ابهام زدایی و تحلیلی بر روند شکل گیری، فروغ و فرجام آتشکدۀ آذرگشنسب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه باستان شناسی، دانشکدۀ هنر، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران.

2 استادیار گروه باستان شناسی، واحد ایلام، دانشگاه آزاد اسلامی، ایلام، ایران

چکیده

آتشکدۀ آذرگشنسب یکی از بناهای بزرگ دورۀ ساسانی است که براساس منابع تاریخی و پژوهش‌های باستان‌شناختی توسط «خسرو اول» ساسانی در شیز یا تخت‌سلیمان امروزی ساخته شده است. درمورد مکان اولیه، روند شکل‌گیری، زمان استفاده و به‌خصوص علل خاموشی و یا نابودی آن بحث‌های بسیاری از طرف مورخان و باستان‌شناسان مطرح شده است. پژوهش حاضر درپی پاسخ به ابهامات موجود در مورد علل خاموشی یا تخریب این آتشکده براساس مطالعۀ متون تاریخی و بازخوانی گزارش کاوش‌های باستان‌شناختی محوطۀ مذکور است. برخی علت خاموشی آتشکده را فقدان نیایشگران و برخی نیز گسترش دهکده‌ای در اطراف آتشکده در حدود قرن چهارم هجری‌قمری و تنگ شدن عرصه بر آتشکده ذکر می‌کنند. در این پژوهش از روش توصیفی-تحلیلی استفاده شده است. نتیجۀ تحقیق نشان می‌دهد که آتشکدۀ مذکور نه به‌دلیل فقدان نیایشگران و نه به‌دلیل گسترش دهکدۀ اطراف آن، بلکه احتمالاً به‌علت شکل‌گیری یک روستا یا شهرک جدید در حدود اواخر قرن چهارم و یا اوایل قرن پنجم هجری‌قمری خاموش و درنهایت تخریب گشته است. درواقع نگارندگان بر این عقیده هستند که از زمان تصرف این منطقه توسط مسلمانان تا زمان احداث کاخ ییلاقی آباقاخان دو دهکده یا لایۀ استقراری در این محوطه وجود داشته است. یکی از این دهکده‌ها زرتشتیانی بوده‌اند که هم‌زمان با فعالیت آتشکده و از قرن اول تا حدود پایان قرن چهارم هجری‌قمری در این منطقه ساکن بوده‌اند و دهکدۀ دیگر احتمالاً مسلمانانی -ترکان سلجوقی- بوده‌اند که بعد از ویرانی آتشکده و از قرن پنجم تا حدود اواخر قرن هفتم هجری‌قمری در این محوطه حضور داشته‌اند و آتشکده احتمالاً توسط ساکنان دهکدۀ اخیر سلجوقی برای همیشه تخریب و به خاموشی گراییده است. 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Disambiguation and Analysis on the Formation Process, Light and End of Azargashnasab Temple

نویسندگان [English]

  • Ali Zarei 1
  • Ebrahim Moradi 2
1 Associate Professor, Department of Archeology,Faculty of Art, University of Birjand, Birjand, Iran.
2 Assistant Professor, Department of archaeology, Ilam Branch, Islamic Azad university, Ilam, Iran.
چکیده [English]

Azargashnasab Fire Temple is one of the great buildings of the Sassanid period, which was built on the basis of historical sources and archaeological research by Khosrow 1of the Sassanids in Shiz or today’s Takht-e-Soleiman. There have been many debates by historians and archaeologists about the original location, formation process, time of use, and especially the causes of its extinction or destruction. The present article seeks to answer the ambiguities about the causes of extinction or destruction of this fire temple based on the study of historical texts and re-reading the report of archaeological excavations in the area. Some mention the reason for the extinction of the fire temple as the lack of worshipers and some mention the expansion of the villages around the fire temple around the fourth century AH and the narrowing of the area over the fire temple. In this research, descriptive -analytical method has been used. The results of the research show that the fire temple was extinguished and finally destroyed not due to the lack of worshipers or the expansion of the surrounding village, but probably due to the formation of a new village or town around the end of the fourth or early fifth century AH. In fact, the authors believe that from the time of the occupation of this area by the the Muslims untilthe construction of the Abaqa Khan summer palace, there were two villages or settlements in this area. One of these villages was Zoroastrians who lived in this area from the first century AH to the end of the fourth century AH at the same time as the fire temple, and other village was probably Muslim-Seljuk Turks- who after the destruction of the fire temple and from the fifth century to around the end of the seventh century AH, they were present in this area and the fire temple was probably destroyed and extinguished by the inhabitants of the recent Seljuk village forever.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Azargoshnasab Fire Temple
  • Formation
  • Life
  • Deterioration
  • Sassanid

مراجع

- ابن‌اثیر، عزالدین، 1373، تاریخ کامل. جلد چهارم، ترجمۀ سیدحسین روحانی، انتشارات اساطیر.
- ابن‌خردادبه، 1371، مسالک و ممالک. ترجمۀ سعید خاکرند، مؤسسه مطالعات و انتشارات تاریخی میراث ملل.
- ابن‌فقیه، ابوبکراحمد بن محمد بن اسحاق همدانی، 1349، ترجمۀ مختصر البلدان. ترجمۀ ح. مسعود، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
- ابودلف، مسعر بن مهلهل، 1342، سفرنامه ابودلف در ایران با تعلیقات مینورسکی. ترجمۀ ابوالفضل طباطبایی، انتشارات فرهنگ ایران زمین.
- اشپولر، برتولد، 1377، تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی. ترجمۀ جواد فلاطوری، انتشارات علمی و فرهنگی.
- اشمیت، اریک، ف.، 1376، پرواز بر فراز شهر‌های ایران. ترجمۀ آرمان شیشه‌گر، انتشارات سازمان میراث‌فرهنگی کشور.
- بلاذری، احمد بن یحیی، 1346، فتوح‌البلدان. ترجمۀ آذرتاش آذرنوش، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
- بلعمی، ابوعلی محمد، 1378، تاریخ بلعمی. به تصحیح: محمد روشن، تهران: انتشارات سروش.
- بویس، مری، 1375، تاریخ کیش زرتشت. جلد دوم، ترجمۀ همایون صنعتی‌زاده، تهران: انتشارات ققنوس.
- بویس، مری، 1381، زرتشتیان، باورها و آداب دینی آن‌ها. ترجمۀ عسکر بهرامی، تهران: انتشارات ققنوس.
- بیگ‌محمدپور، مهدی، 1383، «بررسی استحکامات دفاعی تخت‌سلیمان». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد باستان‌شناسی، استاد راهنما: هایده لاله، دانشگاه تهران.
- پیگولوسکایا، ن.، 1377، شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان. ترجمۀ عنایت‌الله رضا، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- چوکسی، جمشیدگرشاسب، 1381، ستیز وسازش. ترجمۀ نادر میرسعیدی، تهران: انتشارات ققنوس.
- حموی، یاقوت، 1957 م.، معجم‌البلدان. جلد سوم، انتشارات دار صادر و دار بیروت.
- سرفراز، علی‌اکبر، 1347، تخت‌سلیمان. انتشارات مؤسسه تاریخ و فرهنگ ایران.
- سرفراز، علی‌اکبر؛ و فیروزمندی، بهمن، 1373، ماد، هخامنشی، اشکانی، ساسانی. تهران: جهاد دانشگاهی هنر، چاپ اول.
- طبری، محمد بن جریر، 1375، تاریخ طبری. جلد پنجم، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، انتشارات اساطیر، چاپ پنجم.
- فون‌دراوستن، هانس هنینگ؛ و ناومن، رودلف، 1373، تخت‌سلیمان. ترجمۀ فرامرز نجد سمیعی، انتشارات سازمان میراث‌فرهنگی کشور.
- قزوینی، زکریا بن محمد بن محمود، 1373، آثارالبلاد و اخبارالعباد. ترجمۀ جهانگیر میرزا قاجار، انتشارات امیرکبیر.
- کارنامۀ اردشیر پاپکان، 1369، ترجمۀ قاسم هاشمی‌نژاد، تهران: نشر مرکز.
- کریستین‌سن، آرتور، 1332، ایران در زمان ساسانیان. ترجمۀ رشید یاسمی، چاپ دوم، چاپخانه سپهر.
- کریستین‌سن، آرتور، 1374، وضع ملت و دولت و دربار در دوره شاهنشاهی ساسانیان. ترجمۀ مجتبی مینوی، چاپ دوم، انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- گیمن، دوشن، 1385، دین ایران باستان. ترجمۀ رؤیا منجم، انتشارات علم، تهران.
- مرادی، یوسف، 1380، «گزارش اولین فصل کاوش‌های باستان‌شناختی دروازه شمالی تخت‌سلیمان». پژوهشکده باستان‌شناسی.
- مرادی، یوسف، 1388، «چهارتاقی میل میل‌گه؛ آتشکده‌ای از دورۀ ساسانی». مجلۀ مطالعات باستان‌شناسی، 1: 183-155.
- مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین، 1382، مروج الذهب. جلد اول، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، چاپ هفتم، انتشارات علمی و فرهنگی.
- مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین، 1381، التنبیه و الاشراف. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، چاپ سوم، انتشارات علمی و فرهنگی.
- مینورسکی، و.، 1378، نام‌های جغرافیایی و ریشه‌های تاریخی آن‌ها در آتروپاتن (ماد). ترجمه رقیه بهزادی، تهران: انتشارات پژوهنده.
- نامۀ تنسر به گشنسب، 1354، به تصحیح: مجتبی مینوی، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
- ناومن، رودلف، 1382، ویرانه‌های تخت‌سلیمان و زندان سلیمان. ترجمۀ فرامرز نجد سمیعی، چاپ دوم، انتشارات سازمان میراث‌فرهنگی کشور.
- هوف، دیتریش، 1368، «تخت‌سلیمان». ترجمۀ فرامرز نجد سمیعی، در: شهرهای ایران، به‌کوشش: محمد یوسف کیانی، جلد سوم، انتشارات جهاد: 33-1.
- -سایت راسخون،1401،«معرفی تخت سلیمان شهرستان تکاب».
https://rasekhoon.net/article/show/1433270
 
- Abu Dolf, Mas’ar bin Mehlhal, 1963, Abu Dolf’s travelogue in Iran with Minorsky’s comments. translated by: Abolfazl Tabatabayi, Farhang Iran Zemin Publications (in Persian).
- Balami, A. A. M., 1378, Tarikh Balami. edited by: Mohammad Roshan, Tehran: Soroush Publication (in Persian).
- Belazuri, A. Y., 1967, Fotuh al-Buldan. translated by: Azartash Azarnoosh, Bonyad Farhang Iran Publications (in Persian).
- Beyg Mohammadpour, M., 2004, “Studying defense fortifications of Takht-e Soleyman”. Master’s thesis in archaeology, supervisor: Haydeh Laleh, University of Tehran (in Persian).
- Boyce, M., 1996, History of Zoroastrianism. vol. II, translated by: Homayoun Sanatizadeh, Tehran: Ghoghnoos Publication (in Persian).
- Boyce, M., 2002, Zoroastrians. Their Religious Beliefs and Practices, translated by: Askar Bahrami, Tehran: Ghoghnous Publication (in Persian).
- Choksy, J., 2002, Conflict and Cooperation. translated by: Nader Mirsaeedi, Tehran: Ghoghnous Publications (in Persian).
- Christensen, A., 1953, Iran during the Sasanian era. translated by: Rashid Yasemi, 2nd edition, Sepehr Press (in Persian).
- Christensen, A., 1995, The state of the nation, state and court during the Sasanian dynasty. translated by Mojtaba Minavi, second edition, Tehran: Research Institute of Humanities and Cultural Studies Publications (in Persian).
- Ghazvini, Z., 1994, Athar al-Balad and Akhbar al-Abad. translated by: Jahangir Mirza Ghajar, Tehran: Amir Kabir Publications (in Persian).
- Guillemin, D., 2006, The Religion of Ancient Iran. translated by Roya Monajem, Tehran: Elm Publications (in Persian).
- Hamavi, Y., 1957, Majma-al-Buldan. vol. III, Dar Sader and Dar Beirut publications (in Persian).
- Hoff, D., 2007, Takht-e Soleyman. translated by: Faramarz Najd Samiei, Cities of Iran, by Mohammad Yousef Kiyani, volume III, Jahad  Daneshgahi Publications, pp: 1-33 (in Persian).
- Ibn Athir, I., 1994, The Complete History. Volume IV, translated by: Seyed Hossein Rouhani, Asatir Publications (in Persian).
- Ibn Faghih, A. M., 2015, Translation of Mukhtasar al-Buldan. translated by: H. Masoud, Bonyad Farhang Iran Publications (in Persian).
- Ibn Khordadbeh, 1992, Roads and Kingdoms. translated by: Saeed Khakrand, Miras-e Melal Institute of Historical Studies and Publications.
- Jackson, A. V. W., 1909, Persia Past and Present. the Macmillan Company, London.
- Jackson, A. V. W., 1909, Persia Past and Present. the Macmillan Company, London (in Persian).
- Kar-Namag Ardashir Pabagan, 1990, translated by: Ghasem Hasheminejad, Tehran: Central Publishing House (in Persian).
- Masoudi, A. A. H., 2003, The Meadows of Gold. vol. I, translated by: Abolghasem Payandeh, 7th edition, Elmi Farhangi publications (in Persian).
- Masoudi, A. H. A. H., 1381, Al-Tanbih va al-Eshraf, translated by: Abolghasem Payandeh. third edition, Elmi Farhangi publications (in Persian).
- Minorsky, V., 1964, “Twenty Articles”. Iranica, Publications of the University of Tehran, 775: 87-108.
- Minorsky, V., 1964, “Twenty Articles”. Iranica, Publications of the University of Tehran, 775: 87-108 (in Persian).
- Minorsky, V., 1999, Geographical Names and Their Historical Origins in Atropaten (Mad). translated by: Roghieh Behzadi, Tehran: Pazhohandeh Publications (in Persian).
- Moradi, Y., 2010, Report of the first season of archaeological excavations of the northern gate of Takht-e Soleyman. Archaeological Research Institute (in Persian).
- Moradi, Y., 2018, “Chahartaghi Mil-Milgah; an Atashkadeh (a fire temple) from the Sasanian period”. Journal of Archaeological Studies, 1: 155-183 (in Persian).
- Nauman, R., 1382, The Ruins of Takht-e Soleyman and Soleyman’s Prison. translated by: Faramarz Najd Samiei, second edition, Iran’s cultural heritage organization publications (in Persian).
- Naumann, E. R., 1976, Takht-i Suleiman. Katalog der Ausstellung Munchen.
- Naumann, R.; Kleiss, W.; Nylander, C. & Gezelius, L., 1964, “Takht-i-Suleiman und Zendan-i- Suleiman”. in: Archaologischer Anzeiger, Walter de Gruyter CO., Berlin: 1- 78.
- Pigulevskaya, N., 1998, Iranian cities during the Parthian and Sasanian era. translated by: Enayatollah Reza, Tehran: Elmi Farhangi Publications
- Pope, U. A., 1946, “Azerbaijan”. in: Bulletin of the Iranian Institute, 7 (1): 61-71.
- Pope, U. A.; Donald, N. W. & Ackerman, Ph., 1937, “The Institute’s Survey of Persian Architecture, Preliminary Report on Takht-i Sulayman”.in: Bulletin of The American Institute for Iranian Art and Archaeology, 5 (2): 71-109.
- Sarfaraz, A. A., 1995, Takht-e Soleyman. Institute of History and Culture of Iran Publications (in Persian).
- Sarfraz, A. A. & Firouzmandi, B., 1994, Medes, Achaemenids, Parthians; Sasanids. first edition, Tehran: Jahad University of Art (in Persian).
- Schmidt, Eric, F., 1997, Flight over the cities of Iran. translated by: Arman Shishehgar, Iran’s cultural heritage organization publications (in Persian).
- Spuler, B., 1998, History of Iran in the first Islamic centuries. translated by: Javad Falatouri, Elmi Farhangi Publications (in Persian).
- Tabari, M. B. J., 1996, Tarikh Tabari. Vol. V, translated by Abolghasem Payandeh, 5th edition, Asatir Publications Tansar’s letter to Goshansab, 1975, edited by Mojtaba Minavi (in Persian).
- Wilber, N. D., 1938, “The Parthian Structures at Takht-i Sulayman”.Antiquity, 12 (4): 389-410.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار