بررسی و نمادشناسی نقوش گیاهی سکه‌های ایران از دورۀ ایلخانی تا قاجار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه باستان‌شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران.

2 کارشناسی‌ارشد گروه باستان‌شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران.

چکیده

ضرب‌نوشته‌ها و نقوش روی سکه‌ها همیشه تحت‌تأثیر مذهب، فرهنگ و شرایط سیاسی-حکومتی هردوره بوده ‌است. سکه‌ها را می‌توان به‌عنوان یک سند تحریف‌نشدۀ تاریخی برای شناخت شرایط حاکم‌بر جامعه در هر دوره دانست. ازسویی هر نقشی که بشر می‌آفریند نمادی از اعتقادات و باورهای اوست. نماد‌ها ارزش و معنای جدید به یک اثر می‌بخشند بدون این‌که ارزش واقعی آن را از میان ببرند. یکی از پرکاربردترین نمادها، نقوش گیاهی هستند که با ورود اسلام به‌دلیل کم‌رنگ‌شدن نقش‌مایه‌های انسانی و جانوری در هنر اسلامی، جایگاه مؤثرتر و قدرتمندتری یافتند. این نقوش، گاه به‌صورت انتزاعی، و گاه واقع‌گرایانه نقش می‌شدند. پژوهش حاضر با هدف گونه‌شناسی نقوش گیاهی حک‌شده برروی سکه‌ها از عصر ایلخانی تا دورۀ قاجار و هم‌چنین بررسی این نقوش از جنبۀ نمادشناسی و در راستای پاسخ‌گویی به پرسش‌هایی چون: چه نقوش گیاهی روی سکه‌های دورۀ ایلخانی تا قاجار وجود دارد؟ و این نقوش ازلحاظ نمادشناسی چه مفهومی دارند؟ انجام شده ‌است. روش پژوهش، توصیفی-تطبیقی و تحلیلی، و گردآوری مطالب و تصاویر به‌روش یافته‌اندوزی ازطریق مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی برروی بیش از 100 سکۀ صورت‌گرفته‌ است. نتایج حاصل از مطالعات نشان‌‌داد نقوش گیاهی هم‌چون سایر صنایع در مسکوکات نیز کاربرد داشته ‌است. این نقوش در دوران ایلخانی و تیموری عمدتاً بسیار محدود و به‌صورت حاشیه‌ای و به‌منظور پرکردن فضای پس‌زمینه و گاه به‌منظور ایجاد قاب‌بندی به‌کاررفته‌اند؛ اما از دورۀ صفویه به‌بعد این نقوش با کمّیت و پراکندگی بیشتر روی سکه‌ها دیده‌می‌شود، به‌گونه‌ای که کمتر سکه‌ای از این دوران می‌توان یافت که فاقد نقوش گیاهی باشد. رایج‌ترین نقوش گیاهی، گل‌های لوتوس و روزت، و نقوش اسلیمی-ختایی و ترنج هستند و ازنظر نمادشناسی، گزینش این نقوش، همگی برمبنای باورهای کهن ایرانیان و اعتلای آن براساس مبانی آئین اسلام صورت‌گرفته و ریشه در اعتقاد به جاودانگی، برکت، باروری و آرمان‌شهر ایرانی داشته‌ است.   

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Investigation and Symbology of Plant Motifs on Iranian Coins from Ilkhanid to Qajar Period

نویسندگان [English]

  • Mitra Shateri 1
  • Tayebeh Ahmadi 2
1 Associate Professor, Department of Archeology, Faculty of Literature and Humanity Sciences, Shahrekord University, Shahrekord, Iran.
2 M. A. in Archaeology, Department of Archaeology, Faculty of Literature and Humanity Sciences, Shahrekord University, Shahrekord, Iran.
چکیده [English]

The inscriptions and motifs on the coins have always been influenced by the religion, culture and political-governmental conditions of every period. Coins can be considered as an undistorted historical document to know the conditions of society in every period. Symbols give new value and meaning to an object and trace without destroying its real value. One of the most widely used symbols is plant motifs, which became more effective and powerful in the early Islamic time due to the fading of human and animal motifs in Islamic art. These motifs were painted sometimes abstractly and sometimes realistic. The aim of this study is typology of floral motifs on coins from the Ilkhanid to the Qajar period and also to study these motifs from a symbolic point of view in order to answer questions such as: What floral motifs are there on the Ilkhanid to the Qajar coins? And what are the symbolic meanings of these motifs? The present study is a descriptive-comparative and analytical approach and its information is extracted through library resource studies (study library resources) and field surveys (investigating the samples of various inside and outside museums) on more than 100 coins. The results of studies showed that plant motifs have been used on coins as in other industries objects. In the Ilkhanid and Timurid periods, these motifs were mostly limited and were used marginally to fill the background space and sometimes for creating frames, but from the Safavid period onwards, these motifs can be seen on coins with more quantity and distribution, it is why we can find fewer coins in this The period without plant motifs. The most common plant motifs are lotus and rosette flowers and Arabesque(Eslimi)-Khatai and Bergamot motifs, and symbolically, the selection of these motifs is all based on ancient Iranian beliefs and is rooted in the belief in immortality, blessing, fertility and believing in the Iranian utopia.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Plant Motifs
  • Symbolism
  • Coin
  • Middle Islamic Period
  • Late Islamic Period

مراجع

- Afroogh, M., (2011). “Iranian Handmade Carpet Motifs, Elements and Symbols of National Identity”. National Studies, 12(4): 14-172.
- Akhavan Aghdam, N., (2014). “Iconographic Interpretation of Hunting Scenes in Sassanid Metal Vessels”. Kimiyay e Honar, 3(12): 33-50.
- Alaedini, B., (2012). Iranian Copper Coins of the Safavid to Qajar Periods. Tehran: Yasavoli.
- Alaedini, B., (2018a). Iranian Coins of the Mughal Ilkhanid Period. Tehran: Barg Negar.
- Alaedini, B., (2018b). Iranian Coins of the Timurid Period. Tehran: Pazineh.
- Amid, H., (2007). Amid’s Persian Dictionary. Vol. 1. Tehran: Amir Kabir.
- Bahmani, P., (2010). “The Transformation and Evolution of Toles and Symbols in Traditional Arts of Iran”. Art and Media Faculty in Payam e Noor University.
- Burckhardt, T., (1992). Islamic Art. Tehran: Soroush.
- Cooper, J. C., (2007). Illustrated Dictionary of Traditional Symbols. Tehran: farhang Nashre No
- Dadvar, A., (2006). Persian and Indian Mythology. Tehran: Al Zahra University.
- Dehkhoda, A. A., (1998). Dehkhoda Dictionary. Tehran: Tehran University.
- Fazaeli, H. A., (1983). Inscription Atlas. Isfahan: Isfahan Mashal.
- Ghirshman, R., (1991). Iranian Art during the Parthian and Sasanian Eras. Tehran scientific Cultural.
- Green, W. et al., (1997). Basics of Literary Criticism. Tehran: Niloofar.
- Hamrani, S., (2019). “Investigating the Collection of Qajar Coins in the Shahcheragh Museum of Shiraz from the Perspective of Minting, Motifs, Themes and Chronology”. These in A.M. in Archaeology in Isfahan Art University. (Unpublished).
- Housein Abadi, Z. & Dadvar, A., (2011). “Investigating the Symbolic Plant Motifs of the Shahr e Sokhteh Pottery”. Motaleat Honarhay e Tajasomi, 2(2): 47-64.
- Ismaili, S., (2006). A Research on Safavid Kings’ Coins and Seals. Tehran: Cultural Heritage Org.
-  Jung, C. G., (1998). Man and his symbols. Tehran: Jami.
- Keshmiri, M., (2019). Gilding in Iran. Tehran: Samt.
- Majlesi, M. T., (1983). Behar Al-Anwar. Beirut: Al wafa Institute
- Makkinezhad, M., (2000). Typology of Inscriptions in Isfahan Architecture. Tehran: Islamic Publicity Org.
- Mirza Amini, S. M. M. & Bassam, S. J., (2011). “The Study of the Symbolic Motifs of Toranj in Iranian Carpets”. Goljam, 7(18): 9-30
- Mobini, M. & Shafeyi, A., (2015). “The Mythical and Sacred Plants Motifs in Sasanian Art”. Jelveye Honar, 41: 45-64.
- Moshiri, M., (1971). “Nadir Shah Afshar’s Coins”. Historical Investigation, 6(1): 31-58.
- Nadim, F., (2007). “A Look at Decorative Motifs in Iranian Art”. Art, 4(4): 14-19.
- Parham, S., (1992). Nomadic and Rural Handicrafts of Fars. Tehran: Amir Kabir.
- Pour Jafar, M. R., (2002). “The Study of the Characteristics of the Circular Movement of the Spiral Arabesque, A Symbol of Holiness, Unity and Beauty”. Humanity Sciences, Al Zahra, 12(43): 184-207.
- Pourkhaleghi, M., (2001). “The Life Tree and Its Cultural and Symbolic Value in Beliefs”. Iranian Studies, 1: 89-126.
- Rahmati, M. & Yusefvand, F., (2013). “Sultan Hossein Baiqara and Khorasan Economic Yard”. Tarikh Name Pre Islamic Iran, 4(7): 77-79.
- Rice, T., (2007). The Heritage of Iranians. Tehran: Scientific Cultural.
- Robertson, Y., (1992). Entrance for Society. Mashhad: Astane Quds Razavi.
- Sabahi, M., (2003). “Toranj”. Encyclopedia of Islamic World, 7: 246-248.
- Safayi Pour, H.; Memarian, G. & Bemanian, M. R., (2014). “The Study of the Influence of the Concept of the Tuba Tree in the Formation of Safavid Domes”. Islamic Architecture Research, 2(5): 16-33.
- Sarfaraz, A. A. & Avarzamani, F., (2000). Iranian Coins from the Beginning to the Zendiyeh Period. Tehran: Samt.
- Semsar, M. H., (1998). “Arabesque”. Great Islamic Encyclopedia, 8: 600-610.
- Shamsi, Sh.; Shateri, M. & Ahmadi, A., (2018). “Analysis of the Legitimization Process on Ilkhani Coins”. Jostarhay e Tarikhi. 9(2): 93-121.
- Shariatzade, A. A., (2014). Coins of Iran. Tehran: Pazineh.
- Shoja Nouri, N., (2006). “A Tree on the Carpet of the Heaven”. Goljam, 3: 51-66.
- Stierlin, H., (1998). Isfahan, the Image of Heaven. Tehran: Forouzan Rooz.
- Tabatabayi, S. M. H., (1991). Tafsir al-Mizan. Vol. 11. Qom: Scientific and Mental Foundation of Allame Tabatabayi.
- Takstan, & et al., (2005). The Timurids. Tehran: Mula.
- Warner, R., (2007). Encyclopedia of World Mythology. Tehran: Mythology. 
- Washeghani Farahani, E., (2010). “The Beginning of Plants in Iranian Mythology”. Iranian Studies. Literature Faculty of Bahunar Kerman, 9(17): 237-262.
- Zekrgoo, A. H., (1998). “From Syrus to Ashok”. Honar Name, 1(1): 4-119.
-www.tokakte.dk (access date:17/11/2020)
-www.malekmuseum.org(access date:19/11/2019)
- www.coincircuit.com(access date: :17/11/2020)
- www.davidmus.dk(access date: 4/12/2019)
-www.En.numista.com (access date: 5/3/2020)
- www.coincircuit.com(access date: 5/3/2020)
- www.numisbids.com(access date: 5/3/2020)
- www.saleroom.com(access date: 7/3/2020)
- www.vcoins.com(access date: 15/3/2020)
- www.Parscoin.ir (access date: 15/3/2020)
- www.sekeha.com(access date:15/3/202)
- www.ebay.com(access date: 1/4/2020)
- www.pinterest.com(access date: 1/4/2020)
- www.coinsbook.net(access date:2/4/2020)
- www.numismall.com(access date:27/10/2020)
-www. Partisan-g.mihanblog.com (access date:2/4/2020)
- www.coinsbook.com(access date: 15/3/2020)
-www.Numismaclub.com (access date:4/12/2019)
-www.mintageworld.com (access date:7/11/2020)
پژوهش های باستان شناسی ایران
دوره 13، شماره 37
شهریور 1402
صفحه 285-311

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار