مطالعۀ چگونگی ساختار معماری و کاربری کاروانسراهای جوخواه طبس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه باستان‌شناسی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه بابلسر، مازندران، ایران.

2 دانشجوی دکترای باستان‌شناسی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه بابلسر، مازندران، ایران.

3 دکترای باستان‌شناسی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه بوعلی‌سینا، همدان، تهران

4 استادیار گروه باستان‌شناسی، دانشکدۀ حفاظت و مرمت، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان ایران.

چکیده

شرایط استراتژیکی سرزمین ایران و به‌دنبال آن وجود فرصت‌های اقتصادی- تجاری، در گذشته موجب شکل‌گیری و سازماندهی راه‌ها به‌صورت یک شبکۀ ارتباطی منظم و یکپارچه شده‌ بود. تعدد رباط‌ها و کاروانسراها به‌عنوان بناهای میان‌راهی در بستر جغرافیا و فرآیند تاریخی سرزمین ایران، بیانگر این مهم بوده است. گسترۀ شرق ایران به‌عنوان گذرگاه تجاری در دوران اسلامی دربردارندۀ آثار معماری فراوانی در زمینۀ راه و بناهای میان‌راهی است. با توجه به بررسی باستان‌شناسی صورت‌گرفته در روستای جوخواه، مرکز بخش منتظریه از توابع شهرستان طبس به سال 1395ه‍.ش. دو بنای کاروانی مورد پژوهش این نوشتار قرار گرفت. در این پژوهش سعی‌شده با مطالعات تطبیقی به چگونگی ساختار معماری و کارکرد آن‌ها پرداخته شود. بر این‌‌اساس پرسش‌های قابل طرح عبارتنداز: 1- تاریخ‌گذاری و فرآیند الگوپذیری ساختار معماری کاروانسراهای جوخواه چگونه بوده است؟ 2- عملکرد این دو بنا در ارتباط با دیگر عناصر روستایی چگونه قابل ارزیابی است؟ پژوهش حاضر براساس هدف از نوع تحقیقات بنیادی و براساس ماهیت و روش از نوع تحقیقات تاریخی است. گردآوری داده‌های موردنیاز آن نیز براساس مطالعات میدانی و استناد به منابع و متون کتابخانه‌ای انجام‌شده است. برآیند مطالعات صورت‌گرفته نشان می‌دهد، از نظر تاریخ‌گذاری می‌توان دو بازۀ زمانی قرون میانی برای رباط قدیمی جوخواه و دورۀ قاجار را برای کاروانسرای جدید این روستا درنظر گرفت. با توجه به ساختار معماری و کاربری آن‌ها و هم‌چنین تغییراتی که در مکان‌یابی هر دو بنا صورت‌پذیرفته، می‌توان رباط قدیم را بنایی برون‌شهری و کاروانسرای جوخواه را می‌توان به‌عنوان یک بنای درون شهری معرفی کرد.   

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An Examination of the Architectural Structure and Function of Jokhāh Caravanserais in Tabas

نویسندگان [English]

  • Seyyed Rasool Mosavihaji 1
  • Fakhredin Mohamadian 2
  • Khadijeh Sharifkazemi 3
  • Bahram Anani 4
1 Professor, Department of Archeology, Faculty of Art and Architecture, Mazandaran University, Babolsar, Iran
2 Ph.D. Student in Archeology, Department of Archeology, Faculty of Art and Architecture, Mazandaran University, Babolsar, Iran
3 Assistant Professor, Department of Archeology, Faculty of Conservation and Restoration, Isfahan University of Arts, Isfahan, Iran.
4 PhD in Archeology, Department of Archeology, Faculty of Art and Architecture, Bu-Ali Sina University, Hamadan, Iran.
چکیده [English]

Abstract
Iran’s strategic location, coupled with the presence of economic opportunities, has resulted in the establishment and development of a well-structured communication network in the past. The numerous caravanserais and robāts, serving as roadside inns within the geographical and historical context of Iran, highlight the significance of this network. The eastern region of Iran, acting as a key commercial route during the Islamic era, boasts a plethora of architectural marvels in terms of roads and the buildings along the routes. In 2016, a study was carried out in Jokhāh Village, situated in the Montazerieh district of Tabas, to investigate the archaeology of the area. The research specifically looked into two caravanserai buildings, conducting comparative studies to analyze their architectural design and function. Accordingly, the questions of the study are as follows: 1- What is the history and construction procedure of the two Jokhah caravanserais? 2- How should the function of these two buildings be evaluated relative to the other rural elements? This research serves as a fundamental investigation grounded in historical analysis. Data collection was conducted through field studies and the library method. Findings suggest that, from a historiographical standpoint, the older robāt of Jokhāh can be associated with two middle periods, while the younger caravanserai is linked to the Qajar Period. The architectural configuration and location of the old Robāt classify it as an out-of-town roadside edifice, while the younger one could be identified as an in-town building.
Keywords: Robat, Karavanserai, Architectural Structure, Function, Jokhah Village, Tabas.
Introduction
In ancient times, the Iranians established a well-organized and interconnected communication network through the construction of roads. Along these routes, they also established designated areas and shelters, serving as stopping points and providing comfort for caravans. The presence of these caravan routes necessitated the provision of various services to support the caravans during their journeys. Among these services, accommodation was of utmost importance. Caravanserais were specifically designed to cater to the needs of travelers, offering essential supplies and acting as a hub for cultural, social, economic, and trade interactions in different locations and regions.
Discussion
During the Islamic periods, the formation, development, and expansion of caravanserais were influenced by various factors, including religious, military, social, and economic aspects. “Despite being constructed for the same purpose of providing shelter to caravans and travelers, the caravanserais varied in design and layout due to differences in plans, forms, climatic needs, and the preferences of the builders” (Labaf Khaniki et al., 2013: 48). However, in the region of Khorasan, several buildings that were situated roadside were referred to as Robāts. These robāts served as resorts, like inns, but with a simpler architectural design. When it comes to both quantity and quality, the most exquisite caravanserais in Iran can be found in the plains and desert areas (Ghobadian 1998: 346). The Jokhāh caravanserais, due to their historical and geographical location, are situated in Khorasan and are positioned along the roads leading to Tabas. These caravanserais are near the city of Tabas and hold significant economic and commercial importance within its sphere of influence. Indeed, the establishment of caravanserais in strategic locations within Montazerieh Village has played a significant role in the development and sustainability of rural settlements, as evidenced by the case of Jokhāh in Tabas. This study aims to analyze the architectural features of these two mentioned buildings and explore their functionality across different historical periods. The lack of detailed information on the construction dates and architectural characteristics of the Robāts in Jokhāh highlights the importance of this research.
The design of the Robāt of Jokhāh is heavily influenced by the layout of a central courtyard, which is surrounded by symmetrical rooms on all four sides. Furthermore, the stables are strategically positioned along the southern side of the structure, situated behind the rooms. This architectural arrangement bears a striking resemblance to the caravanserais found in Central Asia, drawing inspiration from the forms and positioning of stables seen in buildings like Rivad Bostān in Naein and Chahār Howz in Tabas from the Safavid Period. Additionally, the comparison between the Jokhāh’s Robāts and Robāt-e Khoshāb along the Tabas-Ferdows Road highlights the influence of the Qajar Period’s designs. Rooms in Jokhāh’s Robāts, such as Robāt-e Karim and Aliabād Caravanserai of Qom, directly face the courtyard. This architectural style, which emphasizes the low height of the walls, lack of porch, simplicity in design, and use of local materials, can be considered as a representation of the Khorasani style. Based on the comparison of physical elements and pottery findings, the construction of these buildings can be dated back to the fourth to ninth centuries AH. The second building, the Jokhāh’s Caravanserai, the largest building in Jokhāh Village, is situated in the Southwest-Northeast direction. Its original design is comparable to Safavid caravanserais like Isfahak-e Tabas and Gore Caravanserai, as well as the newer Khan Caravanserais, particularly the Kalmarz, which belong to the late Qajar Period. This building is reminiscent of Safavid caravanserais by its symmetrical plan, porch courtyards, and the use of stables with nine domes in the corners of the building. Additionally, the stables extend beyond the passenger room and windbreaks are utilized in the royal porch. These influential models are based on the Isfahani style and exhibit an introverted design. Although the Jokhāh Caravanserai was built during the Qajar Period, it clearly incorporates elements from the Safavid caravanserais. The transformation and development of the out-of-town buildings in the Jokhāh region, represented by two Robāts and caravanserai, not only demonstrates architectural techniques but also reflects the economic and security conditions of the area.
Conclusion
These two buildings share several architectural similarities, including a rectangular plan, a level entrance with the building wall, a courtyard, and an axis of symmetry in the division of limbs. They also both exhibit domed and arched coverings and are constructed using ecological materials. However, they differ in size and other architectural features that set them apart from each other. The orientation of the caravanserai in Jokhāh is based on the region’s weather conditions, indicating a more precise design compared to the Robāt-e Qaleh. In the Qajar Period, during the development of Jokhāh Village, careful and purposeful urban planning was employed in locating the aqueduct water source and its transfer through canals to the Jokhāh Caravanserai, mosque, and bath. By analyzing the architectural elements and comparing the design and structure of these buildings with others of similar nature, it can be inferred that the Jokhāh Caravanserai was constructed in the middle of the Qajar Period, while the Robāt-e Qaleh of Jokhāh dates to the Middle Islamic centuries. Finally, the primary reasons for the establishment and positioning of these two caravanserais in Jokhāh Village were providing security, residential provisions, and facilitating trade.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Robat
  • Karavanserai
  • Architectural Structure
  • Function
  • Jokhah Village
  • Tabas
- ابن‌‌حوقل نصیبی، ابی‌القاسم، (1366). صورة‌الارض. ترجمۀ دکتر جعفرشعار، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
- احسانی، محمدتقی، (1381). یادی از کاروانسراها، رباط و کاروان‌ها در ایران. تهران: انتشارات امیرکبیر. 
- افشار، ایرج، (1371). یزدنامه. تهران: انتشارات فرهنگ ایران زمین.
- افشار، ایرج، (1348). تحفۀ الفقرا. 16: 190-90.
- امینی، محمود، (1385). جغرافیای تاریخی شهرستان طبس. یزد: انتشارات نیکو روش.
- آیوازیان، سیمون، (1379). «روند شکل‌گیری کاروانسراهای برون‌شهری (تحلیل کالبدی کاروانسراهای حاشیۀ کویر)». مجموعه مقالات اولین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران(ارگ بم- کرمان)، جلد نخست.
- بختیاری‌شهری، محمود، (1378). «گزارش ثبتی کاروانسرای جوخواه». آرشیو اداره میراث‌فرهنگی و صنایع‌دستی گردشگری طبس، یزد (منتشر نشده).
- پاپلی‌یزدی، محمدحسین، (1367). فرهنگ آبادی‌ها و مکان‌های مذهبی کشور. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
- پیرنیا، محمدکریم، (1387). سبک‌شناسی معماری ایرانی. تدوین: غلامحسین معماریان، چاپ ششم، تهران: انتشارات سروش.
- تکمیل‌همایون، ناصر، (1369). «کاروانسرا در فرهنگ ایران». تحقیقات تاریخی، 4-5: 219-205. www.cgie.org.ir/fa/news/178730.
- توحیدی، فائق، (1390). فن و هنر سفالگری. تهران: انتشارات سمت.
- جودکی، اسدالله؛ موسوی‌حاجی، سیدرسول؛ و مهرآفرین، رضا، (1393). «گونه‌شناسی الگوی چهارصفه در معماری ایرانی و سیر تحول آن». پژوهش‌های معماری اسلامی، 2(5): 86-64. http://jria.iust.ac.ir/article-1-111-fa.html.
