مطالعه تزیینات نمای بیرونی بناهای قاجاری شهرستان کاشان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری باستان شناسی، گروه باستان شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

هویت فرهنگی و ملی ایران از قدیم‌ بر وجوه زندگی‌ایشان نمایان بوده به‌عبارت دیگر ورودی‌ها، ازجمله بخش‌های مهم ساختمان‌ها هستند که در قالبِ درب و سَردر ساخته می‌شوند. سَردر از عناصر معماری است که قابلیت بیان اعتقادات سازندۀ بنا را دارد. دورۀ قاجار دورۀ نوآوری و تحولات جدید در هنر و معماری ایران بود؛ ازجملۀ این تحولات، رابطۀ زیاد با غرب است که به‌دنبال آن تأثیرات مستقیمی بر هنر و معماری و به‌ویژه تزئینات بناها دیده می‌شود. مسأله‌ای که این پژوهش بدان می‌پردازد، بررسی تزئینات و گونه‌شناسی درب‌ و سَردرهای بناهای تاریخی کاشان در دورۀ قاجار است. مطالعۀ موردی پژوهش، بناهای قاجاری شهرستان کاشان را دربر دارد. با توجه به مسألۀ پیش‌گفته، هدف پژوهش حاضر مطالعۀ تزئینات وابسته به ‌معماری در بناهای این دوره، خانه‌های سنتی شهرستان کاشان است؛ با توجه به این رویکرد، اطلاعات پژوهش حاضر، براساس پیمایش و برمبنای اطلاعات میدانی (عکس‌برداری) و البته مطالعات کتابخانه‌ای جمع‌آوری شده است. مهم‌ترین پرسش پژوهش تزئینات نما، سردر و درب بناهای بافت تاریخی کاشان چه فرمی و شامل چه گونه‌هایی هستند؟ نتایج پژوهش نشان‌داد ازمجموع مطالعه و تحلیل نمای فضای ورودی 23 بنای بافتِ تاریخی، سه نوع طرح تزئینی گیاهی، هندسی و حیوانی در تزئینات بنا شایع است و به‌لحاظ گونه‌شناسی، بنا‌ها عمدتاً خانه‌های تاریخی هستند که ازمنظر معماری در دو گونۀ سنتی و تلفیقی قرار دارند و با توجه به تحولات سیاسی و اجتماعی رخ دادۀ دورۀ قاجار در ایران، می‌توان ساخت و طراحی درب و سردرهای بافت تاریخی این شهر را در گونۀ تاریخی ساده و منقوش تفکیک نمود که به‌نظر نقشِ عامل اقتصادی و اجتماعی در آن اهمیتِ اساسی دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Study of Exterior Facade Decorations Qajar Buildings of Kashan City

نویسنده [English]

  • Milad Baghsheikhi
PhD Student in Archeology, Department of Archeology, Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Cultural and natural identity of Iranian has long been evident in the way they live, in other words, entrances are among the most important parts of the buildings that are built in the form of door and façade. Façade is an architectural element showing the beliefs of the person who constructed the building. The Qajar era was a period of innovation and new developments in Iran’s art and architecture and among these developments, we can mention the increased relationship with the West and it had directly affected the art and architecture, especially the decoration of buildings. This period was a manifestation of thoughts and ideas of people who are living in this country. This research considers the decorations and typology of doors and façade of Kashan historic monuments in the era of Qajar. The case study is the Qajar buildings of Kashan. Regarding the aforementioned issue, this research aimed to study the decorations related to the architecture of traditional houses of Kashan city; research information was obtained by the author’s survey and based on the field information (photography) and library studies. The most important research question is that what is the form and type of decoration, façade, and doors of the historic texture of Kashan? Results of the research revealed that among the studies and analysis of the entrance space of 23 historic buildings, three types of decorations such as plant, geometric and animal design are common in buildings decoration. In terms of the typology, buildings are mainly historic houses and architecturally they are two types of traditional and integrated buildings. Considering the political and social developments that happened in Iran in the Qajar era, it is possible to distinguish the construction and design of doors and façade of the historic texture of the city in simple and engraved historic types in which economic and social factors seem to play a significant role. 
Keywords: Qajar Era, Qajar Building of Kashan, Façade and Entrance of Building, Architecture Array.
Introduction
The entrance of a historic building is among the important elements of a building. During the Qajar period (1796- 1925) there have been many changes in different aspects of society. Considering the time proximity of the Qajar period to the contemporary era (Pahlavi), there is more knowledge about the decorations related to Qajar architecture. The decorations have progressed during the ups and downs of the Islamic period in Iran according to the facilities of that time and it is evident that these decorations as a result of special cultural conditions of this period, in particular the effects of the western countries, have got special and different features from the cases of the past era.
Not so long ago, the entrance of a building represented the opinions, beliefs, and traditions of people who are living there. The historic texture of Kashan had an obvious structure in the past. Enclosure and fortification delineated the boundaries of the neighborhood and several gates that were the entrance of this texture and pathways that ended in the city’s economic artery (bazaars) through the neighborhoods. In this article 23 Qajar buildings in different neighborhoods of Kashan were investigated and the purpose of the research is to study the decorations related to the architecture of the buildings of this period (usually traditional houses) in Kashan city.Identifying and recognizing the tradition and identity used in decorations related to the Kashan architecture as one of the most important bases of the Qajar period have required the research in this subject.
The main issue of research is to study the decorations and typology of doors and façade of historic buildings in the Qajar era, therefore the research question is: 1. What are the form and shapes of the façade and frontage decorations and doors of Qajar buildings?  The method and approach of the research are qualitative in terms of examining the decorations related to architecture. So in the first part of the research, the required criteria are suggested as a framework to specify the typology of doors and façade in a historic texture. The second part of the research represents the pictures taken by the author from the entrance of 23 different Qajar building in Kashan city.
Due to the wide scope of the topic, the analytical elements, in addition to the text, were summarized in the table and sometimes in the diagram. Generally, this is “descriptive-analytical” research and some research resources were obtained from documentary (library) sources.
Research Body
Kashan is naturally located in the central part of Iran. The builders of traditional buildings with the power of thinking and recognizing their surroundings were the creators of various forms that, following nature, have shown the individual creativity of their builders (Farrokhyar, 2011:19). Kashan city was highly prospered in the era of Safavid and Qajar. Generally, Qajar houses in Kashan include spaces such as entrance, indoor, outdoor, rooms, courtyard, sub-spaces such as kitchen, and aqueduct.
Every building and construction, as a component of culture and architecture, is responsible to give objectivity to a mentality through its exterior form. And this objectivity must have a message which is called the identity of the building and that’s why architecture is a way to measure cultures (Sheykhi, Najari, 2017:7).
The major decorations of Kashan historic houses can be divided into inscriptions, plant, geometric and animal designs. Unfortunately, among the studied houses, only three of them had inscription and the rest didn’t have and these engraved decorations on the façade of houses are among the common decorations of Islamic art and it uses the plant motifs in various branches of Islamic art.
Types of plant motifs in the decorations of Qajar buildings in Kashan include motifs of shrubbery, four o’clock flower (coneflower), westernization (Golfarang), Islamic motifs, and Toranj, etc. Geometry is one of the sciences that humans have long been familiar with its principles; geometric designs can be observed in Kashan architectural spaces in the form of brickworks, plastering, and so on. Among the geometric designs used in Qajar buildings in Kashan include brandeburg, star motifs, circles, knots, and wick frames. In some buildings, there are motifs related to myths or symbols. Among the historic monuments of Kashan, only in four cases, there have been animals (lion, sun, bird) or mythical (dragon) motifs to decorate the façade or door of the building.
 
Conclusion
Whatever presented here was research on the decoration of the façade, entrance, and doors of buildings remained from the Qajar era in Kashan. According to typology, houses were divided into two types of traditional and integrated. 
 In terms of decorations, out of 23 buildings, only three of them had inscriptions including the phrase “in the name of God” and in one case there was the name and date of construction of the educational building.
 Another group of Kashan building decoration is decorative motifs that are in three forms: plant, geometric, and animal. These motifs adorn the façade or copestone of building from the gable to pediments, or they are in the margins of pilasters.
It seems that both social status and economic conditions play a significant role in the entrance spaces, and households of aristocrats are affected by the flow of the West so they have more decorations than the households of the poor or low-income people of society; for instance, houses in neighborhoods of Sultan Mir Ahmad, Mohtasham, Golchaghaneh, and Sarsang were big, aristocrat or semi-aristocrat neighborhoods and their entrance or façade decorations were far more than the neighborhood such as Posht-Mashhad or Darb-Isfahan whose entrance space was simple or traditional. Also, according to the political and social developments that have occurred in Kashan city, it is possible to separate the construction and design of the doors and entrances of the historic texture of this city in two simple and elaborated historic types.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qajar Era
  • Qajar Building of Kashan
  • Façade and Entrance of Building
  • Architecture Array
- افرادی، کاظم، 1396، «گونه‌بندی شیوۀ طراحی و ساخت درب‌ها و سردرهای بافت تاریخی رشت از دورۀ قاجار تاکنون». مجلۀ پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، شمارۀ 15، صص: 218-203.
- اورسل، ارنست، 1353، سفرنامۀ اورسل، ترجمۀ علی‌اصغر سعیدی، تهران: افست.
- پولاک، یاکوب ادوارد، 1368، سفرنامۀ پولاک: ایران و ایرانیان. ترجمۀ کیکاوس جهانداری، تهران: خوارزمی.
- پرنیان، موسی؛ و بهمنی، موسی، 1391، «بررسی و تحلیل نمادهای بخش اساطیری شاهنامه»، مجلۀ متن‌شناسی ادب فارسی، دورۀ 4، شمارۀ 1، صص: 110-91.
- پنجه‌باشی، الهه؛ و دولاب، فاطمه، 1397، «مطالعۀ ویژگی و ساختار نقوش سردر بناهای کاشی‌کاری شده در شیراز در دورۀ قاجار». فصلنامۀ علمی-پژوهشی نگره، شمارۀ 48، صص: 105-125.
- حاجی‌علی‌محمدی، افسانه، 1372، نقوش سردرهای خانه‌های تهران قدیم. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
- خزایی، محمد، 1386، «تأویل نقوش نمادین طاووس و سیمرغ در بناهای عصر صفوی»، مجلۀ هنرهای تجسمی، شمارۀ 26، صص: 24-27.
- خزایی، رضا؛ و منصوری، سولماز، 1395، «مطالعۀ تزئینات آجری در منارهای دورۀ سلجوقی استان اصفهان». مجلۀ علمی-ترویجی نگارینه هنر اسلامی، شمارۀ 12، صص: 72-86.
- دستغیب، نجمه؛ و ظفرمند، سیدجواد، 1395، «مطالعۀ تطبیقی نقوش پرنده در سفالینه‌های ایران دورۀ عباسی و سفال-های چین (مربوط به قرن 9 میلادی)». مجلۀ علمی-پژوهشی نگره، شماره 38، صص: 107-117.
- دانش‌گر، احمد، 1376، فرهنگ جامع فرش‌ یادواره (دانشنامۀ ایران). تهران: فراسو.
- دوستی‌مطلق، پیوند، 1388، «بررسی تاریخچۀ ورودی». مجله آرمانشهر، شمارۀ 2، صص: 104-91.
- دهخدا، علی‌اکبر، 1373. لغت‌نامۀ دهخدا. دورۀ جدید، تهران: دانشگاه تهران.
- دیولافوآ، ژان، 1332، ایران کلده و شوش. ترجمۀ علی‌محمد فره‌وشی، تهران: چاپ اول، دانشگاه تهران.
- رمضان‌جماعت، مینا؛ و نیستانی، جواد، 1389، «جلوه‌های سنت و تجدد در فضاهای ورودی خانه‌های تهران دورۀ قاجار». مجلۀ هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، شمارۀ 44، صص: 65-75.
- رستگارفسایی، منصور، 1383، حماسه رستم و سهراب. تهران: جامی.
- زمرشدی، حسین؛ و صادقی‌حبیب‌آباد، علی، 1397، «آجر و هنر آجرکاری از دوران باستان تا امروز». مجلۀ مطالعات شهر ایرانی-اسلامی، شمارۀ 33، صص: 5-17.
- سلطان‌زاده، حسین، 1371، فضاهای ورودی خانه‌های تهران قدیم. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
- سلطان‌زاده، حسین، 1372، فضاهای ورودی در معماری سنتی‌ایران. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
- شاطریان، رضا، 1390، تحلیل معماری مساجد ایران. تهران: نشر نوپردازان.
- شیخی، علیرضا، 1396، «مطالعۀ تزئینات نما و سردر خانه‌های تاریخی دوران قاجار و پهلوی در مشهد». مجله پژوهش‌نامۀ خراسان بزرگ، سال 8، شمارۀ 28، صص: 20-1.
- شووالیه، ژان، 1388، فرهنگ نمادها. ترجمۀ سودابه فضائلی، جلد 3، تهران: جیحون.
- عزیزی، حسن؛ و خاتمی، حسن، 1392، گل در قالی کاشان. کاشان: دانشگاه کاشان.
- عابدوست، حسین؛ و کاظم‌پور، زیبا، 1395، «تحلیل ریشه‌ها و مفاهیم نقوش هندسی معماری دوره اسلامی در هنر کهن ایرانی». مجلۀ علمی-ترویجی نگارینه هنر اسلامی، شمارۀ 10، صص: 41-58.
- ضرابی، عبدالکریم، 1378، تاریخ کاشان. به‌کوشش: ایرج افشار، تهران: نشر سپهر.
- فرخ‌یار، حسین، 1390، صدخانۀ صدپلان (ویژگی‌های معماری خانه‌های قدیمی در بافت‌های تاریخی، اقلیم گرم و خشک). کاشان: نشر دانشگاه آزاد اسلامی کاشان.
- قبادیان، وحید، 1377، بررسی اقلیم ابنیه سنتی ایران، تهران: مؤسسۀ انتشارات.
- قریب، فریدون، 1374، «معابر تهران در دورۀ قاجاریه». در: مجموعه مقالات کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران، جلد 2، تهران: سازمان میراث‌فرهنگی کشور.
- کریمی، فاطمه، 1368، «کاشان». در: شهرهای ایران، جلد 4، تهران: نشر جهاد دانشگاهی.
- کمالی، محمدرضا، 1389، «بررسی معماری دورۀ قاجار». مجلۀ دانش‌مرمت و میراث‌فرهنگی، سال 5، شمارۀ 4، صص: 54-47.
- کفشچیان‌مقدم، اصغر؛ یاحقی، مریم، 1390، «بررسی عناصر نمادین در نگارگری ایران». مجلۀ باغ‌نظر، دورۀ 8، شمارۀ 19، صص: 65-76.
- محمدزاده، مهدی؛ و علی‌زاده‌میرزاکلایی، سمیه، 1392، «تجزیه و تحلیل تزئینات فلزی درب ورودی مدرسۀ چهارباغ اصفهان». مجلۀ پژوهش‌هنر، سال 3، شمارۀ 5، صص: 49-39.
- محمدی، رضا؛ و رجبی، محمدعلی، 1389، «بررسی کتیبه‌های سردر ورودی منازل تهران از دورۀ قاجار تاکنون». مجلۀ علمی-پژوهشی نگره، شمارۀ 15، صص: 27-19.
- موسوی‌حاجی، سیدرسول؛ و نیک‌بر، مازیار، 1393، هنرهای کاربردی دورۀ اسلامی. تهران: سمت.
- میردهقان، سیدفضل‌اله؛ و عزیزی، حمید، 1398، «بررسی نقوش نمادین در آینه‌کاری خانه‌های قاجاری بافت تاریخی شهر یزد». مجلۀ پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، شمارۀ 20، صص: 203-223.
- نراقی، حسن، 1382، آثار تاریخی شهرستان‌های کاشان و نطنز. تهران: نشر انجمن آثار ملی.
- هاشمی، سیدرضا، 1375، «معماری خیابان». مجلۀ آبادی، شمارۀ 20، ص: 2.
 
- Abedoust, H. & Kazempour, Z., 2016, “Analysis of the roots and concepts of geometric patterns of Islamic architecture in ancient Iranian art”. Journal of Islamic Art, No. 10, Pp: 41-58, (In Persian).
- Afardi, K., 2017, “Design and construction variety of doors and entrances of the historical region of Rasht city from the Qajar period until now”. Pazhohesh-ha-ye Bastanshenasi Iran, No. 15, Pp: 218-203, (In Persian).
- Azizi, H. & Khatami, H., 2013, Flower pattern in Kashan Carpet. Kashan, Kashan University, (In Persian).
- Chevalier, J., 2009, Symbols encyclopedia. Translated by: Soodabeh Fazaeli, Vol. 3, Tehran: Jeyhun, (In Persian).
- Daneshgar, A., 1997, Yadvareh Comprehensive encyclopedia of carpet (Iran’s Encyclopedia). Tehran, Faraso, (In Persian).
- Dastgheib, N. & Zafarmand, S. J., 2016, “Comparative study of bird motifs in Abbasi period in Iranian pottery and Chinese pottery (related to the 9th century AD)”. Nagareh Scientific Research Journal, No. 38, Pp: 107-117, (In Persian).
- Dehkhoda, A. A., 1994, Dehkhoda Dictionary. New Volume, Tehran: University of Tehran, (In Persian).
- Diolafoa, J., 1953, Kaldeh and Shousha of Iran. Translated by: Ali Mohammad Farehvashi, Tehran, first edition, University of Tehran, (In Persian).
- Doosti Motlagh, P., 2009, “Study of building entrances”’. Armanshahr Magazine, No. 2, Pp: 104- 91, (In Persian).
- Farkhyar, H., 2011, Hundred houses, Hundred plans (architectural features of old houses in historical regions in hot and dry climate). Kashan, Islamic Azad University of Kashan, (In Persian).
- Gharib, F., 1995, “Roads of Tehran in the Qajar period”. Articles of the Congress of the History of Architecture and Urban construction of Iran. Vol. 2, Tehran, Cultural Heritage Organization, (In Persian).
- Ghobadian, V., 1998, A Study of Iranian Traditional Buildings. Tehran, Entesharat Institute, (In Persian).
- Haji Ali Mohammadi, A., 1993, Motifs on the entrances of Tehran old houses. Tehran, Cultural Research Office, (In Persian).
- Hashemi, S. R., 1996, “Street Architecture”. Abadi Magazine, No. 20, P: 2, (In Persian).
- Kafshchian Moghaddam, A. & Yahaghi, M., 2011, “A Study of Symbolic Elements in Iranian Painting”. Baghnazar Magazine, Vol. 8, No. 19, Pp: 65 -76, (In Persian).
- Kamali, M. R., 2010, “Study of Qajar Architecture”. Journal of Reconstruction and Cultural Heritage,Vol. 5, No. 4, Pp: 54-47, (In Persian).
- Karimi, F., 1989, “Kashan”. In: the cities of Iran, Vol. 4, Tehran, Jihad Publishing center, (In Persian).
- Khazaei, M., 2007, “Interpretation of symbolic motifs of peacock and Simorgh in Safavid era buildings”. Journal of Visual Arts, No. 26, Pp: 24- 27, (In Persian).
- Khazaei, R. & Mansouri, S., 2016, “Study of brick ornaments in the minarets of the Seljuk period in Isfahan province”. Journal of Islamic Art Painting, No. 12, Pp: 72- 86, (In Persian).
- Mohammadi, R. & Rajabi, M. A., 2010, “Study of the inscriptions on the entrance of Tehran houses from the Qajar period until now”. Nagareh Scientific Research Journal, No. 15, Pp: 27 -19, (In Persian).
- Mohammadzadeh, M. & Alizadeh Mirzakalaei, S., 2013, “Analysis of metal ornaments on the entrance door of Chaharbagh school in Isfahan city’, Journal of Art Research, Vol, No. 5, Pp: 49- 39, (In Persian).
- Mousavi Haji, S. R. & Nikbar, M., 2014, Applied Arts in Islamic Period. Tehran, Samt, (In Persian).
Mirdeghan Ashkzari, S. F. & Azizi, H., 2019, “Study of symbolic motifs in the mirror work of Qajar houses in the historical region of Yazd city”. Pazhohesh-ha-ye Bastanshenasi Iran, No. 20, Pp: 203- 223, (In Persian).
- Naraghi, H., 2003, Historical monuments of Kashan and Natanz cities. Tehran, National Monuments Association, (In Persian).
- Panjehbashi, E. & Dolab, F., 2018, “Study of the characteristics and structure of the designs of entrances of tiled buildings in Shiraz city in Qajar period”. Nagareh Scientific Research Quarterly, No. 48, Pp: 105- 125, (In Persian).
- Parnian, M. & Bahmani, M., 2012, “Study and analysis of the mythological symbols of Shahnameh”. Journal of Persian Literature, Vol. 4, No. 1, Pp: 110 -91, (In Persian).
- Pollack, J. E., 1989, Pollack’s Travelogue: Iran and the Iranians. Translated by: Keykavoos Jahandari, Tehran, Kharazmi, (In Persian).
- Ramazan Jamaat, M. & Neyestani, J., 2010, “Manifestations of Tradition and Modernity in the Entrances of Tehran Houses in Qajar period”. Journal of Fine Arts, Architecture and Urban construction, No. 44, Pp: 65 -75, (In Persian).
- Rastegarfasaei, M., 2004, The Epic of Rostam and Sohrab. Tehran, Jami, (In Persian).
- Shaterian, R., 2011, Architectural Analysis of Iranian Mosques. Tehran, Nou Pardazan Publishing, (In Persian).
- Sheikhi, A., 2017, “Study of facade and entrances decorations of historical houses in Qajar and Pahlavi eras in Mashhad city”. Journal of Research of Greater Khorasan, Vol. 8, No. 28, Pp: 1-20, (In Persian).
- Soltanzadeh, H., 1992, Entrance of Tehran’s old houses. Tehran, Cultural Research Office, (In Persian).
- Soltanzadeh, H., 1993, Entrance in Traditional Iranian Architecture. Tehran, Cultural Research Office, (In Persian).
- Ursel, E., 1974, Ursel Travelogue. Translated by: Ali Asghar Saeedi, Tehran, offset, (In Persian).
- Zarabi, A., 1999, History of Kashan. by: Iraj Afshar, Tehran, Sepehr Publishing, (In Persian).
- Zumurshedi, H. & Sadeghi Habibabad, A., 2018, “Brick and the art of brickwork from ancient to present time”. Journal of Islamic Iranian City Studies, No. 33, Pp: 5- 17, (In Persian).