مطالعۀ 74 سکۀ ایلخانی موزۀ همدان متعلق به حکومت ابوسعید (ضرب همدان، تبریز و سلطانیه) با استفاده از روش فلوئورسانس اشعۀ ایکس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه فیزیک، دانشکدۀ علوم پایه، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

2 استاد گروه باستان شناسی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران.

3 دکتری باستان شناسی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران.

4 دانش آموختۀ کارشناسی ارشد فیزیک، دانشکدۀ علوم پایه، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران.

چکیده

مطالعات سکه‌شناسی همواره اطلاعات مفید و دقیقی در ارتباط با نحوۀ تولید و شرایط اقتصادی و پیشرفت‌های صنعتی درزمینۀ ساخت سکه در اختیار پژوهشگران قرار می‌دهد. مطالعه دربارۀ عملکرد ضراب‌خانه‌های محل تولید این سکه‌ها درواقع بررسی این شاخصه‌ها از دیدگاه دیگر است. در پژوهش حاضر با توجه به اهمیت ضراب‌خانه‌های سه شهر همدان، تبریز و سلطانیه به مقایسۀ آن‌ها از طریق مطالعۀ فیزیکی و شیمیایی سکه‌های تولید شده توسط این ضراب‌خانه‌ها پرداخته‌ شده است.  به‌همین جهت 74 سکۀ ایلخانی از دورۀ «سلطان ابوسعید» از این سه ضراب‌خانۀ همدان، تبریز و سلطانیه انتخاب گردید. در پژوهش حاضر، از روش توصیفی و تحلیلی استفاده ‌شده است و روش آزمایش غیرمخرب pXRF به‌منظور تجزیۀ عنصری سکه‌ها به‌کاررفته است. این واکاوی به‌دنبال یافتن پاسخ این پرسش‌ها است؛ 1) ضراب‌خانه‌های عصر ابوسعید در ضرب سکه‌ها از چه الگویی در قطر و وزن سکه‌ها پیروی کرده‌اند و رابطۀ این الگوی احتمالی با الگوهای مشخص حکومت مرکزی چیست؟ 2) مطالعات آزمایشگاهی عناصر این سکه‌ها به‌وسیلۀ دستگاه pXRF چه اطلاعاتی درمورد شرایط سیاسی و اقتصادی حاکم‌بر آن زمان در اختیار ما قرار می‌دهند؟ مطالعات سکه‌ها نشان می‌دهد در دورۀ حکومت ابوسعید سکه‌ها در اندازه‌های تقریباً یکسانی ضرب می‌شدند. پیاده‌سازی متون و نمادهای یکسان، نشان‌دهندۀ ضرب سکه‌ها تحت الگوی مشخص است. تغییرات نه‌چندان زیاد در درصد نقره‌های موجود در سکه‌ها، می‌تواند بر ثبات سیاسی و اقتصادی در دوران این حاکم تعبیر شود. بررسی سکه‌ها نشان‌دهندۀ جعلی بودن سکۀ شمارۀ 68 است؛ هم‌چنین مشاهدۀ آرسنیک در برخی از سکه‌ها نشان می‌دهد که دمای لازم برای تهیۀ ورقه‌های اولیه جهت ضرب سکه از دمای تبخیر آرسنیک کمتر بوده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Study of 74 Ilkhanid Coins of Hamadan Museum belonging to Abu Sa’id government (Minted in Hamadan, Tabriz and Soltanieh) Using X-ray Fluorescence method

نویسندگان [English]

  • Mahdi Hajivaliei 1
  • Yaghoob Mohammadifar 2
  • Sharare Sadat Mirsafdari 3
  • Azadeh Chahardoli 4
1 Associate Professor, Department of Physics, Faculty of Basic Sciences, Bu-Ali Sina University, Hamadan, Iran .
2 Professor, Department of Archeology, Faculty of Art and Architecture, Bu-Ali Sina University, Hamadan, Iran.
3 Ph.D. in Archaeology, Faculty of Art and Architecture, Bu-Ali Sina University, Hamadan, Iran.
4 M.A. student in Physics, Faculty of Basic Sciences, Bu-Ali Sina University, Hamadan, Iran.
چکیده [English]

Numismatic studies always provide researchers with useful and accurate information about the method of production and economic conditions and industrial developments in the field of coin minting. The study of the performance of the mints where these coins had been manufactured is in fact a study of these characteristics from another perspective. In the present study, the mints located in three cities of Hamadan, Tabriz and Soltanieh, given their importance, have been compared through physical and chemical study of the coins produced in these cities. For this reason, 74 Ilkhanid coins from the time of Sultan Abu Sa’id Bahador Khan were selected from these three mints. Descriptive and analytical methods have been used in the present paper and also the non-destructive pXRF test method has been used for elemental analysis of the coins. This analysis seeks to answer these questions: 1) What pattern did the mints of the Abu Sa’id era follow in manufacturing the diameter and weight of the coins, and what was the relation of this possible pattern to the specific patterns of the central government? 2) What information could be gained from laboratory study of elements of these coins by the pXRF instrument, about the political and economic conditions prevailing at that time? The experimental results of the studied coins show that during the reign of Abu Sa’id, the coins were minted in almost similar sizes. The implementation of similar texts and symbols indicates that the coins were minted under a specific pattern. The slight change in the percentage of silver in the coins can be interpreted as political and economic stability during this period. Examination of these coins reveals that the coin number 68 is counterfeit. Also, observation of arsenic in some coins shows that the temperature required to prepare the initial sheets for coinage was lower than the evaporation temperature of arsenic.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Silver Coins
  • Ilkhanan
  • pXRF
  • Sultan Abu Said Bahadur Khan

مراجع

- آیتی، عبدالمحمد، 1967، تحریر تاریخ وصاف. (جلد اول) تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- ابن‌بطوطه، 1417، رحلة ابن بطوطة، تحفة النظار فی غرائب الأمصار و عجائب الأسفار، (جلد چهارم)، رباط - مغرب: مطبوعات أکادیمیة المملکة المغربیة.
- اشپولر، برتولد، ۱۳۸۴، «اوضاع سیاسی ایلخانیان» از مجموعۀ ایلخانیان نوشتۀ اتینگهاوزن و همکاران، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران: نشر مولی: ۱۴- ۲۲.
- بویل، جان‌اندرو، 1381، تاریخ ایران: از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخانان. پژوهش دانشگاه کمبریج (جلد پنجم)، ترجمۀ حسن انوشه، تهران: انتشارات امیرکبیر،
- حاجی‌ولیئی، مهدی؛ محمدی‌فر، یعقوب؛ قیاسی، کیارش، لامعی‌رشتی، محمد؛ و اولیایی، پروین، ۱۳۸۸، «مطالعه و تحلیل ۳۰ سکۀ نقره ای دورۀ ساسانی موزه‌ی همدان با استفاده ازروش PIXE». مجلۀ مطالعات ایرانی، ۸(۱۶): ۱۴۱.
- حاجی‌ولیئی، مهدی؛ و سودایی، بیتا، ۱۳۹۴، »به‌کارگیری روش طیف‌سنجی فلورسانس اشعۀ ایکس (WDXRF) در مطالعۀ سکه‌های نقره‌ای ساسانیان». نشریۀ پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، ۵(۹): ۱۶۳-۱۷۴.
- حسینی‌سرابی، مهرناز، ۱۳۸۸، «بررسی نظام اداری و تشکیلات مالی ایلخانان با تکیه‌بر شواهد سکه‌شناسی». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد گرایش ایران دوران اسلامی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه تهران.
- خادمی‌ندوشن، فرهنگ؛ محقق، مریم؛ هژبری‌نوبری، علیرضا؛ و مسجدی‌خاک، پرستو، 1394، «بررسی اوضاع سیاسی-اقتصادی حکومت اشکانیان در سال‌های 275 ق.م.(دوران پادشاهی ارد دوم و فرهاد چهارم) براساس مطالعۀ ترکیبات شیمیایی سکه‌های نقره با روش آزمایشگاهی PIXE». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 5 (8): 53-66.
- رضوی، سید ابوالفضل، 1388، «نظام پولی در عصر ایلخانان (736-654 ه‍.ق. و 1238-1256 م.)». پژوهش‌های تاریخی، 4: 65-86.
- فضل‌الله همدانی، رشیدالدین، 718 ق.، «جامع التواریخ». به‌کوشش: روشن و موسوی، تهران: البرز، 1373، ج 2..
- لولویی، کیوان، 1378، «اولجایتو؛ نخستین چهره شیعه در تاریخ ایلخانان». کیهان فرهنگی، 157: 52-54
- محمودی، فتانه؛ و هامون مهدوی، 1399، «خوانش ایکونوگرافیک عناصر بصری حاکم‌بر نقوش سکه‌های دورۀ ایلخانی». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 10 (24): 169-186.
- مهدی‌نژاددرزی، نسیم، 1397، «مطالعۀ نقوش سکه‌های دورۀ ایلخانی با رویکرد آیکونولوژی». همایش ملی جلوه‌های هنر ایرانی اسلامی در فرهنگ، علوم و اسناد.
- محمودآبادی، سیداصغر؛ و مرتضی، زلقی، 1390، «تأثیر مسکوکات هخامنشی در تغییر شرایط اقتصادی دنیای قدیم (قرن پنجم و چهارم ق.م.)». تاریخ، 6 (21): 152 - 168.
- مستوفی، حمدالله، ۱۳۳۹، تاریخ گزیده. به‌کوشش: عبدالحسین نوایی.
- مطلبی‌نژاد، انسیه، 1394، «بررسی سکه‌های ضرب شده در منطقۀ دامغان از عصر اشکانی تا دورۀ قاجار». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی ‌واحد شاهرود (منتر نشده).
- هژبری‌نوبری، علیرضا؛ حاجی‌ولیئی، مهدی؛ و صالحی‌گروس، مهناز، 1393، «تحلیل باستان‌شناختی تحولات تاریخی-اقتصادی اشکانیان در قرن دوم میلادی براساس آنالیز شیمیایی مسکوکات ضرب شده در ضرابخانه ماد (هگمتانه)». رسالۀ دکتری، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکدۀ علوم انسانی (منتشر نشده).
- یار‌احمدی، مهدی، 1389، «سکه‌های دورۀ مغول». رشد آموزش تاریخ، 38: 39-42.
 
- Ayati, A. M., 1967, Writing the history of Wasaf. (Volume I) Tehran: Institute of Humanities and Cultural Studies.
- Al-Muqrizi Al-Ayyan, 845 AH. Conduct for the knowledge of the kingdoms. by the efforts of Mohammad Mustafa, Cairo.
- Baqerzadeh Kathiri, M. & Velayati, R., 1398, “Originality of silver coins attributed to the Achaemenid era based on ancient metalwork studies (archaeometallurgy)”. Archaeological Research of Iran: 115-128.
- Blair, Sh., 1983, “The Coins of the Later Ilkhanids, a Typological Analysis”. Journal of the Economic and Social History of the Orient, 26 (3): 295-317.
- Caley,  E. R.,1950, “Notes on the chemical composition of Parthian coins with special reference to the drachms of Orodes I”. The Ohio Journal of Science, 50(3): 107–120.
- Fazlullah Hamedani, R. al-D., 718 AH., Comprehensive Chronicles, by: Roshan and Mousavi, Tehran: Alborz, 1994, Vol. 2.
- Flament C. & Marchetti P., 2004, “Analysis of ancient silver coins”. Nucl. Instr. and Meth B, 226: 179-184.
- Hajivaliei, M.; Mohammadifar, Y.; Ghiyasi, K.; Lamei Rashti, M. & Oliaei, P., 2009, “Study and analysis of 30 silver coins of the Sassanid period of the Hamadan Museum using the PIXE method”. Journal of Iranian Studies, 8 (16): 141-149.
- Hajivaliei, M. & Sodaei, B., 2015, “Application of X-ray fluorescence spectroscopy (WDXRF) in the study of Sassanid silver coins”. Iranian Journal of Archaeological Research, 5 (9): 163-174.
- Hejbari Nobari, A.; Hajivaliei, M. & Salehi Gross, M., 1393, “Archaeological analysis of Parthian historical-economic developments in the second century AD based on chemical analysis of coins minted in the Mint (Hegmataneh) Mint”. PhD thesis, Tarbiat Modares University, Faculty of Humanities.
- Hosseini Sarabi, M., 2009, “A Study of the Administrative System and Financial Organization of the Ilkhans Based on the Evidence of Numismatics”. Master's Thesis in Islamic Iran, Faculty of Humanities, University of Tehran.
- Ibn Battuta, 1417, Ibn Battuta's journey, the gift of sight in strangers and the wonders of the travelers (Volume 4). Rabat-Maghrib, Academic Press of the Maghreb Kingdom.
- Jafari Mazhab, M., 2014, “Reconstruction of coin minting machine in the Ilkhanate period”. Quarterly Journal of History Education Development: 45-47.
- Kantarelou, V. et al., 2011, “X-ray Fluorescence analytical criteria to assess the fineness of ancient silver coins: Application on Ptolemaic coinage”. Spectrochimica Acta Part B, 66: 681 – 690.
- Khademi Nadooshan, F.; Mohaghegh, M.; Hejbari Nobari, A. & Masjid Khak, P., 1394, “A study of the political-economic situation of the Parthian government in the years 275 AH. M. (during the reigns of Ard II and Farhad IV) based on the study of the chemical composition of silver coins by PIXE laboratory method”. Archaeological Research in Iran, 5 (8): 53 - 66.
- Luluii, K., 1999, “Oljaito; The first Shiite figure in the history of the Ilkhans”. Keyhan Farhangi, 157-168.
- Mahmoudi, F. & Mahdavi, H., 1399, “Iconographic reading of visual elements, governing the patterns of coins of the patriarchal period”. Iranian Archaeological Research, 169-186.
- Mahmoudabadi, S. A. & Zalqi, M., 1390, “The effect of Achaemenid coins on changing the economic conditions of the ancient world (fifth and fourth century BC)”. History, 6(21): 152-168.
- Masjedi Khak, P.; Khazaei Kouhpar, M.; Hajivaliei, M. & Khademi, F., 2013, “Elemental analysis on Ilkhanid period coins by PIXE: A case study on King Ghazan silver coins”. Mediterranean Archaeology and Archaeometry, 13 (2): 83-88.
- Meyers, P., 2003, “Production of silver in antiquity: ore type identified based upon elemental composition of ancient silver artifacts”. Patterns and process: a festschrift in honor of Dr. Edward V. Sayre. (Lambertus van zelset) Ed.: 271-288.
- Mödlinger, M.; deOro Calderon, R. & Haubner R., 2019, “Arsenic loss during metallurgical processing of arsenical bronze”. Archaeological and Anthropological Sciences,1; 11(1): 133-140.
- Mostofi, H., 1339, Selected history. by the efforts of Abdolhossein Navai.
- Motalebinejad, E., 1394, “A study of coins minted in Damghan region from Parthian to Qajar period”. Master Thesis, Islamic Azad University of Shahroud.
- Neyestani, J.; Salehi, A.; Mousavi, S. M.; Hajivaliei, M. & Noubari, A. R. H., 2014, “Politico-Economic Conditions of Ilkhanid Coins from Different Mint Houses by PIXE”. 29-34.
- Qalqshandi, Sh.,1332, Al-Ashi in the composition industry. Beirut - Lebanon, Dar al-Kitab al-Alamiya, published by Muhammad Ali Bayzun.
- Razavi, S. A., 1388, “Monetary system in the Ilkhanate era (736-654 AH and 1238-1256 AD)”. Historical Research, 4: 65-86.
- Spuler, B., 2007, History of the Mongols in Iran. Scientific and Cultural.
- Shabankareie & Faryumadi, 1381, Jma 'al-Ansab (H. Muhaddith, Volume One), Amir Kabir, Tehran.
- Tripathy, B.; Tapash., B.; Rautray, R.; Rautray, A. C. & Vijayan., V., 2010, “Elemental analysis of silver coins by PIXE technique”. Applied Radiation and Isotopes, 68 (3): 454-458.
- Tuncay, A. & Sennur, A., 1992, Ak akce: Mongol and Ilkhanid coins. Istanbul: Yapi Kredi Yayinlari.
- Yar Ahmadi, M., 1389, “Coins of the Mongol period”. The Growth of History Education, 38: 39-42.
- Zarrinkoob, A., 1999, Roozgaran. ninth edition, Tehran, Sokhan Publications.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار