بررسی چاپارخانه‌ها و پُستخانه‌های مسیر تهران-انزلی در دورۀ قاجار با تکیه‌بر اسناد و شواهد باستان‌شناسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری باستان‌شناسی، گروه باستان‌شناسی، ادبیات و علوم انسانی، واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 استادیار پژوهشی پژوهشگاه سازمان میراث‌فرهنگی و گردشگری، تهران، ایران (نویسندۀ مسئول).

3 استاد گروه باستان‌شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

4 دانشیار گروه باستان شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، تهران، ایران.

چکیده

در دورۀ قاجار مناسبات میان ایران و روسیه توسعه پیدا کرد. مراودات تجاری- سیاسیِ میان این دو کشور از سوی پایتخت دولت قاجار در تهران به بندرانزلی در مرز شمالی، که معبری راهبردی از نظر ژئوپولتیکی در شبکۀ ارتباطی ایران با روسیه و اروپا به‌حساب می‌آمده، صورت می‌گرفت. جادۀ تهران-انزلی در این دوره گذرگاهی به‌منظور سفر پادشاهان، سیاستمداران، بازرگانان و طبقۀ متمول ایران و دولت‌های اروپایی بوده و فرآیند این ارتباطات موجب آشنایی ایرانیان با چگونگی پیشرفت‌های بزرگ جهان و انگیزه‌ای جهت تعمیر و توسعه، تأسیس و تجهیز اماکن بین راهی، ازجمله چاپارخانه‌ها و پستخانه‌های نوین در این بزرگراه گردید. گرچه بنیان چاپارخانه‌ها ریشه در دوران باستانِ ایران دارد، ولی در دورۀ قاجار به‌لحاظ استراتژی در انجام خدمات دولتی، در حوزۀ ارتباطات برای همۀ اقشار جامعه و گسترش روابط دیپلماتیک میان ایران و جهان غرب، پویا و متحول شد. هدف این پژوهش بازشناسی و بررسی چاپارخانه‌ها و پُستخانه‌های وابسته به مسیر تهران-انزلی در دورۀ قاجار بوده و درپی پاسخ به این پرسش است؛ موقعیت جغرافیایی، شرایط اقلیمی و عوامل فرهنگی چه تأثیری بر روی معماری و عملکرد چاپارخانه‌ها و پستخانه‌های مسیر تهران-انزلی داشته است؟ شیوۀ تجزیه ‌و تحلیل اطلاعات از نوع کیفی بوده و روش این پژوهش تاریخی-تحلیلی است. یافته‌ها براساس، اسناد کتابخانه‌ای (سفرنامه‌ها، اسناد و گزارش‌های مکتوب، نقشه‌ها، عکس‌های تاریخی دورۀ قاجار) و بررسی میدانی باستان‌شناسی جمع‌آوری شده و موردمطالعه قرارگرفته است. تجزیه ‌و تحلیل اطلاعات از نوع کیفی بوده و نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد، ساختمان چاپارخانه‌ها و پستخانه‌های مسیر مورد پژوهش دارای فضاهای مشابه بودند؛ اما به‌لحاظ فرم معماری متنوع بوده‌اند. این بناهای بین راهی درمجموع متأثر از موقعیت جغرافیایی و شرایط اقلیمی، نظام فرهنگی حاکم‌بر کل کشور و الگوپذیری از پدیده‌های نوظهور غربی در آن دورۀ تاریخی شکل‌گرفته بودند و همگی توسط دولت و یک نظام منسجم اداری سازمان‌ دهی می‌شدند. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analyzing the Chapar Khanehs and Post Offices along the Tehran-Anzali Route during the Qajar Period through the Examination of Historical Texts and Archaeological Findings

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Abedi 1
  • Ahmad Chaichi َ Amirkhiz 2
  • Kamaleddin Niknami 3
  • Hayedeh Khamseh 4
1 PhD Student in Archeology, Department of History and Archeology, Faculty of Literature, Humanities and Social Sciences, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Assistant Professor, Research Institute of Cultural Heritage and Tourism, Archaeological Research Institute, Tehran, Iran (Corresponding Author)
3 Professor, Department of Archaeology, Faculty of Literature and Human Sciences, University of Tehran, Tehran, Iran.
4 Associate Professor, Department of Archaeology, Faculty of Literature and Humanities, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Abstract
The Qajar era marked a significant evolution in the diplomatic and commercial interactions between Iran and Russia. The trade routes connecting Tehran to Bandar Anzali, situated along the northern frontier, emerged as a crucial geopolitical conduit within Iran’s communication framework with both Russia and Europe. This thoroughfare served as a vital passage for monarchs, politicians, merchants, and affluent individuals from Iran and Europe. The exchanges facilitated by this route acquainted Iranians with global advancements, fostering a desire to enhance and modernize the chapar khanehs and newly-established post offices along the highway. While the origins of chapar khanehs can be traced back to antiquity, their functionality and role underwent significant transformation during the Qajar period, reflecting a strategic governmental approach to communication services that catered to various societal sectors and bolstered diplomatic ties. The objective of this study is to examine the chapar khanehs and post offices along the Tehran-Anzali route during the Qajar period, specifically addressing the question of how geographical and cultural elements impacted their architectural design and operational functions. This historical research adopts an analytical methodology. The data collection involved a thorough review of library resources, including travel accounts, written records, reports, maps, and historical images from the Qajar era, complemented by archaeological findings from field investigations. The analysis conducted is qualitative. The results reveal that the chapar khanehs and post offices along the route in question possess similar spatial arrangements yet differ in architectural style, influenced by geographical and climatic factors, the prevailing cultural context of the country, and the imitation of Western trends, all orchestrated by a cohesive governmental and administrative framework.
Keywords: Chapar Khaneh, Route, Tehran, Anzali, Qajar Period.
 
Introduction
Following the introduction of European innovations in the 19th century to Qajar politicians and educated individuals, significant efforts were made to reconstruct roads and modify construction methodologies, blending traditional and contemporary approaches. The Qazvin-Tehran Road underwent its initial conversion into a chausse, or gravel road, in 1296 AH (1878 AD), with the project finalized three years later in 1299 AH (1881 AD). The extension of the roadway connecting Qazvin to Rasht during the reign of Naser al-Din Shah was executed by Iranian engineers, including Engineer Khan Suleyman, in collaboration with a Russian firm known as Iran Transport Insurance in the year 1298 AH (1881 AD). The project was overseen by a Russian official, Lazarpuliakov, from 1307 to 1309 AH (1889-1891 AD). Subsequently, in 1316 AH (1898 AD), the construction of this road was also taken on by a joint Russian-Iranian enterprise called the Anzali Road Company.
The regulation of traffic and the administration of road tolls were maintained by the Russians until the mid-20th century. However, by the end of the Qajar dynasty, following the events of World War I and the Russian October Revolution, this roadway emerged as one of the most active commercial routes, witnessing the annual movement of a significant quantity of goods and passengers. This development greatly benefited the Iranian postal treasury and the financial returns of chaparkhanehs along this corridor. Moreover, this route was recognized as the most direct access to Gilan for Western travelers, akin to European roads designed for high-speed transportation.
An examination of post offices and chaparkhanehs along this route, along with an analysis of the cultural and geographical influences on their architectural designs, can contribute significantly to the reconstruction of the cultural history of the Qajar era. Regrettably, many of these structures have been lost in recent years because of adverse environmental conditions and insufficient upkeep. Therefore, conducting archaeological research in this area is essential.
Research Questions and Hypothesis: How did geographical location, climatic conditions, and cultural influences shape the architecture and functionality of chaparkhanehs and post offices along the Tehran-Anzali route? The architectural styles of these structures appear to have been adapted to align with the surrounding geography, climate, and cultural context, while also reflecting the impact of contemporary Western trends. Nevertheless, they were all designed with comparable architectural layouts and operated within a unified governmental framework. This article represents fundamental research employing an analytical historical approach, utilizing qualitative research methods.
Chaparkhanehes and Post Offices of the Tehran-Anzali Road during the Qajar Period
During the early Qajar era, chaparkhanehs, or postal stations, were typically established adjacent to existing caravanserais, with portions of these caravanserais sometimes repurposed for postal functions. Following the formation of the Chapari organization under Naser al-Din Shah, chaparkhanehs were strategically located along postal routes, at the entrances and exits of urban and rural areas, and occasionally within towns along the designated paths. The majority of these structures were constructed using raw or pounded clay, and their architectural design drew inspiration from similar edifices from the Sassanid period. Notably, some chaparkhanehs were tailored to suit the climatic conditions of their respective locations, a feature evident in several stations along the route. Most of these buildings were positioned within expansive green spaces.
During the Qajar era, chaparkhanehs were typically accompanied by stables. Each chaparkhaneh featured a two-story structure, with the upper-level functioning as a guesthouse and the lower level designated for livestock. In the year 1291 AH, an Austrian delegation led by Gustav Rider, an official from the Austrian postal service, visited Iran to reform the postal system. Rider implemented substantial modifications to the Chapari organization. By 1294 AH, Iran became a member of the International Postal Union, and by 1296 AH, the term “chaparkhaneh” was officially replaced with “post”. Moreover, communication facilities were established on the postal highway from Tehran to the north of the country, a route crucial for Iran’s imports and exports to Europe. Rider also set up post offices in major cities and important villages along this route, which managed the transportation of goods and postal packages under government supervision. 
Conclusion
This study presents a compilation of 17 chaparkhanehs and 7 post offices, including their historical names. All the chaparkhanehs and post offices along this route were established following the reign of Naser al-Din Shah. While they shared a common functional purpose in terms of architectural spatial organization, the construction methods of their buildings varied. Factors such as geographical location, climate, and cultural context significantly influenced their architectural designs. The construction of “Kohdum” reflects the architectural characteristics prevalent in the northern regions of the country. The ornamental features adorning the ceilings at the entrances of “Qeshlaq” and “Pachenar” bear resemblance to European pediments, showcasing the impact of Western cultural influences. An examination of a photograph depicting the facade of the Qazvin guest house indicates that the architectural design of the post offices was inspired by the styles of more developed nations during that period. Field surveys have pinpointed the locations of Yengi Imam, Aghababa, and Kharzan. The edifices of Yengi Imam and Kharzan adhere to the tenets of traditional Iranian architecture, whereas the Aghababa mansion exhibits a blend of European neoclassical elements with traditional Iranian cultural motifs.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Chapar Khaneh
  • Route
  • Tehran
  • Anzali
  • Qajar Period
- آرشیو اسناد کتابخانۀ تخصصی وزارت امور خارجه ایران، (1399).
- آرشیو مرکز اسناد و کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، صورت راپرت‌ها و کمیسیون‌هایی که راجع‌به وضعیات سرویس حمل‌ونقل دولتی در اداره پست تشکیل‌شده و برای عامه حسب‌الامر وزارت جلیله پست و تلگراف به‌طبع رسید، برج جدی، (1301). تهران: بطبعه مجلس.
- آیتی، عبدالمحمد، (1346). تاریخ وصاف. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
- اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان، (1374). چهل سال تاریخ ایران در دورۀ پادشاهی ناصرالدین‌شاه (المآثروالآثار). به‌کوشش: ایرج افشار، جلد اول، تهران: اساطیر.
- اورسل، ارنست، (1382). سفرنامۀ قفقاز و ایران. ترجمۀ علی‌اصغر سعیدی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- بروگش، هیزیش، (1367). سفری به دربار سلطان صاحبقران. تهران: اطلاعات.
- پژمان‌بختیاری، حسین، (1326). تاریخ پُست و تلگراف و تلفن. تهران: چاپخانه و کتابفروشی علی‌اکبر علمی.
- تاورنیه، ژان‌باتیست، (1383). سفرنامۀ تاورنیه. ترجمۀ حمید شیرانی، تهران: نیلوفر.
- دامن‌پاک‌جامی، مرتضی؛ تهرانی، فرهاد؛ خاکپور، بهزاد؛ و زاهدی، سعید، (1397). اطلس نقشه‌های منتخب دورۀ قاجار. مرکز آموزش و پژوهش‌های بین‌المللی تهران: وزارت امور خارجه ایران.
- دوگوبینو، کُنت، (1383). سه سال در آسیا سفرنامۀ دوگوبینو. ترجمۀ هوشنگ مهدوی، تهران: قطره.
- رودگرکیادارا، ایرج، (1376). مروری بر تاریخ پُست ایران. تهران: نگین.
- زیدان، جرجی، (1389). تاریخ تمدن اسلام. تهران: امیرکبیر.
- سحاب، محمدرضا، (1315). اطلس عمومی ایران وجهان (سیاسی، طبیعی، اقتصادی، مصور). تهران: مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی سحاب.
- سرنا، کارلا، (1326). آدم‌ها و آئین‌ها در ایران. ترجمۀ علی‌اصغر سعیدی، تهران: زوار.
- سیرو، ماکسیم، (1357). کاروانسراهای ایران و ساختمان‌های کوچک میان راه‌ها. ترجمۀ عیسی بهنام. قاهره: سازمان حفاظت آثار باستانی ایران.
- شاردن، ژان، (1372). سفرنامۀ شوالیۀ شاردن. (جلد 2)، ترجمۀ اقبال یغمایی، تهران: توس.
- شمیم، علی‌اصغر، (1372). ایران در دورۀ سلطنت قاجار. تهران: شرکت چاپ و انتشارات علمی.
- ضرغام‌بروجنی، جمشید، (1350). دولت‌های عصر مشروطیت. تهران: مجلس شورای ملی.
- طالبی، فرامرز، (1389). عکس‌هایی از گیلان عصر قاجار، مجموعه آلبوم‌خانۀ کاخ گلستان. رشت: فرهنگ ایلیا.
- طباطبائی، غلامرضا، (1366). سفرنامۀ فرهاد میرزا. تهران: انتشارات علمی.
- طویلی، عزیز، (1370). بندر انزلی. (جلد 2)، تهران: مؤلف.
- عبدلی‌فرد، فریدون، (1375). تاریخ پُست در ایران. تهران: هیرمند.
- عبدلی‌فرد، فریدون، (1383). چاپارخانه‌ها و راه‌های چاپاری ایران. (جلد اول و دوم)، تهران: هیرمند.
- عظیمی، ناصر، (1396). تاریخ گیلان. رشت: ایلیا.
- فوروکاوا، نوبویوشی، (1384). سفرنامۀ فوروکاوا 1880م.-1297 هـ.ق. ترجمۀ هاشم رجب‌زاده، ناشر چاپی: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ناشر دیجیتالی: مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه اصفهان.
- فووریه، ژوآنس، (1390). سه سال در دربار ایران. ترجمۀ عباس اقبال‌آشتیانی، تهران: نوین، ناشر دیجیتالی: مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه اصفهان.
- کتابخانه و مرکز اسناد اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان البرز، (1399).
- کتابخانه و مرکز اسناد اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان قزوین، (1399).
- کرزن، جرج ناتانیل، (1388). ایران و قضیه ایران. ترجمۀ غلامعلی وحید مازندرانی، تهران: علمی و فرهنگی.
- کریستن‌سن، آرتور، (1377). ایران در زمان ساسانیان. ترجمۀ رشید یاسمی، تهران: دنیای کتاب.
- گاردنر، هلن، (1380). از زبان داریوش. ترجمۀ پرویز رجبی، تهران: کارنگ.
- گزنفون، (1380). کوروش‌نامه. ترجمۀ رضا مشایخی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- گلزاری، مسعود، (1355). سفرنامه استرآباد و مازندران و گیلان و ... . به نقل از: میرزا ابراهیم. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- ماساهارو، یوشیدا، (1373). سفرنامۀ یوشیدا ماساهارو. ترجمۀ هاشم رجب‌زاده با همکاری نی‌ئی‌یا، تهران: آستان قدس رضوی.
- نصراصفهانی، بهروز، (1400). «مجموعۀ شخصی».
- نورمحمدی، مهدی، (1393). باقرخان سعدالسلطنه حاکم قزوین در عصر ناصری. تهران: سخن.
- ورجاوند، پرویز، (1377). سیمای تاریخ و فرهنگ قزوین: فرهنگ سرزمین قزوین، نگرشی بر موقعیت، جمعیت، مردم‌شناسی، زبان و سرایندگان و پیشینۀ دانش و هنر. (جلد 2)، تهران: نی.
- ورهرام، غلامرضا، (1385). نظام سیاسی و سازمان‌های اجتماعی ایران در عصر قاجار. تهران: معین.
- وزین‌افضل، مهدی؛ نورایی، مرتضی؛ و جعفری، علی، (1394). «سیاست‌ها و عملکرد ناصرالدین‌شاه در توسعۀ راه‌های گیلان با تأکیدبر بازخوانی و تحلیل سند امتیازنامۀ راه شوسۀ انزلی به قزوین». فصلنامۀ گنجینۀ اسناد، دفتر اول، 2: 52-80.
- همرنگ، بهروز، (1389). راه‌های تاریخی گیلان. رشت: ایلیا.
- Abdoli Fard, F., (1996). Post History in Iran. Tehran: Hirmand. (In Persian).
- Abdoli Fard, F., (2004). Chaparkhanehs and chaparkhaneh roads of Iran. Volume 1 & 2, Tehran: Hirmand. (In Persian).
- Archive of documents of the Ministry of Foreign Affairs of Iran, (2020). (In Persian).
- Archives of the Library and Document Center of the Islamic Council, Reports and commissions that were formed about the state of the state transport service in the post office and were published for the public according to the orders of the Ministry of Post and Telegraph, Joday month, (1922). Tehran: Parliament. (In Persian).
- Ayati, Abdul-M., (1967). Wasaf History. Tehran: Iranian Culture Foundation. (In Persian).
- Azimi, N., (2017). History of Gilan. Rasht: Ilya Culture. (In Persian).
- Björn Sohrne, F., (2020). “Un collectionneur globetrotter”. Par Marina Poncion, Articles, collectionneures celebres, collectionneurs celebres. (In Persian).
- Brugsch, H., (1988). A trip to the court of Sultan Sahibqaran. Tehran: Etelaat. (In Persian).
- Chardin, J., (1993). Chardin’s knight’s travel book. Volume (2), translated: Iqbal Yaghmai, Tehran: Toos. (In Persian).
- Curzon, G. N., (2009). Iran and the Iranian Case. Translateded: Gholam-Ali Vahid Mazandarani, Tehran: Scientific and Cultural. (In Persian).
- Damanpak Jami, M., Tehrani, F., Khakpour B. & Zahedi, S., (2018). Atlas of Selected Maps of the Qajar Period. Tehran Center for International Education and Research: Ministry of Foreign Affairs of Iran. (In Persian).
- De Gobineau, J. A., (2004). Three years in Asia Dogobino’s travelogue. Translated: Hoshang Mahdavi, Tehran: Ghatreh. (In Persian).
- Earmakov, D. I., (2019). DIMITRI EARMAKOV IN IRAN. Dedicated to the 100th, Anniversary of the Museum, Tbilisi. (In Persian).
- Eetemadul-Saltaneh, M. H. Kh., (1995). Forty years of Iran’s history during the reign of Naser al-Din Shah (Al-Ma’ather al-Athaar). Translated: Iraj Afshar, Volume(1), Tehran: Asatir. (In Persian).
- Fourieh, J., (2011). Three years in the kingdom of Iran (Dr. Fouriee Memories of Naser al -Din Shah’s Specialist doctor). Tehran: Nowin, Digital Publisher: Isfahan Ghaemieh Computer Research Center. (In Persian).
- Furukawa, N., (2005). Travelogue 1880. Translated: Hashem Rajabzadeh, Tehran: The Cultural Works Association, Digital Publisher: Isfahan Ghaemieh Computer Research Center. (In Persian).
- Gardner, H., (2001). From the language of Dariush. Translated: Parviz Rajabi, Tehran: Karang. (In Persian).
- Golzari, M., (1976). Travel book of Estrabad and Mazandaran and Gilan and… Quoted by Mirza Ebrahim. Tehran: Iran Culture Foundation. (In Persian).
- Hamrang, B., (2010). Gilan Historical Roads. Rasht: Ilya Culture. (In Persian).
- Kristensen, A., (1998). Iran during the Sasanian era. Translated: Rashid Yasmi, Tehran: Dunyae Ketab. (In Persian).
- Library and Document Center of the General Directorate of Cultural Heritage,Tourism and handicrafts of Alborz province, (2020). (In Persian).
- Library and Document Center of the General Directorate of Cultural Heritage,Tourism and handicrafts of Qazvin province, (2020). (In Persian).
- Masaharu, Y., (1994). Yoshida Masaharu’s travelogue. Translated: Hashem Rajabzadeh In partnership with Neiya, Tehran: AstaneQuds Razavi. (In Persian).
- Nasr Esfahani, B., (2021). Collection Personal. (In Persian).
- NoorMohammadi, M., (2014). Baqir Khan Saad al-Saltanah, the ruler of Qazvin in the Nasserian period. Tehran: Sokhan. (In Persian).
- Orsel, E., (2003). Qafqaz and Iran travelogue. (A, A. Saeedi, Trans.), Tehran: Research Institute of Humanities and Cultural Studies. (In Persian).
- Pejman Bakhtiari, H., (1947). History of Post Telegraph and Telephone. Tehran: Ali Akbar Elmi’s Printing House and Bookstore. (In Persian).
- Rudgar Kia Dara, I., (1997). A review of Iran’s postal history. Tehran: Negin. (In Persian).
- Sahab, M. R., (1936). Iran General Atlas (Political, Natural, Economic, Illustrated). Tehran: geography and Cartography Sahab Institute. (In Persian).
- Serena, C., (1947). People and Rituals in Iran. Translated: Ali Asghar Saeedi, Tehran: Zovar. (In Persian).
- Sevruguin, A., (1926). The Nelson collection of Qajar Photography. (In Persian).
- Shamim, A.-A., (1993). Iran during the Qajar Dynasty. Tehran: Scientific Printing and Publishing Company. (In Persian).
- Siro, M., (1978). Iran’s caravanserais and small buildings in the middle of the roads. Translated: Isa Behnam. Chaereh: Iranian Antiquities Protection Organization. (In Persian).
- Stahl, A., (1895). “Zeitschrift Deutsche Eisenhüttenwesen”. German Edition by: E. Schrödter, Author, (15): 13-24.
- Stahl, A., (1900). Archives of Golestan Palace Document Center. (In Persian).
- Tabatabaee, G.-R., (1978). Farhad Mirza’s Travelogue. Tehran: Elmi. (In Persian).
- Talebi, F., (2010). Photos from Gilan in the Qajar era, Golestan Palace album collection. Rasht: Ilya Culture. (In Persian).
- Tavali, A., (1991). Bandar Anzali. Volume (2), Tehran: Moalef. (In Persian).
- Tavernier, J.-B., (2004). Tavernier’s travel book. Translated: Hamid Shirani, Tehran: Niloofar. (In Persian).
- Varharam, Gh., (2006). Iran’s political system and social organizations in the Qajar era. Tehran: Moein. (In Persian).
- Vazin Afzal, M., Nouraie, M. & Jafari, A., (2015). “Policy of Nasr al -Din Shah in the development of Gilan Roads with emphasis on the reflection and analysis of the Society of Anzali to Qazvin”. Treasury Documents, 1 (2): 52 -80. (In Persian).
- Verjavand, P., (1998). The Image of Qazvin History and Culture: The Culture of Qazvin Land, an attitude on the location, population, anthropology, language and composers, and the background of knowledge and art. Volume 2, Tehran: Ney. (In Persian).
- Xenophon, (2001). Korosh Nameh. Translated: Reza Meshaikhi, Tehran: Scientific and Cultural Publishing Company. (In Persian).
- Zargham Borojni, J., (1971). Governments of the Constitutional Era. Tehran: National Assembly. (In Persian).
- Zeidan, G., (2010). History of Islamic Civilization. Tehran: Amirkabir. (In Persian).
- https://www.google.com/maps/d/viewer?mid=1WzvexuVR0Whkx3N_qE7FusAUTp-bIH0jC&ll=34.93912320840672%2C51.08279880468751&z=6.
- www.thenelsoncollection.co.uk.