخستین‌بار معرفی گردید. پژوهش حاضر که براساس بررسی میدانی، مطالعات کتابخانه‌ای و تهیه و تفسیر نقشه‌های GIS منطقۀ موردمطالعه استوار است؛ به بررسی الگوی استقرار محوطه‌های تاریخیِ منطقۀ رومشگان براساس شاخصه‌هایی چون: ارتفاع، میزان شیب، دسترسی به منابع آبی، نوع خاک، توپوگرافی، راه‌های دسترسی و... می‌پردازد. پرسش بنیادی این پژوهش آن است که عوامل محیطی مهم و تعیین‌کننده چگونه در شکل‌گیری و پراکنش محوطه‌های دوران تاریخی رومشگان نقش داشته‌اند و هدف اصلی این پژوهش نیز دستیابی به پاسخی مناسب برای این پرسش از طریق تجزیه‌وتحلیل و جمع‌بندی داده‌های گردآوری شده است. برای این‌منظور نقشه‌هایی براساس اطلاعات موجود تهیه شده است. نتیجۀ این پژوهش نشان می‌دهد که ناحیۀ رومشگان به‌لحاظ ویژگی‌های جغرافیایی، به سه بخش دشت شمالی، ارتفاعات مرکزی و نوار جنوبی تقسیم می‌شود. محوطه‌های دامنۀ شمالی دشت رومشگان ازلحاظ تعداد در اکثریت قرار دارند و با توجه به عوامل تعیین‌کننده‌ای چون: نوع خاک، ارتفاع، شیب، کاربری زمین و دیگر فاکتورهای اثرگذار، محوطه‌های این بخش به احتمال زیاد از نوع یکجانشین بوده‌اند، که تأکید بیشتری بر کشاورزی دیم داشته‌اند. در ارتفاعات مرکزی صرفاً تعداد کم‌شماری محوطه یا اثر تاریخی با کاربری ویژه، نظیرِ قلاع دفاعی وجود دارد که کاملاً با ویژگی‌های محیطی و جغرافیایی این بخش سازگاری دارد. در بخش جنوبی نیز تعدادی محوطه‌ تاریخی شناسایی شده است که باتوجه به مرتعی بودن منطقه و فقدان خاک مناسب برای کشاورزی، می‌توان حدس‌زد که محوطه‌های مذکور از نوع استقرارهای رمه‌گردان و دامپرور بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of the Settlement Pattern of Historical Sites in Rumeshgan County, Lorestan Province

نویسندگان [English]

  • Rezagholi Jahansouz 1
  • Reza Mehrafarin 2
1 Ph.D. Department of Archeology, Faculty of Art and Architecture, Mazandaran University, Iran.
2 Professor, Department of Archeology, Faculty of Art and Architecture, Mazandaran University, Iran.
چکیده [English]

Romeshgan is a newly established city in the southwestern part of Lorestan province. In the author’s archeological study in 2016, 79 sites related to the historical period were identified in Romeshgan, a large number of which were introduced for the first time. The present study, which is based on field study, library studies and preparation and interpretation of GIS maps of the study area, examines the pattern of establishment of historical sites in the Romeshgan area based on characteristics such as height, slope, access to resources. Deals with water, soil type, topography, access roads, etc. The fundamental question of this study is how important and determining environmental factors have played a role in the formation and distribution of Romanesque historical sites and the main purpose of this study is to obtain an appropriate answer to this question through analysis and Summary of collected data. For this purpose, maps have been prepared based on the available information. The result of this study shows that the Romeshgan area is divided into three parts in terms of geographical features: northern plain, central heights and southern strip. Areas of the northern slope of Romeshgan plain are in the majority in terms of number and according to determining factors such as soil type, altitude, slope, land use and other influential factors, the areas of this section are most likely monogamous. There has been more emphasis on rainfed agriculture. In the central highlands, there are only a small number of sites or historical monuments with special uses such as defensive forts, which are fully compatible with the environmental and geographical features of this section. In the southern part, a number of historical sites have been identified, which due to the rangeland of the region and the lack of suitable soil for agriculture, it can be assumed that these areas were herding and livestock settlements.
Keywords: Rumeshgan, Archeology, Historical Period, Settlement Pattern.
 
Introduction
The geography and type of landscape of each area is the most important factor in how the areas of that area are distributed. Iran is a land with diverse geography in each region. Few regions of Iran can be found that have exactly the same landscape. For this reason, the type of distribution of the works of each plain and valley is different from the valleys and adjacent plains. In recent years, the study and analysis of the pattern of settlement of archaeological sites has become one of the main topics in archaeological research and studies, Whereas before, archaeologists who studied and identified historical monuments in different parts of the country, only introduced the sites and their location on the maps of 1.25000. But in recent years, comprehensive GIS maps have been prepared from the distribution of antiquities, which by studying and analyzing them and the resulting statistical charts, extract comprehensive information that can never be found in their location on 1.25000 maps. is not. The present study is dedicated to the study of the pattern of settlement in the historical period of Romeshgan. We assume that some important geographical and environmental factors such as plain or mountainous region, soil type, access to water resources and distance or proximity to major roads, have played an important role in the pattern of distribution of historical sites in this region.
Some of the main questions that this study seeks to answer are:
1. Which geographical and environmental factors play a key role in the formation and distribution of Romeshgan historical sites?
2. Considering the influential factors in question, what will be the pattern of distribution of Romeshgan historical sites?
3. What are the effects of environmental and geographical determinants on the sites of the historical period of the Romeshgan, in comparison with the prehistoric, Islamic and even contemporary sites?
The purpose of this study is to obtain an appropriate answer to the above questions and finally to draw a good picture of the settlement pattern of the historical sites of Romeshgan. To achieve this goal, first all parts of the city were surveyed archaeologically for two months. In the next stage, by studying the pottery pieces collected from different areas of Romeshgan, it became possible to date them. Then, with the help of GIS maps, we studied the historical sites of Romeshgan and the factors influencing their distribution pattern.
 
Identified Traces
As a result of the author’s archeological study in Romeshgan city in 2016, 111 sites from prehistoric, historical and Islamic periods were identified. The number of areas related to each of the mentioned groups is as follows:
1. Group I (prehistoric): Out of 111 sites identified, 42 sites have prehistoric settlement layers (including periods of copper, stone and bronze and their various phases).
2. The second group (historical): A total of 79 sites related to the historical period were identified in Romeshgan area. This group was divided into four more detailed periods including 1. Iron Age-Achaemenid, 2. Parthian, 3. Sassanid and 4. Historical with an indefinite period. Due to their proximity in time and space to historical sites in the lands of Elam and Mesopotamia, the Roman Iron Age sites were included in this group. Historical sites with an indefinite period also mainly include some special sites and works such as castles and paved roads that belong to the historical period, for stylistic reasons, for the author, but due to lack of sufficient evidence of It was not possible to date the pottery sentence more accurately. The study of the pattern of settlement of the historical sites of Romeshgan in particular is the subject of this article.
3. Third group (Islamic): Out of 111 identified sites, 51 sites have settlement layers related to the Islamic period (mainly the first to middle centuries of the Islamic period).
Most of the identified monuments of the city belong to the historical period (79 sites). Of these, according to the identification of surface pottery, 13 sites belong to the Iron Age and Achaemenid periods, 24 sites belong to the Parthian period and 58 sites belong to the Sassanid period, and in 2 areas no specific historical period can be suggested. Appearance.
 
Conclusion
Romeshgan is a small city in the southwest of Lorestan province, which is of great archeological importance due to its location in the middle of the ancient lands of Elam and Media on the one hand and Mesopotamia and the central plateau of Iran on the other. Is. In general, the scope of the author’s study in Romeshgan city has three completely different landscapes. These three different landscapes should be the basis of any issue related to the pattern of settlement of ancient sites (in this study, historical sites) in this area.
The results of this study show that the distribution pattern of today’s villages is very similar to the settlements of the historical period. For example, there are only seven sites from the prehistoric period that have been considered again in the Islamic period, while 42 sites that have historical settlements have been re-introduced in the Islamic period. This remarkable statistic indicates that during the Sassanid-Islamic period, this region has grown significantly due to its proximity to important centers such as Seymareh and Sirvan, and there have been no significant changes in population movement during this period.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rumeshgan
  • Archeology
  • Historical Period
  • Settlement Pattern
- بی‌نام، 1369، «کشف یک غار باستانی در لرستان». میراث‌فرهنگی، شمارۀ ۱، صص: 61-60.
- پرویز، احمد، 1385، «گزارش بررسی و شناسایی شهرستان کوهدشت». بایگانی اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان لرستان، (منتشر نشده).
- حسن‌پور، عطا؛ دلفان، فاطمه؛ و بیرانوند، الهام، 1395، «تحلیلی بر معماری مکشوفه از نخستین فصل کاوش بنای قلا گوری رماوند». اثر، شمارۀ 74، صص: 60-37
- دمورگان، ژاک، 1339. جغرافیای غرب ایران. ترجمۀ کاظم ودیعی، تبریز: انتشارات چهر.
- رشیدی‌ارزنده، مصطفی؛ و صفرخانی، سمیرا، 1393، «تأثیر شرایط اقلیمی و زمین‌ریخت‌شناسی بر پراکندگی استقرارهای دورۀ روستانشینی دشت رومشگان، لرستان». مجلۀ پژوهش‌های باستان‌شناسی مدرس، شمارۀ دهم و یازدهم، صص: 126-105.
- سجادی، علی، 1395، «پژوهش‌های باستان‌شناختی به‌منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم تپه زاغه (رومشگان-لرستان)».اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان لرستان، (منتشر نشده).
- سعادتی، محسن؛ ناصری‌صومعه، حسین، 1398، «نگاهی به حیات اجتماعی شهر باستانی سیمره از شکل‌گیری تا فروپاشی». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، شمارۀ 22، دورۀ 9، صص: 180-163.
- علی‌بیگی، حسین، 1391، «جغرافیای تاریخی ولایت ماسبذان و مهرجانقذق و حاکم‌نشین ‌آن‌ها و چگونگی فتح ‌آن‌ها به‌دست اعراب مسلمان». نیم‌سال‌نامۀ تاریخ نو، شمارۀ 4، صص: 141-123.
- غضنفری، حسین، 1371، «غار کلماکرَ». اثر، شمارۀ 21، صص: 28-2.
- گراوند، مرتضی، 1391، «باستان‌شناسان ایرانی در حوزۀ فرهنگی پیشکوه لرستان». مجموعه مقالات ۸۰سال باستان‌شناسی ایران، جلد اول، به‌کوشش: یوسف حسن‌زاده و سیما میری، تهران: نشر پازینه، باهمکاری موزۀ ملی.
- مرادی، بابک، 1385، «بررسی غارها و پناهگاه‌های صخره‌ای شهرستان کوهدشت». اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان لرستان، (منتشر نشده).
- مرعشى، حسن بن محمد قمى، 1385، تاریخ قم. ‏ محقق/مصحح: محمدرضا انصارى، قم‏: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
- مظاهری، خداکرم؛ زینی‌وند، محسن؛ و کریمی، بهرام، 1393، «زوال ولایت مهرجان قذق بر اساس متون تاریخی و داده‌های باستان‌شناسی»، پژوهش‌های ایران‌شناسی، سال 4، شمارۀ 2، صص: 102-85
- معتمدی، نصرت‌الله، 1371، «مهرابه ویزنهار قلعه کهزاد». مجلۀ میراث‌فرهنگی، سال 7، شمارۀ 3، صص: 16-8.
میری، فرشاد، 1393، «بررسی الگوهای استقراری دشت رومشگان در دورۀ اشکانی با استفاده از فناوری GIS». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد باستان‌شناسی، دانشگاه هنر اصفهان (منتشر نشده).
- نیاکان، لیلی، 1398. «بنای ساسانی روئه بر کرانه‌های سیمره». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، شمارۀ 20، دورۀ ن9، صص: 148-129.
- هورشید، شقایق؛ و موسوی‌حاجی، سیدرسول، 1394، «کاوش‌ باستان‌شناسی در محوطۀ برزقاواله، حوضۀ سد سیمره». اثر، شمارۀ 68، صص: 108-93.
- ابن‌خرداذبه، ابی‌القاسم عبیدالله بن عبدالله، 1992، المسالک و الممالک. بیروت‏: دار صادر افست لیدن.
 
‏- Begemann, F.; Haerinck E.; Overlaet B. & Strecker, S. S., 2008, “An Archaeo-Metallurgical Study of the Early and Middle Bronze Age in Luristan, Iran”. Iranica Antiqua, Vol. XLIII, Pp: 1-66
- Goff, C. L., 1971. “Luristan before the Iron age”. Iran, Vol. IX, Pp: 131-152.
- Haerinck, E., 2011, “Painted Pottery of the First Half of the Early Bronze Age (Late 4th-first Centuries of the 3rd Millennium B.C.) in Luristan, W-Iran”. Iranica Antiqua, Vol. XLVI, Pp: 55-106.
- Henrickson, E. F., 1985, “An Updated Chronology of the Early and Middle Chalcolithic of the Central Zagros Highlands, Western Iran”. Iran, Vol. XXIII, Pp: 63-109.
- Henrickson, R. C., 1986, “A Regional Perspective on Godin III Cultural Development in Central Western Iran”. Iran, Vol. XXIV, Pp: 1-57
- Hole, F., 1962. “Archaeological Survey and Excavation in Iran, 196l”. Science, Vol. 137, Issue 3529, Pp: 524-526.
- Schmidt, E., 1940, Flights Over Ancient Cities of Iran. University of Chicago.
- Stein, A., 1940, Old Routes of Western Iran. New York: Greenwood Press.
- Wright, H. T.; Neely, J. A.; Johnson, G. A. & Speth, J., 1975, “Early fourth millennium developments in southwestern Iran”. Iran, Vol. XIII, Pp: 125-145.
- https://www.amar.org.ir/Portals/0/census/1395/maps/shahrestan/original/map_shahrestan_1395_15.jpg, Accessed on 06/10/2020.