بحثی دربارۀ مسأله پراکنش سفال سیلک I3-5 در گستره فلات مرکزی ایران: تولید خانگی یا تخصصی؟

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه باستان شناسی، دانشکدۀ هنر و معماری دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

2 دانش آموختۀ کارشناسی ارشد باستان شناسی، مؤسسه غیرانتفاعی مارلیک، رشت، ایران.

3 استادیار گروه باستان شناسی، دانشکدۀ هنر و معماری دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.

چکیده

پژوهش‌های دورۀ نوسنگی در فلات‌مرکزی ایران، به‌ویژه در بحث تکنولوژی و سازمان تولید سفال، حضور سازمان تولید خانگی در بین این جوامع را نشان می‌دهد. مواد خام، تولیدات، ابزارهای تولید، سطح تخصص‌پذیری و مبادلات همه حاکی از آن است که محصولات در مقیاس خانگی تولید می‌شده و مبادلات تنها در سطح محلی صورت می‌گرفته است. فناوری‌ها، ابزارهای ساخت، تنوع محصولات، سطح تعاملات فرهنگی و دیگر شاخصه‌ها نشان می‌دهد که جوامع دورۀ نوسنگی این منطقه اجتماعات کوچک و بسیار ساده‌ای بودند و تولیدات را تنها برای مصرف خانگی به‌کار می‌گرفتند. نگارندگان در این پژوهش از داده‌های محتوایی محوطه‌های شاخصی دورۀ نوسنگی شامل سیلک (دشت کاشان)، چهاربنه و ابراهیم‌آباد (دشت قزوین) و پردیس و چشمه‌علی (دشت تهران) استفاده کرده‌اند؛ هر یک از این محوطه‌ها سفال‌های محلی‌ای دارند که شاخصه‌های سازمان تولید خانگی را به‌خوبی نشان می‌دهد. با این‌حال، در این دوره یک استثناء نیز وجود دارد؛ در دورۀ نوسنگی شاهد حضور یک نوع سفال مشترک در بیشتر بخش‌های فلات‌مرکزی هستیم. سفال نخودی با نقوشی در طیف سیاه رنگ که به سفال سیلک I‌3-5 معروف است. پراکنش سفال سیلک I‌3-5 در گسترۀ فلات‌مرکزی با آن‌چه از سازمان تولید سفال و نحوۀ مبادلۀ کالا و یا تکنولوژی در این دوره تعریف می‌شود، هم‌خوانی ندارد و سؤالاتی را در ذهن ایجاد می‌کند: 1) چه نوع سازمان تولیدی را می‌توان برای تولید سفال سیلک I‌3-5 در دورۀ نوسنگی متأخر در محوطه‌های فلات‌مرکزی پیشنهاد کرد؟ 2) چگونه می‌توان دربارۀ پراکنش سفال سیلک I‌3-5 را در پهنۀ وسیع فلات‌مرکزی در دورۀ نوسنگی متأخر، با توجه به سازمان تولید آن بحث کرد؟ در این پژوهش که برمبنای مطالعات قوم‌نگاری و حضور متخصصینِ تمام‌وقتِ غیرساکن (دوره‌گرد) انجام شده است، این فرض مطرح می‌شود که با توجه به این‌که حضور متخصصین تمام‌وقتِ ساکن نیازمند جامعه مصرف‌کننده است و در استقرارهای با جمعیت بالا امکان بروز دارد، می‌توان جوامع دورۀ نوسنگی را گام اول پیچیدگی و در راستای تخصصی شدن ساخت محصولات دانست و یکسانی برخی دست‌ساخته‌ها و آثاری هم‌چون سفال و یا معماری که در این پژوهش صرفاً به مبحث سفال سیلک I‌3-5 پرداخته شده است را ناشی از حضور متخصصینی دانست که با توجه به چرخۀ سالیانۀ فصول کشاورزی در مناطق استقراری به‌صورت موقت حاضر شده و خدمات خود را ارائه می‌کنند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Discussion on the Issue of Distribution of Silk I3-5 Pottery in the Central Plateau of Iran: Household or Specialized Production?

نویسندگان [English]

  • Seyyed Kamal Asadi 1
  • Mahsa Sharameh 2
  • Mohammad Ghamari Fatideh 3
1 PhD student, Department of Archaeology, Faculty of Art and Architecture, Mazandaran University, Babolsar, Iran
2 M.A. in Archaeology, Marlik non-profit institute, Rasht, Iran.
3 Assistant Professor, Department of Archaeology, Faculty of Art and Architecture, Mazandaran University, Babolsar, Iran.
چکیده [English]

Neolithic studies of the central plateau of Iran, especially based on technology and production organization of pottery, indicate the presence of household production organization among these societies. Raw materials, productions and tools, specialization levels, and exchanges all expose a household production organization and local trading. Also, technologies, manufacturing tools, variety of production, cultural interaction levels, and other characters reveal that Neolithic societies of the central plateau of Iran were small and simple communities and their products were only for their use. In this study, the authors have used and analyzed the data of important Neolithic sites of Central Plateau of Iran, including Sialk (Kashan plain), Chahar Boneh and EbrahimAbad (Qazvin plain) and Pardis and Cheshmeh Ali (Tehran plain); each of this sites has type of local pottery or potteries that indicate household production organization very well. But an exception occurs in this period in the region; common type pottery was present in almost all the region that is so-called Sialk I‌3-5 pottery. The distribution of this pottery, in the Late Neolithic II period, is inconsistent with what we definition of household production organization, exchanges goods, or technology in the Central Plateau of Iran. In this research, based on Ethnoarchaeology and the presence of full-time non-resident specialists (badgers), it is hypothesized that given that the presence of full-time professional experts requires a consumer community and may occur in densely populated settlements. Neolithic communities of Central Plateau of Iran, in the direction of specialization, can be considered as the first step of complex societies and the similarity of some artifacts such as the pottery, which is only discussed in this paper, due to the presence of specialists who are temporarily present in the settlement areas and provide their services. In this paper we step forward to known household industrial production based on Sialk I3-5 pottery.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Late Neolithic
  • Household and Household Industrial Production Organization
  • Badgers Specialist
  • Sialk I Pottery
  • Central Plateau

مراجع

- اسدی، سید کمال؛ عباس‌نژاد سرستی، رحمت؛ فاضلی‌نشلی، حسن؛ و ولی‌پور، حمیدرضا، 1398، «تحلیل پیچیدگی‌های اجتماعی-اقتصادی جوامع فلات‌مرکزی ایران در هزارۀ پنجم پیش‌ازمیلاد بر پایۀ فناوری سفال». فصلنامۀ پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 9 (20): 21-36.
- اسدی، سید کمال، 1394، «نقش فناوری‌ها در برهم‌کنش‌های فرهنگی و شکل‌گیری جوامع پیچیده هزارۀ پنجم پیش‌ازمیلاد. در مرکز فلات ایران». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، دانشگاه مازندران (منتشر نشده).
- حسین‌زاده ساداتی، جواد؛ فاضلی‌نشلی، حسن؛ منتظرظهوری، مصطفی؛ و زارع، شهره، 1394، «تجزیه و تحلیل دی‌ان‌ای باستانی (aDNA) بزهای اهلی دورۀ نوسنگی دشت کاشان و قزوین». فصلنامۀ مطالعات باستان‌شناسی، 7 (2): 33-45.
- دارک، کن آر.، 1387، مبانی نظری باستان‌شناسی. ترجمۀ کامیار عبدی، تهران: انتشارات مرکز نشر دانشگاهی.
- رامین، شهرام؛ سمیعی، سجاد؛ اکبری، مسعود؛ رحمتی، سید مرتضی؛ داوودی، حسین؛ و ساحلی، اسماعیل، 1397 «گزارش کاوش نجات‌بخشی محوطۀ باستانی شهران-رودبار 1397». گزارش‌های هفدهمین گردهمایی سالانه باستان‌شناسی ایران، تهران.
- فاضلی‌نشلی، حسن؛ ایلخانی، هنگامه؛ مارقوسیان، آرمینه؛ بشکنی، امیر، 1386ب، «گزارش مقدماتی لایه‌نگاری و گمانه‌زنی تپه ابراهیم‌آباد دشت قزوین». گزارش‌های باستان‌شناسی (7)، جلد اول، تهران: سازمان میراث‌فرهنگی و گردشگری کشور، پژوهشکدۀ باستان‌شناسی: 406-377.
- گیرشمن، رومن، 1379، سیلک کاشان. ترجمۀ اصغر کریمی، جلد اول، تهران: انتشارات سازمان میراث‌فرهنگی کشور.
- مترجم، عباس؛ و حیدری، احمد، 1395، «بررسی میزان تخلل سفال‌های دورۀ مس‌وسنگ به‌منظور سنجش میزان پیچیدگی‌های اجتماعی برمبنای تولید سفال در تپه قشلاق بیجار». نشریۀ جستارهای باستان‌شناسی ایران پیش از اسلام،  1 (1: 1): 51-59.
- ملک‌شهمیرزادی، صادق، 1382، ایران در پیش‌از‌تاریخ. چاپ دوم، تهران: انتشارات میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی.
- ولی‌پور، حمیدرضا، 1394، «سازمان تولید سفال دورۀ نوسنگی و مس‌وسنگ دشت تهران». در: یادواره ارج ورجاوند، به‌کوشش: شاهین آریامنش، تهران: شرکت سهامی انتشارات.
- ولی‌پور، حمیدرضا؛ فاضلی‌نشلی، حسن؛ و عزیزی‌خرانقی، حسین، 1388، «گونه‌شناسی سفال‌های دورۀ نوسنگی جدید و مس‌سنگی دشت تهران (مطالعۀ موردی تپه پردیس ورامین)». مجلۀ پیام‌باستان‌شناس، 6 (12): 36-13.
 
- Asadi Ojaei, S. K., 2016, “The role of technologies in cultural interactions and the for-mation of complex societies in the central plateau of Iran during the 5th millennium B.C.”. Master Thesis, University of Mazandaran (in Persian).
- Asadi Ojaei, S. K.; Abbasnejad, R.; Fazeli Nashli, H. & Valipour, H. R., 2019, “Analysis Socio-Economic Complexities of the Societies of the Central Plateau of Iran During 5th Millennium B.C.E. on the Basis of Pottery Technology”. Journal of Pazhohesh-ha-ye Bastanshenasi Iran, 9 (20): 21-36 (in Persian).
- Chant, S., 2002, “Researching gender, families and households in Latin America: From the 2oth into the 21st century”. Bulletin of Latin American Research, 21 (4): 545-75.
- Childe, V. G., 1951, Social Evolution. London, Watts and Company.
- Fazeli Nashli, H.; Wong, E. & Azizi Kharanagi, H., 2014, “The Evolution of Specialized Ceramic Production During the Late Neolithic and The Transitional Chalcolithic Periods in The Qazvin and Tehran Plains (Iran)”. in: Papers in Maurizio Tosi for his 70th birthday, (eds) C.C. Lamberg-Karlovsky an B. Genito, BAR International Series: 233-244.
- Fazeli Nashli, H.;  Beshkani, N.; Markosian, A.; Ilkani, H.; Abbasnegad,  R. & Young, R., 2009, “The Neolithic to Chalcolithic transition in the Qazvin Plain, Iran: chronology and subsistence strategies”. Archäologische Mitteilungen aus Iran und Turan, 41: 1–21.
- Fazeli Nashli, H.; Coningham, R.; Marghussian, A.; Munuel, M.; Azizi Kharanagi, H. & Pollard, M et al., 2013. “Mapping the Neolithic Occupation of the Kashan, Tehran and Qazvin Plain”. In: R. Matthews, H. Fazeli Nashli (eds.), The Neolithisation of Iran, The Formation of New Societies. Oxbow Books. Oxford: 124–146.
- Fazeli Nashli, H.; Ilkhani, H.; Marqusian, A. & Beshkani, A., 2008, “Preliminary report of stratification and speculation of Ebrahim Abad Hill, Qazvin Plain”. Annual archaeo-logical reports (7), Tehran: Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism Organization, Archaeological Research Institute: 406-377 (in Persian).
- Fazeli Nashli, N. H., 2001, “An Investigation of Craft Specialisation and Cultural Complexity of the Late Neolithic and Chalcolithic Periods in the Tehran Plain”. Ph.D. Dissertation, University of Bradford.
- Foster, Catherine P. & Parker, Bradley J., 2012, New Perspectives on Household Archaeology. Winona Lake, Indiana Eisenbrauns.
- Girshman, R., 2000, Sialk Kashan. translated by Asqar Karimi. Chapter 1, Tehran: Cul-tural Heritage, Handicrafts and Tourism Organization publisher (in Persian).
- Hägerstrand, T., 1967, Innovation Diffusion as a Spatial Process. Chicago, London 1967.
- Hendon, A., 1996, “Archaeological approaches to the organization of domestic labor: Household practice and domestic relations”. Annual Review of Anthropology, 25: 46-61.
- Hoseinzadeh Sadati, J.; Fazeli Nashli, H.; Montazer Zohori, M. & Zare, Sh., 2016, “An-cient DNA Analysis of Goat Bones in Kashan and Qazvin plain in the Neolithic Period”. Journal of Archaeological Studies, 7 (2- 12): 33-45 (in Persian).
- Ionas, I., 2000, Traditional Pottery and Potters in Cyprus. Aldershot, Ashgate.
- Ironmonger, D., 2001, Household Production, in the International, Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences. Elsevier Science (2001).
- Joffre, G. R., 2011, “The Swallow Potters: Seasonally Migratory Syles in the Andes, in Archaeological Ceramics: A Review of Current Research”. edited by: Simona Scacella, Archaeopress Publishers of British Archaeological Reports: 160-175.
- Ken. R. D., 2007, Theoretical Archaeology. translated by: Kamiar Abdi, Markez-e Nashr Daneshgahi publisher (in Persian).
- Kourampas, N.; Simpson, A. I.; Fazeli Nashli, H.; Manuel, M. & Coningham, R., 2013, “Sediments, Soils and Livelihood in a Late Neolithic Village on the Iranian Plateau: Tepe Sialk”. In: R. Matthews, H. Fazeli Nashli (eds.), The Neolithisation of Iran, The Formation of New Societies, Oxbow Books. Oxford: 189–200.
- Malek Shahmirzadi, S., 2003, Prehistoric Iran. Tehran: Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism Organization publisher (in Persian).
- Marghussian, A. K.; Coningham, R. A. E. & Fazeli Nashli, H., 2016, “The Evolution of Pottery Production During The Late Neolithic Period at Sialk On The Kashan Plain, Central Plateau of Iran”. Journal of Archaeometry, 59 (2): 1-17.
- Marghussian, A. K.; Coningham, R. A. E. & Fazeli Nashli, H., 2017, “Investigation of Neolithic Pottery from Ebrahimabad in the Central Plateau”. Journal of Archaeological Science: Reports, 16: 604-615.
- McGlade, J. & McGlade, J. M., 1989, “Modelling the innovative component of social change”. In: R. Torrence, and S.E. van der Leeuw (eds), What’s new? A Closer Look at the Process of Innovation, London: Unwin Hyman: 258-280.
- Miller, C., 1964, “Los Golondrinos”. Kroeber Anthropological Society Papers, 30: 51-71.
- Motarjem, A. & Heydari, A., 2016, “A Study of Chalcolithic Potteries Porosity to Eval-uation of Social Complexity Based on Pottery Production in Teppe Gheshlagh Bijar”. Journal of Pre-Islamic Archaeological Essays, 1 (1): 51-59 (in Persian).
- Nordquist, G., 1995. “Who Made the Pots? Production in the Middle Helladic Society”. In: Laffineur, R. and Niemeier, W-D. (eds.), Politeia: Society and State in the Aegean Bronze Age, Aegaeum 12, Liege 1995, I: 201-207.
- Peacock. P.  S., 1982, Pottery in the Roman World: an Ethnoarchaeological Approach. Longmans, London and NewYork.
- Rye, O. & Evans, C., 1976, Traditional Pottery Techniques of Pakistan: Field and Laboratory Studies. Washington, Smithsonian Institution.
- Sahlins, M., 1972, Stone Age Economic. Chicago, Aldine Publication.
- Sayers, R. & Rinzler, R., 1987, “The Korean Onggi Potter”. Smithsonian Institution Press; 1st edition, Smithsonian Folklife Studies, No. 5. Washington, D. C.
- Segalen, M., 1986, Historical Anthropology of the Family. Cambridge: Cambridge University Press.
- Shahram, R.; Samie, S.; Rahmati, S. M.; Davoodi, H. & Saheli, E., 2020, “The slavage excavation report of ancient site of Shahran-Roudbar”. 2019 The 17th annual reports of Iranian archaeology: 450-445 (in Persian).
- Simoons, F., 1960, Northwest Ethiopia. Peoples and Economy. Madison, University of Wisconsin Press.
- Souvatzi, S. G., 2008, A Social Archaeology of Households in Neolithic Greece an Anthropological Approach. Cambridge University Press (2008).
- Valipour H. R.; Fazeli Nashli, H. & Azizi Kharanaqi, H., 2009, “Typology of pottery of the late Neolithic and Chalcolithic of Tehran plain (case study of Tappeh Pardis Vara-min)”. Journal of Payam-E Bastanshenas, 6 (12): 13-36 (in Persian).
- Valipour, H. R., 2015, Production Organization Pottery of Neolithic and Chalcolithic of Tehran Plain. Arj-E VAarjavand Memorial, eds Shahin Ariamanesh. Tehran: Sherkat Sahami publisher (in Persian).
- Valipour, H. R.; Davoudi, H.; Mostafapour, I. & Grezak, A., 2013, “Tepe Khaleseh, A Late Neolithic Site in Zanjan Province”. In: R. Matthews, H. Fazeli Nashli (eds.), The Neolithisation of Iran, The Formation of New Societies, Oxbow Books. Oxford: 147-177.
- Wilk, R. R. & Rathje, W. L., (eds.), 1982, “Archaeology ofthe household: Building a prehistory of domestic life”. American Behavioural Scientist, 25: 617-4.
- Windhorst, H. W., 1983, Geographische Innovations und Diffusionsforschung. Erträge der Forschung 189 (Darmstadt 1983).
- Wong, Edna H., et al., 2010, “Cheshmeh-Ali Ware: A Petrographic and Geochemical Study of Transitional Chalcolithic Period Ceramic Industry on the North Central Plateau of Iran”. Iran journal: 11-26.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار