الگوی توزیع زمانی گورستان های پشتکوه در دوران مفرغ و آهن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه باستان شناسی، واحد ایلام، دانشگاه آزاد اسلامی، ایلام، ایران.

چکیده

هیأت باستان‌شناسی بلژیکی یافته‌های مهمی در مورد دوران مفرغ و آهن پشتکوه کشف نمود که منتج به ترسیم چارچوب گاه‌نگاری و شناخت آئین‌های تدفین دوران مفرغ و آهن پشتکوه شد. با این‌حال، مسألۀ مهمی که باید موردتوجه قرار گیرد این است که هیأت مذکور صرفاً درپی کشف و مطالعۀ گورستان‌ها بود و هیچ محوطۀ استقراری موردمطالعه قرار نگرفت. از سوی دیگر، گورستان‌ها اغلب به‌شکل اتفاقی یا در جریان بررسی‌های پراکنده شناسایی شده‌اند و هیچ‌گاه بررسی باستان‌شناسی هدفمندی در راستای تبیین روند و کیفیت شکل‌گیری گورستان‌ها و نیز وضعیت توالی فرهنگی پشتکوه انجام نگرفت. هدف این پژوهش تبیین شکل توزیع زمانی گورستان‌های دوران مفرغ و آهن و نیز معرفی وضعیت توالی فرهنگی پشتکوه در این دوران است. پژوهش حاضر درپی پاسخ به پرسش‌های پیشِ‌رو است؛ شکل توزیع زمانی گورستان‌های پشتکوه در دوران مفرغ و آهن چگونه است؟ روند شکل‌گیری گورستان‌های مذکور به‌طور متوالی تداوم داشته یا در این روند وقفه‌هایی رخ داده است؟ وضعیت توالی فرهنگی پشتکوه در دوران مفرغ و آهن چگونه است؟ مفروض است، می‌توان با انجام بررسی باستان‌شناسی هدفمند، به چارچوب مشخصی درمورد روند کمّی و کیفی شکل‌گیری گورستان‌ها و نیز وضعیت توالی فرهنگی ناحیۀ شمال‌غرب پشتکوه دست‌یافت. بدین‌منظور در زمستان سال 1394 ه‍.ش. بررسی باستان‌شناسی در بخش چوار در حوزۀ شمال‌غرب پشتکوه انجام گرفت؛ در نتیجه، مشخص شد که گورستان‌ها در دو بازۀ زمانی توزیع شده‌اند، یکی گورستان‌های دورۀ مفرغ قدیم که در طول هزارۀ سوم پیش‌ازمیلاد شکل‌گرفته‌اند و دیگری گورستان‌های دورۀ آهن که در تمام این دوره دیده می‌شوند. در دو قرن متأخر هزارۀ سوم پیش‌ازمیلاد و دوران مفرغ میانه و جدید روند شکل‌گیری گورستان‌ها از رونق افتاد، اما دو محوطۀ استقراری مربوط به این دوران در پشتکوه شناسایی شد که در کنار مسیرهای رودخانه‌ای شکل‌گرفته‌اند. در دورۀ آهن جدید تعداد گورستان‌های پشتکوه به چندین برابر افزایش یافت.  

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Time Distribution Pattern of the Cemeteries of Pusht-I Kuh at Bronze and Iron Ages

نویسنده [English]

  • Khodakeram Mazaheri
Assistant Professor, Department of Archaeology, Ilam Branch, Islamic Azad university, Ilam, Iran.
چکیده [English]

The Belgian Archaeological Expedition obtained important findings about the Bronze and Iron Ages of Pusht-I Kuh which resulted in the drawing of a chronological framework and understanding the burial traditions of that periods of Pusht-I Kuh. However, an important issue that should be considered, this is that expedition only sought to discover and study cemeteries and no settlement sites were studied. Besides, such cemeteries have often been identified by accident or during scattered surveys and has never been conducted regular and purposeful archeological survey, with aiming to explain the process and quality of cemeteries formation and cultural sequence of Pusht-I Kuh. The purpose of this paper is making clear the time distribution pattern of cemeteries and cultural sequence of Pusht-I Kuh at Bronze and Iron Ages. The present study seeks to answer these questions: What is the time distribution pattern of cemeteries at Pusht-I Kuh at Bronze and Iron Ages? Has the process of formation of cemeteries been continuous or have there been any interruptions in this process? What is the status of the cultural sequence of Pusht-I Kuh in Bronze and Iron Ages? It is assumed, by conducting a purposeful archaeological survey, can be obtained a specific framework regarding the quantitative and qualitative process of cemeteries formation as well as the status of Pusht-I Kuh cultural sequence at these periods. For this purpose, in the winter of 2015, an archaeological survey was conducted. As a result, it was found that the cemeteries were distributed in two time periods, includes the Early Bronze Age cemeteries and Iron Age cemeteries. In the last two centuries of the third millennium B.C. and the Middle and Late Bronze Ages, the process of cemetery formation declined. However, two settlement sites with deposits of Middle and Late Bronze Ages, were identified. During the Late Iron Age, multiplied the number of cemeteries.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bronze and Iron Age cemeteries
  • Archeology of Pusht-I Kuh
  • Archeology of Death

مراجع

- اورلت، برونو، 1392، عصر آهن اولیه در پشتکوه لرستان. مترجمان: کمال‌الدین نیکنامی و امیر ساعدموچشی، تهران: انتشارات سمت، چاپ اول.
- خیتال، جعفر، 1369، مجموعه آراء در مورد سرزمین پشت‌کوه ایلام. ایلام: کتابخانه اسماعیلی، چاپ اول.
- دارابی، حجت؛ نیازی، و نازلی؛ فیضی، مهسا، و جوانمردزاده، اردشیر، 1390، «بررسی باستان‌شناختی منطقه میمک، استان ایلام». پیام باستان‌شناس، 8 (16): 49 - 70.
- شاخت، رابرت، 1381، «فرهنگ‌های تاریخی اولیه». در: باستان‌شناسی غرب ایران، گرد آورنده فرانک هول، ترجمه زهرا باستی، تهران: انتشارات سمت: 340-404،  چاپ اول.
- شنبه‌زاده، عبدالمالک؛ و علی‌بیگی، سجاد، 1389، «نقش برجسته نو یافته دوره آشور نو در میشخاص ایلام». پیام باستان‌شناس، 7 (14): 91 - 100.
- علیزاده، عباس، 1387، شکل‌گیری حکومت عشایری و کوهستانی عیلام باستان. شهرکرد: سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان چهارمحال‌بختیاری، چاپ اول.
- فیروزمندی، بهمن؛ و عبدالهی، مصطفی، 1384، «فرهنگ تدفین در لرستان (نیمۀ اول هزارۀ اول پیش‌ازمیلاد)». مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، 56 (172- 173): 79 - 110.
- گیرشمن، رومن، 1373، چغازنبیل. جلد اول: زیگورات، ترجمۀ اصغر کریمی، تهران: سازمان میراث‌فرهنگی کشور، چاپ اول.
- مظاهری، خداکرم، 1385، «نقش برجسته صخره‌ای اشکفت گل‌گل: یادگاری از هنر حجاری آشور جدید». پیام باستان‌شناس، 3 (6): 63 - 74.
- مظاهری، خداکرم، 1392، «عصر آهن I: تنوع سنت‌های سفالگری در زاگرس‌مرکزی»، پژوهش‌های باستان‌شناسی مدرس، 5 (9 و 10): 126- 138.
- مظاهری، خداکرم، 1395، «گزارش فصل سوم بررسی و شناسایی باستان‌شناسی شهرستان ایلام- بخش چوار (حوزۀ فرهنگی- تاریخی بولی و ارکوازی)». ایلام: آرشیو اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان ایلام (منتشر نشده).
- مظاهری، خداکرم؛ و کریمی، بهرام، 1393، «سفال دوره شیماشکی در دره سیمره، براساس مطالعه موردی قلعه زینل و غارت مالگه». مطالعات باستان‌شناسی، 6 (1): 129- 148. 
- مظاهری، خداکرم؛ و مرادی، ابراهیم، 1393، «کول‌خزینه: محوطۀ مهم آغاز تاریخی در آبدانان ایلام». پیام باستان‌شناس، 11 (21): 19 - 40.
- معتمدی، نصرت، 1365، «آیین تدفین در لرستان هزارۀ اول پیش از میلاد». باستان‌شناسی و تاریخ، 1 (1): 31 - 42.
- واندنبرگ، لویی، 1350، «کاوش‌های باستان‌شناسی در پشتکوه لرستان». باستان‌شناسی و هنر، 6: 32-37.
 
- Alizadeh, A., 2008, Sheklgiry-e Hokomat-e Ashayeri Va Kohestani-e Elam-e Bastan, first impression, Shar-e Kord. Miras-e Farhangi, Gardeshgari va Sanay-e Dasti-e Ostan-e Chehar Mahal-e Bakhtiyari, (in Persian).
- Brinkman, J. A., 1968, A political history of Post-Kassite Babylonia 1158-722 B. C.. Analecta Orientalia 43, Roma.
- Brinkman, J. A., 1984, “settlement surveys and documentary evidence: regional variation and secular trend in Mesopotamia demography”. Journal of Near Eastern Studies, 43: 169-180.
- Carter, E., 1980, “Excavation in Ville Royale at Susa: The third millennium B.C., Occupation”. DAFI, 11: 1-134.
- Carter, E., 1981, “Elamit ceramics”. in: H. T. Wright (ed.), An early town on the Dehluran plain: excavations at Tepe Farukhabad, Ann Arbor: Memoir of the Museum of anthropology, University of Michigan, 13: 200-223.
- Carter, E., 1991, “Ceramics VII- VIII, The early Bronze Age in south western and southern Persia”. Encyclopaedia Iranica, 5 (3): 294-297.
- Carter, E., 1998, “The Archaeology of Ilam”. Encyclopaedia Iranica, 8 (3): 313- 325.
- Carter, E., 1999, “Kabnak (Haft Tappeh) and Al Untash – Napirisha (Chogha Zanbil): Elamite cities of the Late Bronze Age”. in: A. Alizadeh, Y. Majidzadeh and S. Malek, (eds.), The Iranian word essays on Iranian art and archaeology presented to Ezat O. Negahban, Iran university press: 114-130.
- Clayden, T., 1992, “Kish in the Kassite period (1650-1150 B. C.)”. Iraq, 54: 141-155.
- Darabi, H.; Niazi, N.; Feizi, M. & Javanmardzadeh, A., 2012, “Barasi-e Bastanshenasi-e Mantaghe Meimak, Ostan-e Ilam”. Payam-e Bastanshenas, 8 (16): 49-70, (in Persian).
- Delougaz, P., 1952, Pottery from the Diyala Region. The University of Chicago press.
- Emberling, G., 1995, “Ethnicity and the State in early third millennium Mesopotamia”. Doctoral dissertation, Departments of Anthropology and Near Eastern studies, University of Michigan.
- Firozmandi, B. & Abdollahi, M., 2005, “Burial culture in Lorestan, The first half of the first millennium B.C.”. Journal of Faculty of Literature and Human Sciences, University of Tehran, 56 (172-173): 79-110, (in Persian).
- Ghirishman, R., 1994, Cheghazanbil, first volum: Zighorat, translator: Asghar-e Karimi. first impression, Tehran, Cultural Heritage Organization of the country, (in Persian).
- Haerinck, E. & Overlaet, B., 1998, Chamazi Mumah an Iron age III graveyard, Luristan excavation documents II. The Ghent University and the Royal Museums of Art & History, Brussels.
- Haerinck, E. & Overlaet, B., 2002, “The Chalcolithic & the early Bronze Age in Pusht–I Kuh Luristan: chronology and Mesopotamian contacts”. Akkadica, 123: 163-181.
- Haerinck, E. & Overlaet, B., 2004a, The Iron age III graveyard of Var Kabud, Luristan excavation documents V. (Acta Iranica 42), Peeters/ Leuven.                            
- Haerinck, E. & Overlaet, B., 2004b, “The chronology of the Pusht-i kuh, Luristan: results of the Belgian archaeological expedition in Iran”. in: K. Folsach, H. Thrane, and I. Thuesen, Aarhus (eds.), From Handaxe to Khan: essays presented to Peder Mortensen on the occasion of his 70th birthday, Aarhus university press: 119-135.
- Haerinck, E. & Overlaet, B., 2006, Bani Surmah, Luristan excavation documents. vol. 6, BAMI, The Ghent University and the Royal Museums of Art and History, Brussels.
- Haerinck, E. & Overlaet, B., 2008, The Kalleh Nisar bronze age graveyard in in Pusht–I Kuh,  Luristan. Acta Iranica 46, Leuven.
- Haerinck, E., 2011, “Painted Pottery of the first half of the early Bronze Age (Late 4th – First Centuries of the 3rd Millennium B.C.) in Luristan, W-Iran”. Iranica Antiqua, 46: 55-88.
- Hole, F., 1979, “Rediscovering the Past in the Present: Ethno archaeology in Luristan Iran”. in: C. Kramer (ed.), Ethno archaeology, New York: Columbia university press: 192-218.
- Khital, J., 1990, Majmoeh Ara dar mored-e sarzamin-e Pusht-I Kuh-e Ilam. first impression, Ilam, Ketankhan-e Esmaili, (in Persian).
- Mazaheri, Kh. & Karimi, B., 2014, “Sofal-e Doreh Shimashki dar Dareh Saimareh bar Asas-e Motale-e Moredi-e Ghaleh Zinal va Gharat Malghah”. Motaleat-e Bastanshenasi, 6 (1): 129-148, (in Persian). 
- Mazaheri, Kh. & Moradi, E., 2014, “Kol Khazineh: the important site of the proto history in Abdanan, Ilam”. Payam-e Bastanshenas, 11 (21): 19-40, (in Persian). 
- Mazaheri, Kh., 2006, “Naghsh-e Barjast-e Eshkaft-e Gul Gul: Yadegari az honar-e hajari-e Ashur-e now”. Payam-e Bastanshenas, 3 (6): 63-74, (in Persian).
- Mazaheri, Kh., 2014, “Iron Age I: The Variety of Pottery Traditions in Central Zagros”. Pajhoheshay-e Bastanshenasi-e Modares, 5 (9-10): 126- 138, (in Persian). 
- Mazaheri, Kh., 2016, “The report of third season archaeological survey in Ilam”. housed in Cultural Heritage, Tourism and Handicrafts Organization of Ilam Province, (in Persian).
- Mc Mahon, A., 2006, Nippur V: the early dynastic to Akkadian transition. the oriental institute of the University of Chicago.
- Motamedi, N., 1986, “Burial ritual in Lorestan, 1st millennium BC.”. Bastanshenasi and Tarikh, 1 (1): 31-42, (in Persian). 
- Neumann, J. & Parpola, S., 1987, “Climatic change and the Eleventh-Tenth-century Eclipse of Assyria and Babylonia”. Journal of Near Eastern Studies, 46/3: 161-182.
- Overlaet, B., 2005, “The chronology of the Iron Age in the Pusht-I Kuh, Luristan”. Iranica Antiqua, 40: 1-33.
- Overlaet, B., 2013, The Early Iron Age in the Pusht-I Kuh Luristan. Translators: Kamal-oldin-e Niknami and Amir Saed Mochesh, first impression, Tehran, S. A. M. T, (in Persian).
- Porada, E.; Hansen, D. P.; Dunham, S. & Babcock, S. H., 1992, “The chronology of Mesopotamia, ca. 7000- 1600 B. C.”. in: Ehrich, R. W. (ed.), Chronologies in old world archaeology, vol. 1, Chicago and London: University of Chicago press: 77- 121.
- Schacht, R., 2002, “Farhanghay-e Tarikhi-e Avali-e”. in: Bastanshenasi-e Gharb-e Iran. edited by: Frank Hole, translator: Zahra Basti, pp. 340-404, first impression, Tehran, S. A. M. T, (in Persian).
- Shanbezadeh, A. & Alibeighi, S., 2010, “The newly found relief of the Neo-Assyrian period at Mishkhas, Ilam”. Payam-e Bastanshenas, 7 (14): 91-100, (in Persian).
- Thrane, H., 1999, “Pots and People-one again, the goblets from the Bronze Age settlement at Tepe Guran, Luristan”. Iranica Antiqua, 34: 21-40.
- Vanden Berghe, L., 1973, “Pusht- I kuh, Luristan”. Iran, 11: 207-209.
- Vanden Berghe, L., 1971, “Kavoshhay Bastanshenasi dar Pusht-I Kuh Luristan”. Bastanshenasi and Honar, 6: 32-37, (in Persian).
- Woolley, S. L., 1965, Ur Excavations, vol. VIII: The Kassite period and the period of the Assyrian kings. published for the Trustees of the British Museum and the University Museum, London.
- Wright, H., 1981, “An early town on the Dehluran plain, excavations at Tepe Farukhabad”. Memoirs of the Museum of anthropology, University of Michigan, n. 13.
- Wright, H., 2010, “Early historic settlement patterns on the Deh Luran plain”. in: H. Wright and J. Neely(eds.), Elamite and Achaemenid settlement on the Deh Luran plain, Memoir no. 47, Ann Arbor: university of Michigan, Museum of anthropology: 83-93.
- Zettler, R. L., 1993, Nippur III: Kassite buildings in area WC-1. the Oriental institute, Chicago.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار