نتایج لایه‌نگاری محوطۀ گردی‌شیطان در دشت پیرانشهر؛ شواهدی از دورۀ مس‌و‌سنگ و اشکانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری باستان‌شناسی، پژوشگر آزاد، ایران

2 کارشناسی ارشد باستان‌شناسی، پژوشگر آزاد، ایران

چکیده

دشت پیرانشهر به‌دلیل وجود رودخانه‌های دائمی و پر آب هم‌چون زاب کوچک و خاک حاصلخیز و مناسب برای کشاورزی، همواره از پیش‌ازتاریخ تا عصر کنونی موردتوجه جوامع انسانی بوده است. در سال‌های اخیر به‌دلیل کنترل آب‌های مرزی اقدام به ساخت چندین سد شده است که سد کانی‌شینکا ازجملۀ این سدها است. محوطۀ گردی‌شیطان، یکی از محوطه‌هایی است که در چارچوب برنامۀ نجات‌‌بخشی سد کانی‌شینکا مورد کاوش قرار گرفت. هدف اصلی از کاوش این محوطه، برآورد اولیه از وضعیت لایه‌های باستانی بود تا در صورت ضرورت کاوش نجات‌بخشی، برنامه‌ای بلندمدت تدوین شود؛ از این‌رو، گمانۀ‌ لایه‌نگاری در قسمت مرتفع تپه ایجاد شد و در نتیجۀ کاوش مشخص شد که این محوطه دارای بیش از سه متر نهشته‌های باستانی شامل دوره‌های اشکانی، مس‌وسنگ متأخر (پیزدلی) و مس‌‌وسنگ قدیم (دالما) است. اگرچه محوطۀ گردی‌‌شیطان در راستای پروژه نجات‌بخشی کاوش شد، اما با این‌وجود پرسش‌هایی نظیر جایگاه و چگونگی دوره‌های شناسایی شده، ازجمله دورۀ دالما موردتوجه قرار گرفت. درنهایت، این نوشتار سعی‌بر این دارد که یافته‌های حاصل از کاوش، معرفی و طبقه‌بندی شوند و ازطریق نتایج منتشر شدۀ محوطه‌های دیگر به مقایسۀ تطبیقی یافته‌ها بپردازد. مطالعۀ سفال‌های به‌دست آمده از لایه‌های دالمایی نشان می‌دهد که محوطۀ گردی‌شیطان غالب گونه‌های سفالی منتسب به فرهنگ دالما را دارا بوده و هم‌چنین با توجه به شناسایی سفال‌های نوع پیزدلی می‌توان مرحلۀ گذار به این فرهنگ را نیز مورد بررسی قرار داد. در نوشتار حاضر ضمن ارائه یک لایه‌نگاری از محوطه، سعی‌شده است که یافته‌های به‌دست آمده، مخصوصاً سفال نیز معرفی و طبقه‌بندی شوند. نتایج اولیۀ کاوش گردی‌شیطان نشان‌داد که یکی از سکونتگاه‌های شاخص مربوط به دورۀ دالما در جنوب دریاچۀ ارومیه بوده است.   

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Archaeological Stratigraphy of Girdi Sheytan Site in Piranshahr Plain; Evidence from The Parthian and Chalcolithic Periods

نویسندگان [English]

  • Bayram Aghalari 1
  • Salah Salimi 2
1 PhD in Archeology, Free Researcher, Iran
2 M.A. in Archeology, Free Researcher, Iran
چکیده [English]


Abstract
Piranshahr Plain contains evidence of almost continuous occupation of human populations from prehistoric times to the present. The popularity of the plain stems from the existence of permanent rivers such as Little Zab and its fertile soil suitable for agriculture. In recent years, due to the control of the boundary waters, several dams have been constructed, including Kani Shinka in West Azerbaijan Province, Iran. Girdi Sheytan is one of the five archaeological sites excavated as part of the rescue archaeological plan related to Kani Shinka Dam. The primary goal of the excavation was the preliminary evaluation of the site’s strata to develop a long-term plan in case there was a need for rescue excavation. Hence, a stratigraphic trench was dug in the higher part of the mound, and as a result, it was found that the mound contains more than three meters of archaeological deposits, including the Parthian and Chalcolithic periods. The trench revealed that Girdi Sheytan could be one of the major sites of the Dalma Culture in northwestern Iran. Although the site was originally excavated as a rescue project, the main questions of the present study included: what cultural periods does the site represent? What is the importance of the identified periods, including the Dalma Culture? The examination of the potsherds recovered from the Dalma strata showed that Girdi Sheytan contains most of the types associated with the Dalma Culture. Furthermore, the discovery of Pisdeli-style sherds among them makes it possible to study the transitional stage of this culture. In this article, while presenting the stratigraphy of the area, an attempt has been made to introduce and classify the obtained findings, especially pottery. The preliminary results of excavation at Girdi Sheytan implied that this area was one of the most significant settlements related to the Dalma Culture in the south of Lake Urmia. 
Keywords: Piranshahr Plain, Girdi Sheytan, Dalma, Pisdeli, Parthian Period.

Introduction
The evidence from the stratigraphy of Girdi Sheytan represents two important periods, namely the Parthian and the Chalcolithic (contemporary to the Dalma and Pisdeli cultures, respectively). The first 12 contexts belong to the Parthian period and with the inclusion of the wall foundation from Context 1011, the Parthian works approximately span the superficial 1.5 meters. Chalcolithic (Pisdeli) pottery items begin to appear from Context 1013. While Parthian and Chalcolithic potsherds were discovered together in one section of this context due to activities around the Parthian wall foundation, contexts 1013–1024 generally contain evidence from the Chalcolithic Period (Pisdeli). The Dalma-style pottery appears from Context 1025, which extends to the deepest level of the excavation and holds a diverse set of Dalma pottery.

Girdi Sheytan I
Overall, the evidence from Girdi Sheytan I belongs to the Parthian Period, with architectural evidence appearing from the very first stratum. Although the test pit was stratigraphic and the limited space of the excavation prohibits so much evidence to be discovered, the presence of about 1.5 meters of deposits points to the significance of Girdi Sheytan and to the long life of the Parthian-era settlement here. The Parthian evidence included cairns found in different levels, from the surface strata down to those about 1.5 meters deep. Some of the cairns consisted of one row of stones, while others comprised of two rows. The function of the cairns remains undetermined.
Better-preserved wall remains were discovered at a depth of 80 cm. The extension of the stratigraphic test pit revealed the structure to be about 70cm wide and 80cm high. The remains appeared to be part of the foundation of a well-organized wall, whose function could not be determined with certainty since only two meters of its length were excavated. However, the careful placement of the wall stones and of the mortar between them, as well as the extension of the wall along the test pit, point to a large architectural space. The discovered Parthian artifacts consisted of stone objects such as mortars and pestles, as well as potsherds. Mostly coming in the form of jars, bowls, and cooking pots, the earthenware was decorated with striped patterns in low relief and engraved parallel, wavy lines. There was also one clay artifact with painted geometric designs.

Girdi Sheytan II
Appearing beneath the Parthian wall foundation, the evidence from Girdi Sheytan II belongs to the Pisdeli Culture. In total, 1.80 cm of the site’s lower strata represents the Chalcolithic Period (Pisdeli and Dalma). The considerable finds from the Pisdeli Culture consisted of an infant jar burial and the remains of several heating structures. Also found within the Dalma strata, the heating structures point to the practice of cooking in that part of the mound. In other words, the evidence shows that the eastern part of the mound was reserved for daily tasks related to food preparation. Given the absence of any significant architectural evidence, it seems that such activities were done outdoors. 
Another important find from the excavation was the infant jar burial, which was discovered at a depth of 158 cm after the pit was extended into a trench westward and the wall foundation was removed. The jar was located inside one of the heating structures, and following documentation, it was found to have scraped off the floor of the structure, suggesting that it is more recent than the structure. As a possible indication of another settlement phase, the burial may have been done inside the heating structure when it had already gone out of use. 

Girdi Sheytan III
The findings from this level match the characteristics of the Dalma Culture. As with those from the Pisdeli Culture, a great portion of the important Dalma finds were heating structures. As the excavation continued, a part of a round heating structure appeared at a depth of 240 cm on the southeastern side of the site and was registered as Context 1035. Sherds broken off of the structure, a large fired cylindrical clay object (17 × 30 cm), and a small, fired clay object (10 × 12 cm) were discovered around the structure—the two clay objects may be related to the heating structure. Although the structure was incomplete, the existing remains suggest it to be 25 cm in diameter, 4 cm in opening thickness, and 14 cm high (from the base to the opening). The more interesting discovery was a layer of sherds beneath the structure, serving as its foundation.
While the main goal of the stratigraphic excavation of Girdi Sheytan was simply to acquire general information about the underlying strata, the small test pit revealed valuable evidence. The existence of multiple Parthian architectural phases on top of each other attests to the considerable importance of Girdi Sheytan during the Parthian Period. The discovered architectural structures, such as walls and wall foundations, point to large Parthian spaces, which could be uncovered further through extensive excavation.
The Pisdeli Culture (Late Chalcolithic Period) appears immediately after the Parthian deposit in the stratigraphic test pit. The important finds from Pisdeli culture include heating structures and jar burials. Pisdeli pottery items do not differ much from those belonging to the lower strata (Dalma), with the bowls looking exactly like Dalma bowls in terms of form. Outward-turned vessel lips were more common during Pisdeli Culture. However, there are evident differences between Pisdeli and Dalma decorated pottery artifacts.

Conclusion
Belonging to the Dalma Culture, the lower strata in Girdi Sheytan revealed more evidence than the higher strata. In general, the considerable discoveries from that period were heating structures, whose presence also in the higher strata (Pisdeli period) implies that cooking was done in that part of the site. The Dalma heating structures were smaller and more delicate than their Pisdeli counterparts. The presence of cairns in that stratum suggests the use of stone architecture at the site, and further excavation will certainly reveal more Dalma architectural evidence and spaces. Not much varied in form, the major Dalma finds from Girdi Sheytan were potsherds and pottery vessels, with bowls and jars being the majority, which were used as everyday objects for storage purposes. An inter-site comparison showed general similarities between Girdi Sheytan and the excavated Dalma sites in north-western Iran and the central Zagros Mountains. The artifacts discovered at the site displayed every form of Dalma decorations, including reliefs, engravings, and geometric motifs.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Piranshahr Plain
  • Girdi Sheytan
  • Dalma
  • Pisdeli
  • Parthian Period
- آقالاری، بایرام، (1396). «بررسی باستان‌شناسی نجات‌بخشی محدوده سد کانی شینکا پیرانشهر». مجموعه مقالات شانزدهمین گردهمایی سالانۀ باستان‌شناسی، تهران: پژوهشکدۀ باستان‌شناسی: 58-55. 
- بلمکی، بهزاد، (1396). «فرهنگ دالما در دشت همدان بخشی از نتایج کاوش لایه‌شناختی تپه تازه‌کند در همدان». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 12: 82-63. Doi: 10.22084/NBSH.2017.11149.1477؛ https://nbsh.basu.ac.ir/article_1969.html
- حصاری، مرتضی، (1398). «تحلیل و بررسی تغییرات در سنت سفال مس‌و‌سنگی تپه ایدیر دشت مغان، استان اردبیل». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 21: 40-23. Doi: 10.22084/NBSH.2019.16391.1748؛ https://nbsh.basu.ac.ir/article_2797.html?lang=en
- حیدری‌دستنایی، محسن، (1395). «دشت سرفیروزآباد در دورۀ مس‌سنگ: مروری بر استقرارهای دالمایی حاشیۀ شرقی ماهیدشت در زاگرس‌مرکزی». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 11: 38-25. Doi: 10.22084/NBSH.2016.1737
- حیدری، رضا؛ سرخ‌آبی، عبیدالله؛ و سلیمی، صلاح، (1396). «بررسی باستان‌شناسی رودخانۀ زاب پیرانشهر (حدفاصل روستاهای زنگ‌آباد و کاسه‌گران)». مجموعه مقالات شانزدهمین گردهمایی سالانۀ باستان‌شناسی، تهران: پژوهشکدۀ باستان‌شناسی: 142-138.  
- حیدریان، محسن؛ زینی‌وند، محسن؛ و حریریان، حمید، (1392). «استقرارگاه‌های دورۀ مس‌و‌سنگ میانی(فرهنگ دالما) دشت سنقر و کلییایی، کرمانشاه». پیام‌باستان‌شناس، 19: 14-1. https://sanad.iau.ir/Journal/peb/Article/935482
- خان‌محمدی، بهروز، (1398). «گزارش مقدماتی نخستین فصل کاوش نجات‌بخشی محوطه سوغانلو-محدودۀ سد کانی سیو پیرانشهر، آذربایجان غربی». مجموعه مقالات هفدهمین گردهمایی سالانۀ باستان‌شناسی، جلد اول، تهران: پژوهشکدۀ باستان‌شناسی: 369-363.
- خسروی، شکوه؛ خطیب شهیدی، حمید؛ و علی‌بیگی، سجاد، (1388). «حوضۀ آبریز ابهر رود در دورۀ مس‌و‌سنگ: مروری بر استقرارهای دالمایی حاشیه شما‌ل‌غربی مرکز فلات ایران». پیام‌باستان‌شناس، 12: 52-37. https://sanad.iau.ir/Journal/peb/Article/935551
- خضری، سعید، (1379). جغرافیای طبیعی کردستان مکریان با تأکید بر حوضۀ زاب. چاپ اول، تهران: ناقوس.
- رحیمی‌سرخنی، رقیه؛ نیکنامی، کمال‌الدین؛ و اسلامی، معین، (1395). «سفال‌های غیر دالمایی در بستر دالمایی: تشخیص باستان‌شناختی و توضیح آزمایشگاهی نمونۀ موردی: سهاچای تپه زنجان». مطالعات باستان‌شناسی، 2: 70-53. Doi: https://doi.org/10.22059/jarcs.2017.61726؛ https://jarcs.ut.ac.ir/article_61726.html?lang=en
- زارعی، محمدابراهیم؛ محمدی‌قصریان، سیروان؛ و عبدالله‌پور، محمد، (1396). «بررسی باستان‌شناختی تپه گریاشان سنندج براساس مدارک و شواهد سطحی». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 12: 24-9. Doi: 10.22084/NBSH.2017.14028.1614 
- ساعدموچشی، امیر؛ زمانی‌دادانه، مرتضی؛ قاسمی، محسن، و کریمی، زاهد، (1396). «لایه‌نگاری تپه نمشیر در بانه: محوطه‌ایی در غرب ایران». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 12: 62-43. Doi: 10.22084/NBSH.2017.9477.1423؛ https://nbsh.basu.ac.ir/article_1968.html?lang=en
- ساعدموچشی، امیر؛ نیکنامی، کما‌ل‌الدین؛ مشکور، مرجان؛ فاضلی‌نشلی، حسن؛ و فیروزمندی‌شیره‌جینی، بهمن، (1390). «گاهنگاری نسبی و مطلق تپۀ کلنان بیجار: محوطه‌ای متعلق به دورۀ مس‌و‌سنگ میانه در غرب ایران». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 1: 56-31. https://nbsh.basu.ac.ir/article_318.html?lang=fa
- سرخ‌آبی، عبیدالله؛ و سلیمی، صلاح، (1398). «محوطۀ گورینگان شواهد جدید از عصر آهن در دشت پیرانشهر». مجموع مقالات همایش بین‌المللی عصر آهن در غرب ایران و مناطق همجوار، جلد 1، تهران: پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری: 227-208.
- شریفی، مهناز، (1399). «فصل اول کاوش باستان‌شناسی گردآشوان در حوضۀ زاب کوچک، مس‌و‌سنگ جدید/حسنلو VIII». مجموعه مقالات هجدهمین گردهمایی سالانۀ باستان‌شناسی، تهران: پژوهشکدۀ باستان‌شناسی: 488-481.
- صدرائی، علی، (1397). پژوهش‌های باستان‌شناسی از بیگم قلعه (نقده) تا ریک آباد (پیرانشهر). چاپ اول، تبریز: پروژۀ ترجمۀ حسنلو. 
- عابدی، اکبر؛ بهره‌مندی پور‌فرد، رعنا؛ گراوند، افراسیاب؛ ملک‌پور، فاطمه؛ رازانی، مهدی، (1396). «منشأیابی ابزارهای ابسیدینی محوطه‌های پیش‌ازتاریخ دشت خوی براساس آنالیز فلورانس اشعۀ ایکس (XRF)». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 21: 60-41. Doi: 10.22084/NBSH.2019.17589.1839؛ https://nbsh.basu.ac.ir/article_2798.html?lang=en
- عابدی، اکبر؛ و ابراهیمی، قادر، (1397). «گزارش نخستین  فصل کاوش تپه سیلوه پیرانشهر شواهدی از دورۀ دالما تا عصر آهن». مجموعه مقالات شانزدهمین گردهمایی سالانۀ باستان‌شناسی، تهران: پژوهشکدۀ باستان‌شناسی: 245-242.
- فلاحیان، یوسف؛ و نزهتی، خاطره، (1395). «کاوش نجات‌بخشی در تپه باغی سردشت». پانزدهمین گردهمایی سالانۀ باستان‌شناسی، تهران: پژوهشکدۀ باستان‌‌شناسی: 498-492.
- قهرمانی، نسرین، (1395). «بررسی و شناسایی باستان‌شناختی طرح خط انتقال آب از سد کانی‌سیب به سد چپرا آباد-گدار». مجموعه مقالات شانزدهمین گردهمایی سالانۀ باستان‌شناسی، تهران: پژوهشکدۀ باستان‌شناسی: 405-400.
- گراوند، افراسیاب؛ و ملک‌پور، فاطمه، (1397). «گزارش مقدماتی بررسی باستان‌شناختی حوضۀ آبگیری سد سیلوه پیرانشهر». مجموعه مقالات شانزدهمین گردهمایی سالانۀ باستان‌شناسی، تهران: پژوهشکدۀ باستان‌شناسی: 321-319.
- گراوند، افراسیاب؛ و ملک‌پور، فاطمه، (1398). «گزارش مقدماتی فصل نخست کاوش نجات‌بخشی محوطه کد کودان (سوغانلو 4)». مجموعه مقالات شانزدهمین گردهمایی سالانۀ باستان‌شناسی، تهران: پژوهشکدۀ باستان‌شناسی، جلد دوم: 1086-1079.
- مترجم، عباس؛ شریفی، مهناز؛ و عبدالله‌پور، محمد، (1397). «فرایند گذار از سنت‌های فرهنگی نوسنگی جدید به مس‌و‌سنگ قدیم در پسکرانه‌های شرق زاگرس‌مرکزی». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 16: 102-83. Doi: 10.22084/NBSH.2018.11334.1486؛ https://nbsh.basu.ac.ir/article_2301.html?lang=en
- میراسکندی، سید محمود؛ جوادی‌نیا، زهرا؛ و صادقی‌راد، مسعود، (1398). «نخستین فصل از کاوش باستان‌شناختی تپه قلات سوغانلو-حوضۀ آبگیری سد کانی‌سیب (پیرانشهر-آذربایجان‌غربی)». مجموعه مقالات هفدهمین گردهمایی سالانۀ باستان‌شناسی، جلد دوم، تهران: پژوهشکدۀ باستان‌شناسی: 1314-1309.
- هژبری‌نوبری، علیرضا؛ و پورفرج، اکبر، (1385). «تبین دوران نوسنگی و کالکولتیک منطقه اردبیل براساس داده‌های قوشاتپه شهریری». مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، 180: 26-1. https://jflh.ut.ac.ir/article_28120.html?lang=fa
- Abedi, A.; Bahremandi Poorfard, R.; Garavand, A.; Malekpour, F. & Razani, M., (2019). “Provenance of Prehistoric Obsidian Artifacts of Khoy Plain in NW Iran Using X-ray Fluorescence (XRF) Analysis”. Pazhoheshha-ye Bastan Shenasi Iran, 9(21): 31-56. doi: 10.22084/NBSH.2019.17589.1839 (in Persian). https://nbsh.basu.ac.ir/article_2798.html?lang=en
- Abedi, A. & Ebrahimi, GH., (2017). “A preliminary report of archaeological excavation in Silwe, New evidence from Dalma to the Iron Age periods”. Proceeding of 16th Annual Symposium on the Iranian Archaeology, Tehran: RICHT: 242-2445 (in Persian). 
- Abedi, A.; Omrani, B. & Karimifar, A., (2015). “Fifth and fourth millennium B.C. in north–western Iran: Dalma and pisdeli revisited”. Documenta Prehistorica, XLII: 321-328. DOI: https://doi.org/10.4312/dp.42.23
https://journals.uni-lj.si/DocumentaPraehistorica/article/view/42.23- Abedi, A.; Khatib Shahidi, H.; Chataigner, C.; Niknami, K.; Eskandari, N.; Kazempour, M.; Pirmohammadi, A.; Hoseinzadeh, J. & Ebrahimi, G., (2014). “Excavation at Kul Tepe of (Jolfa), north-western Iran, 2010: first preliminary report”. Ancient Near Eastern Studies, 51: 33-167. DOI: 10.2143/ANES.51.0.3038717
- Abedi, A.; Mohammadi, V. D.; Steiniger, D. & Glascock, M. D., (2018). “The provenance of Kul Tepe obsidian artifacts: Syunik and the highlands of Armenia as possible seasonal pastureland”. Journal of Archaeological Science, 21: 406-412. doi: DOI: https://doi.org/10.1016/j.jasrep.2018.08.027
- Aqalari, B., (2017). “Archaeological rescue survey around The Kani Shinka Dam”. Proceeding of 16h Annual Symposium on the Iranian Archaeology, Vol. 1, Tehran: RICHT: 138-142 (in Persian).
- Balmaki, B., (2017). “The Dalma Culture in the Hamedan Plain Stratigraphic Excavation at Tappeh Taze-Kand”. Pazhoheshha-ye Bastan Shenasi Iran, 7(12): 63-82. doi: 10.22084/nbsh.2017.11149.1477 (in Persian). https://nbsh.basu.ac.ir/article_1969.html?lang=en
- Binandeh, A., (2012). “A New Archaeological Research in Northwestern Iran: Prehistoric Settlements of Little Zab River Basin”. The Internationalv Journal of Humanities, 19 (2): 27-42. http://eijh.modares.ac.ir/article-27-9547-en.html
- Binandeh, A.; Glascock, M. D. & Oga, A., (2020). “Origin of obsidian tools from Ubaid and Rick Abad in Little Zab basin, Northwestern Iran”. Journal of Archaeological Science, 32: 1-6. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jasrep.2020.102395
- Burney C. A., (1962). “The excavations at Yanik Tepe, Azerbaijan, 1961 Second Preliminary Report”. Iraq, 24: 134–152. DOI: https://doi.org/10.1017/S0003598X00035122
- Dyson R. H. & Young T. C. Jr., (1960). “The Sulduz Valley Iran: Pisdeli Tepe”. Antiquity, 34: 19–28. https://www.cambridge.org/core/journals/antiquity/article/abs/solduz-valley-iran-pisdeli-tepe/B98F2C8D774E92BEF7D146E3BF3DB855
- Falahian, Y. & Nazhati, Kh., (2016) “Rescue excavation at Tepe Baghi of Sardasht”. Proceeding of 15th Annual Symposium on the Iranian Archaeology, Tehran: RICHT: 492-498 (in Persian).
- Garavand, A. & Malekpour, F., (2017) “A preliminary report of archaeological rescue excavation at Kad Kodan (Soghanlu 4)”. Proceeding of 16th Annual Symposium on the Iranian Archaeology, Vol. 2, Tehran: RICHT: 1079-1086 (in Persian).
- Garavand, A. & Malekpour, F., (2017) “A preliminary report of the archaeological survey of the Silweh dam in Piranshahr”. Proceeding of 16th Annual Symposium on the Iranian Archaeology, Tehran: RICHT: 319-321 (in Persian).
- Ghahremani, N., (2015). “Archaeological investigation along the transferring water line from Kanisib Dam to the Chaparabad”. 15th Annual Symposium on the Iranian Archaeology, Tehran: RICHT: 400-405 (in Persian).
- Hamlin, C., (1975). “Dalma Tepe”. Iran, 13: 111-127. DOI: https://doi.org/10.2307/4300529 & https://www.jstor.org/stable/4300529
- Heidari, M., (2017). “Sarfirouzabad Plain in the Middle Chalcolithic Period: A Review of Dalma Settlements on the Eastern Edge of the Mahidasht, Central Zagros”. Pazhoheshha-ye Bastan Shenasi Iran, 6(11): 25-38. doi: 10.22084/NBSH.2016.1737 (in Persian). https://nbsh.basu.ac.ir/article_1737.html?lang=enhttps://nbsh.basu.ac.ir/article_1737.html?lang=en
- Heidari, R.; Sorkhabi, O. & Salimi. S., (2017). “Archaeological survey of Lower Zab River Basin of Piranshahr (between Zangiawe and Kasekaran Villages)”. 16th Annual Symposium on the Iranian Archaeology, Vol1, Tehran: RICHT: 55-58 (in Persian).
- Heidarian, M.; Zeynivand, M. & Haririan, H., (2013). “Middle Chalcholithic (Dalma) settlements of Sanghor and Keliai plains, Kermanshah”. Payam Bastanshenas, 19: 1-14 (in Persian). https://sanad.iau.ir/Journal/peb/Article/935482
- Hejabri Nobari, A. & Porfaraj, A., (2007). “Explanation of Neolithic and Chalcolithic period of Ardabil region according to the data of the Ghosh Tepe of Shahreyeri”. Journal of Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran, 2 (180): 1-26 (in Persian). https://jflh.ut.ac.ir/article_28120.html?lang=fa
- Hejebri Nobari, A.; Binandeh, A.; Neyestani, J. & Vadati Nasab, H., (2012). “Excavation at Lavin Tepe in north west Iran”. In: ANES, 49: 95-117.
- Henrickson, E. F. & Vitali, V., (1987). “The Dalma Tradition: Prehistoric Inter-Regional Cultural Integration Highland Western Iran”. Paleorient, 13(2): 37-45. https://www.jstor.org/stable/41492253
- Hessari, M., (2019). “A Study, Analysises and Variation of the Chalcolithic Pottery Tradition in Idier Tappeh, Ardabil Province”. Pazhoheshha-ye Bastan Shenasi Iran, 9(21): 23-40. doi: 10.22084/NBSH.2019.16391.1748 (in Persian). https://nbsh.basu.ac.ir/article_2797.html?lang=en
- Khanmohammadi, B., (2019). “A Preliminary report of archaeological rescue excavation in Soghanlu site,, Kani Siew dam of Piranshahr-western Azarbaijan”. 17th Annual Symposium on the Iranian Archaeology, Vol. 1, Tehran: RICHT: 363-369 (in Persian).
- Khezri, S., (2001). Natural geography of Kurdistan's Mukriyan with emphasis on the Zab Basin. First edition, Tehran:Naghos (in Persian).
- Khosravi, Sh.; Khatib Shahidi, H. & Ali Beigi, S., (2010). “Abharrod basin in the Chalcholithic period: a review of the Dalma settlements in the northwestern margin of the central Iranian plateau”. Payam Bastanshenas, 12: 37-52 (in Persian). https://sanad.iau.ir/Journal/peb/Article/935551
- Kroll, S., (2005). “The Southern Urmia Basin in The Early Iron Age”. Iranica Antiqua, XL: 65-85. DOI: 10.2143/IA.40.0.583200
- Marro C., Bakhshaliyev V., Ashurov S., (2011). “Excavations at Ovcular Tepesi (Nakhchivan, Azerbaijan): Second preliminary report: The 2009–2010 Seasons”. Anatolia Antiqua 19: 53–100.
- Mir Eskandari, S. M.; Jawadi Nia, Z. & Sadeghi Rad, M., (2019). “First season of the archaeological excavation of the Qalat-e Soghanlu-Kanisib dam basin (Piranshahr-western Azerbaijan)”. 17th Annual Symposium on the Iranian Archaeology, Vol2, Tehran: RICHT: 1309-1314 (in Persian).
- Motarjem, A. & Sharifi, M., (2018). “The Cultural Transition from Late Neolithic to Early Chalcolithic in Border Land of Eastern Central Zagros” Pazhoheshha-ye Bastan Shenasi Iran, 8(16): 83-102. doi: 10.22084/NBSH.2018.11334.1486 (in Persian). https://nbsh.basu.ac.ir/article_2301.html?lang=en
- Motarjem, A. & Sharifi, M., (2014). “Cultural Development of Chalcolithic Era in the East of Central Zagros based on Archaeological Excavations at Tepe Gheshlagh”. Iranian Journal of Archaeological Studies, 4: 49-65. Doi: 10.22084/NBSH.2018.11334.1486; https://nbsh.basu.ac.ir/article_2301.html?lang=en
- Rahimi Sorkhani, R.; Niknami, K. & Eslami, M., (2017). “Non-Dalma Ceramics in Dalma Context: Archaeological Detection and Analytical Explanation: Case study Soha Chai Tepe in Zanjan Province”. Journal of Arhaeologial Studies, 8(2): 53-70. doi: https://doi.org/10.22059/jarcs.2017.61726 (in Persian). https://jarcs.ut.ac.ir/article_61726.html?lang=en
- Saed Mucheshi, A.; Niknami, K.; Mashkour M.; Fazeli Nasheli, H. & Firozmandi Shirehjini, B., (2010). “Relative and absolte chronology of Kelnan Tepe of Bijar: A site belonging to the Chalcholithic period in western Iran”. Pazhoheshha-ye Bastan Shenasi Iran, 8(2): 53-70. (in Persian). https://nbsh.basu.ac.ir/article_318.html?lang=fa
- Saed Mucheshi, A.; Zamani Dandaneh, M. & Ghasemi, M. Karimi, Z., (2017) “Stratigrapghy at Tepe Namashir of the Baneh:Western Iran” Pazhoheshha-ye Bastan Shenasi Iran, 7(12): 43-62. doi: 10.22084/NBSH.2017.9477.1423 (in Persian). https://nbsh.basu.ac.ir/article_1968.html?lang=en 
- Sadrai, A., (2018). Archaeological research from Baygem qalhe Naqadeh to the Riqabad Piranshahr. First edition, Tabriz: Hasanlu Translation Project (in Persian).
- Sharifi, M., (2020). “The first archaeological excavation of Gerd-Ashawan in the small Zab basin, Late Chalcolithic/Hasanlu VIIL”. 18th Annual Symposium on the Iranian Archaeology, Tehran: RICHT: 481-488 (in Persian).
- Sharifi, M. & Motarjem, A., (2018). “The process of cultural change in the Chalcolithic period in the highlands of Western Iran at Tepe Gheshlagh”. Documenta Praehistorica, XLV: 86-99. DOI: https://doi.org/10.4312/dp.45.7
- Sorkhabi, O. &m Salimi, S., (2019). “Goringan: new evidence of Iron Age of Piranshahr”. Proceeding of the International Conference on The Iron Age in western Iran and Neighbouring Regions, Tehran: RICHT: 208-227 (in Persian).
- Stein, G. J. & Fisher, M.T., (2020). Surezha Excavations 2019. The Oriental Institute 2019–20 Annual Report.
- Young. C. T. & Levin, L., (1974). Excavation of the Godin Project. Second Progress Report, Royal Ontario Museum Art and Archaeology.
- Zarei, M. E.; Mohammadi Qasrian, S. & Abdolahpur, M., (2017) “An Archaeological Survey of Tappeh Geryashan of Sanandaj”. Pazhoheshha-ye Bastan Shenasi Iran, 8(2): 53-70. doi: 10.22084/NBSH.2017.14028.1614 (in Persian). https://nbsh.basu.ac.ir/article_1966.html?lang=en
- Zeynivand, M.; Hariryan, H. & Heydarian, M., (2013). “The Dalma Settlements of Songhor and Koliyaei Plains, Central Zagros”. Iranian Journal of Archaeological Studies, 3: 39-47. DOI: 10.22111/IJAS.2013.1734 & https://ijas.usb.ac.ir/article_1734.html