بررسی چاپارخانه‌ها و پُستخانه‌های مسیر تهران-انزلی در دوره قاجار با تکیه بر اسناد و شواهد باستان‌شناسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری باستان شناسی ، دانشگاه آزاد اسلامی ، واحد علوم و تحقیقات ، تهران ، ایران

2 استادیار پژوهشی/ پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری/ تهران/ ایران(نویسنده مسئول

3 استاد/گروه باستان‌شناسی/ دانشگاه تهران/ تهران/ایران.

4 استادیار/ دانشگاه آزاد اسلامی /واحد ابهر/زتجان/ ایران

10.22084/nb.2022.25892.2464

چکیده

در دوره قاجار مناسبات میان ایران و روسیه توسعه پیدا کرد. مراودات تجاری - سیاسی میان این دو کشور از سوی پایتخت دولت قاجار در تهران به بندرانزلی در مرز شمالی، که معبری راهبردی از نظر ژئوپولتیکی در شبکۀ ارتباطی ایران با روسیه و اروپا به ‌حساب می‌آمده، صورت می‌گرفت. جاده تهران-انزلی در این دوره گذرگاهی به ‌منظور سفر پادشاهان، سیاستمداران، بازرگانان و طبقۀ متمول ایران و دولت‌های اروپائی بوده و فرآیند این ارتباطات موجب آشنایی ایرانیان با چگونگی پیشرفت‌های بزرگ جهان و انگیزه ای جهت تعمیر و توسعه، تأسیس و تجهیز اماکن بین راهی از جمله: چاپارخانه‌ها و پستخانه‌های نوین در این بزرگراه گردید. گرچه بنیان چاپارخانه ها ریشه در دوران باستانِ ایران دارد، ولی در دوره قاجار به لحاظ استراتژی در انجام خدمات دولتی، در حوزۀ ارتباطات برای همۀ اقشار جامعه و گسترش روابط دیپلماتیک میان ایران و جهان غرب پویا و متحول شد. هدف این پژوهش بازشناسی و بررسی چاپارخانه‌ها و پُستخانه‌های وابسته به مسیر تهران-انزلی در دوره قاجار بوده و در پی پاسخ به این پرسش است: موقعیت جغرافیایی، شرایط اقلیمی و عوامل فرهنگی چه تأثیری بر روی معماری و عملکرد چاپارخانه‌ها و پستخانه‌های مسیر تهران-انزلی داشته است؟ شیوۀ تجزیه ‌و تحلیل اطلاعات از نوع کیفی بوده و روش این پژوهش تاریخی-تحلیلی است. یافته‌ها بر اساس، اسناد کتابخانه‌ای( سفرنامه ها، اسناد و گزارش های مکتوب، نقشه ها، عکس های تاریخی دوره قاجار) و بررسی میدانی باستان شناسی جمع‌آوری شده و موردمطالعه قرارگرفته است. تجزیه ‌و تحلیل اطلاعات از نوع کیفی بوده و نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد، ساختمان چاپارخانه‌ها و پستخانه‌های مسیر مورد پژوهش دارای فضاهای مشابه بودند. اما به لحاظ فرم معماری متنوع بوده‌اند. این بناهای بین راهی در مجموع متأثر از موقعیت جغرافیایی و شرایط اقلیمی، نظام فرهنگی حاکم بر کل کشور و الگوپذیری از پدیده‌های نوظهور غربی در آن دوره تاریخی شکل گرفته بودند و همگی توسط دولت و یک نظام منسجم اداری سازمان‌ دهی می‌شدند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Investigation of the chaparkhanehs and post offices of the Tehran Anzali route in the Qajar period Based on archaeological documents and evidence

نویسندگان [English]

  • fatemeh abedi 1
  • Ahmad Chaichi َ Amirkhiz 2
  • Kamaleddin Niknami 3
  • Hayedeh Khamseh 4
1 PhD Student in Archeology, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran, Iran
2 Research Assistant, Research Institute of Cultural Heritage and Tourism, Tehran, Iran (Responsible author).
3 Professor, Department of Archeology, University of Tehran, Tehran, Iran.
4 Assistant Professor/Islamic Azad University/ Abhar Branch/ Zanjjan, Iran
چکیده [English]

During the Qajar period, relations between Iran and Russia developed. Political trade relations between these two countries were carried out from the capital of the Qajar state in Tehran to Bandar Anzali on the northern border, which was considered a geopolitical strategic crossing in Iran's communication network with Russia and Europe.In this period, Tehran Anzali road was considered a passage for the travel of kings, politicians, merchants and the wealthy class of Iran and European governments. The process of these communications made Iranians familiar with the great developments of the world and the motivation to repair and develop, establish and equip the chaparkhanehs and new post offices of this highway. Although the foundation of Chaparkhane dates back to ancient times, it became dynamic and transformed during the Qajar period in terms of the strategy of government services in the field of communication for all sectors of society and the expansion of diplomatic relations.The purpose of this research is to investigate the chaparkhanehs and post offices related to the Tehran-Anzali route in the Qajar period and seeks to answer this question: what effect did geographical and cultural factors have on the architecture and performance of the chaparkhanehs and post offices on the Tehran Anzali route? The method of this historical research is analytical. The findings were collected and studied based on library documents (travel letters, written documents and reports, maps, historical photos of the Qajar period) and archaeological field survey.The analysis of information is of a qualitative type and the results of this research show that the buildings of the chaparkhanehs and post offices of the researched route have similar spaces but different forms, which generally influenced by the geographical location and climatic conditions, the cultural system ruling the entire country and imitating the emerging phenomena of the West was formed in that period, and all of them were organized by the government and a coherent administrative system.

کلیدواژه‌ها [English]

  • chaparkhaneh
  • Route
  • Tehran
  • Anzali
  • Qajar