- حسینی، آرزو، و پورنادری، حسین، (1393). «مطالعۀ تطبیقی معماری کاروانسرای صفوی شاخص در بازار اصفهان، مطالعه موردی کاروانسرای شاه، ساروتقی و مادرشاه». مطالعات تطبیقی هنر، 4 (8): 97-81. https://sid.ir/paper/205333/fa
- دانشدوست، یعقوب، (1376). طبس شهری که بود (بناهای تاریخی). تهران: سازمان میراث‌فرهنگی و انتشارات سروش.
- راوندی، مرتضی، (1382). تاریخ اجتماعی ایران. جلد چهارم، بخش دوم، چاپ دوم، تهران: نگاه.
- رفیع‌فر، جلال‌الدین و لرافشار، احسان، (1382). «بررسی انسان‌شناختی کاروانسراهای عصر صفوی». نامۀ انسان‌شناسی، 4: 60-37. .https://sid.ir/paper/66445/fa
- زمرشیدی، حسین، (1395). معماری ایران- اجرای ساختمان با مصالح سنتی. چاپ سیزدهم، تهران: زمرد.
- سلطان‌زاده، حسین، (1378). «فرم در معماری». فرهنگ و معماری، 1(1): 23-14. memarifarhang.com/magazine.
- سیرو، ماکسیم، (1353). راهای باستانی ناحیه اصفهان و بناهای وابسته به آن‌ها. ترجمۀ مهدی مشایخی، تهران: سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران.
- سیرو، ماکسیم، (1362). کاروانسراهای ایران و ساختمان‌های کوچک میان‌راه‌ها. ترجمه عیسی بهنام، تهران: سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران.
- فرقانی، محمدفاروق، (1381). تاریخ اسماعیلیان قهستان. چاپ نخست، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- قبادیان، وحید، (1377). بررسی اقلیمی ابنیه سنتی ایران. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- قبادیانی بلخی، ابو معین ناصرخسرو، (1354). سفرنامه ناصرخسرو. تهران: انجمن آثار ملی ایران.
- کیانی، محمدیوسف، (1366). معماری ایرانی، دوره اسلامی. تهران: وزارت ارشاد اسلامی.
- کیانی، محمدیوسف، (1390). معماری ایران دوره اسلامی. تهران: انتشارات سمت.
- کیانی، محمدیوسف، (1391). تاریخ هنر و معماری ایران در دوره اسلامی. تهران: سمت.
- کیانی، محمدیوسف؛ و کلایس، ولفرام، (1362). فهرست کاروانسراهای ایران. جلد نخست، تهران: انتشارت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- کیانی، محمدیوسف؛ و کلایس، ولفرام، (1373). کاروانسراهای ایران. تهران: سازمان میراث‌فرهنگی
- گنجی، محمدیوسف، (1386). بسان رود (خاطره‌ها و دیدگاه‌های محمد حسن گنجی). بیرجند: اداره کل میراث‌فرهنگی و گردشگری و صنایع‌دستی استان خراسان جنوبی.
- لباف‌خانیکی، رجبعلی، (1378). سیمای میراث‌فرهنگی خراسان. چاپ نخست، تهران: انتشارات سازمان میراث‌فرهنگی کشور.
- لباف‌خانیکی، رجبعلی؛ بختیاری‌شهری، محمود؛ و نعمتی، بهزاد، (1392). کاروانسراهای خراسان. چاپ نخست، تهران: سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری.
- لسترنج، گای، (1383). جغرافیای تاریخی سرزمین‌های شرقی. ترجمۀ محمود عرفان، چاپ سوم، تهران: علمی و فرهنگی.
- معماریان، غلامحسین، (1387). «معرفی گوشه‌ای از معماری ناشناخته ایران، ساختمان آب‌انبارها». نامۀ معماری و شهرسازی، 2: 141-125. .https://sid.ir/paper/215826/fa
- معماریان، غلامحسین، (1387). معماری ایرانی. نگارش: محمدکریم پیرنیا، تهران: سروش دانش.
- معماریان، غلامحسین، (1394). معماری ایرانی، نیارش. جلد دوم، تدوین: هادی صفایی‌پور،چاپ اول، تهران: مؤسسه فرهنگی هنری نغمه نواندیش.
- مقدسی، ابوعبدالله محمدبن احمد، (1361). احسن‌التقاسیم فی معرفة‌الاقالیم. ترجمۀ دکتر علینقی منزوی، جلد نخست، چاپ نخست، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
- مک گِر‌گور، کلنل سی. ام، (1366). شرح سفری به ایالت خراسان. ترجمۀ مجید مهدیزاده، جلد نخست، مشهد: آستان قدس رضوی.
- نایینی (صفاء‌السلطنه) میرزاعلی‌خان، (1366). گزارش کویر. به‌کوشش: محمد گلبن، چاپ دوم، تهران: مؤسسه اطلاعات.
- نیدرمایر، اسکارفن، (1363). زیر آفتاب سوزان ایران. ترجمۀ کیکاووس جهانداری، چاپ اول، تهران: نشر تاریخ ایران.
- وفامهر، محسن؛ و پورجوهری، آتوسا، (1388). «بادگیر، دستاوردی از معماری سنتی ایران». مجلۀ بین‌المللی راه و ساختمان، 64: 35-28. https://civilica.com/doc/279614.
- ولی‌زاده، رضا؛ سلمان روغنی، مسعود؛ و خضری، مجتبی، (1393). فرهنگ آبادی‌های استان یزد فرهنگ آبادی‌های شهرستان طبس در سال 1390. یزد: مرکز آمار ایران.
- هدین، سون، (1353). کویرهای ایران. ترجمۀ پرویز رجبی، تهران: توکا.
- هیلن‌براند، رابرت، (1380). تاریخ ایران. دوره صفویان، (پژوهش دانشگاه کمبریج). ترجمۀ یعقوب آژند، چاپ نخست، تهران: جامی.
- Afshar, I., (1348). The Tohfat Alfoghara, 16: 190-90 (in Persian).
- Afshar, I., (1992). Yazdnameh. Tehran: Farhang Iran Zamin Publications (in Persian).
- Bakhtiari-Shahri, M., (1999). “Registration Report of Jokhah Caravansera”. Archive of Tabas Cultural Heritage and Handicrafts Department, Yazd (Unpublished), (in Persian).
- Amini, M., (2006). Historical Geography of Tabas. Yazd: Niko Ravesh Publications (in Persian).
- Ayvaziyan, S., (2000). “The Process of Formation of Suburban Caravanserais (Physical Analysis of Desert Caravanserais)”. Proceedings of the First Congress of the History of Architecture and Urbanism of Iran (Bam-Kerman Citadel), Vol. 1 (in Persian).
- Daneshdoost, Y., (1997). Tabas, the city that was (historical monuments). Tehran: Soroush Cultural Heritage and Publications Organization (in Persian)..
- Durand-Guédy, D., (2015). Pre-Mongol Khurasan. A Historical Introduction, Greater Khorasan, History, Geography, Archaeology and Material Culture. Library of Congress Cataloging-in-Publication Data.
- Ehsani, M. T., (2002). Remembrance of Caravanserais, Robat and Caravans in Iran. Tehran: Amirkabir Publications (in Persian).
- Forghani, M. F., (2002). History of the Ismailis of Ghohestan. 1th Edition, Tehran: University of Tehran Press (in Persian).
- Ganji, M. Y., (2007). Basan Rud (Memoirs and Perspectives of Mohammad Hassan Ganji). Birjand: General Directorate of Cultural Heritage, Tourism and Handicrafts of South Khorasan Province (in Persian).
- Ghobadian, V., (1998). Climatic study of traditional Iranian buildings. Tehran: University of Tehran Press (in Persian).
- Ghobadiani Balkhi, Abu-M. N. Kh., (1975). Naser Khosrow's travelogue. Tehran: Publications of the National Works Association of Iran (in Persian).
- Hedin, S., (1974). Deserts of Iran. translated by: Parviz Rajabi, Tehran: Touka (in Persian).
- Hillenbrand, R., (2001). History of Iran, Safavid Period. (Cambridge University Research), translated by: Yaghoub Azhand, 1th Edition, Tehran: Jami (in Persian).
- Hosseini, A. & Pournadari, H., (2014). “A Comparative Study of the Architecture of the Indigenous Safavid Caravanserai in Isfahan Bazaar, A Case Study of the Shah, Saroutaghi and Madarshah Caravanserais”. Journal of Comparative Art Studies, 4 (8): 97-81. https://sid.ir/paper/205333/fa. (in Persian).
- Ibn Hawqal Nasibi, Abi-al-Q. (1987). Surat al-arz. translated by: Dr. Jafar Shoar, Tehran: Publications of the Iranian Culture Foundation (in Persian).
- Judaki, A.; Mousavi Haji, S. R. & Mehrafarin, R., (2014). “Typology of the four-line model in Iranian architecture and its evolution, Quarterly”. Journal of Islamic Architecture Research, 2(5): 86-64. http://jria.iust.ac.ir/article-1-111-fa.html (in Persian).
- Kiani, M. Y. & Kleiss, W., (1983). List of Iranian Caravanserais. Vol. 1, Tehran: Published by: the Ministry of Culture and Islamic Guidance (in Persian).
- Kiani, M. Y. & Kleiss, W., (1994). Caravanserais of Iran. Tehran: Cultural Heritage Organization Publications (in Persian).
- Kiani, M. Y., (2011). Iranian Architecture of the Islamic Period. Tehran: Samat (in Persian).
- Kiani, M. Y., (2012). History of Iranian Art and Architecture in the Islamic Period. Tehran: Samat (in Persian).
- Labafkhaniki, R., (1999). Khorasan Cultural Heritage. 1th Edition, Tehran: Publications of the Cultural Heritage Organization (in Persian).
- Labafkhaniki, R., Bakhtiari Shahri, M. & Nemati, B., (2013). Khorasan Caravanserai. 1th Edition Tehran: Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism Organization (in Persian).
- Lestering, G., (2004). Historical Geography of the Eastern Lands. translated by: Mahmoud Erfan, 3th Edition, Tehran: Scientific and Cultural Publications (in Persian).
- MacGregor, C., (1987). Description of a trip to Khorasan province. translated by: Majid Mehdizadeh, vol. 1, Mashhad: Astan Quds Razavi (in Persian).
- Maghddasi, Abu-A. M.-Ibn A., (1982). Ahsan al-Taqasim fi Maarefa al-Aqalim. translated by: Dr. Alinaghi Manzavi, Volume 1, 1th Edition, Tehran: Iranian Authors and Translators Company (in Persian).
- Memarian, G. H., (2008). “Introduction to a corner of unknown Iranian architecture, Reservoir Building”. Journal of Architecture and Urban Planning, 2: 141-125 https://sid.ir/paper/215826/fa (in Persian). 
- Memarian, G. H. (2008). Iranian Architecture. by: Mohammad Karim Pirnia, Tehran: Soroush Danesh (in Persian).
- Memarian, G. H., (2015). Iranian Architecture, Niaresh. Vol. 2, Edited by: Hadi Safaeipour, First Edition, Tehran: Naghmeh Navandish Cultural and Artistic Institute (in Persian).
- Naeini (Safa'a al-Saltanah), M. A. Kh., (1987). Kavir Report. by: Mohammad Golban, 2th Edition, Tehran: Information Institute (in Persian).
- Niedermayer, S., (1984). Under the Burning Sun of Iran. translated by: Kikavous Jahandari, 1th Edition, Tehran: Iran History.
- Papoli yazdi, M. H., (1988). Culture of settlements and religious places of the country. Mashhad: Astan Quds Razavi Islamic Research Foundation (in Persian).
- Pirnia, M. K., (2008). Stylistics of Iranian Architecture. edited by: Gholam Hossein Memarian, 6th Edition, Tehran: Soroush (in Persian).
- Rafiefar, J. & Lourafshar, E., (2003). “Anthropological study of the caravanserais of the Safavid era”. Journal of Anthropology, 4: 60-37. https://sid.ir/paper/66445/fa (in Persian).
- Ravandi, M., (2003). Social History of Iran. Vol. 4, Part 2, 2th Edition, Tehran: Negah (in Persian).
- Siro, M., (1353). Ancient roads in Isfahan and related buildings. translated by: Mehdi Mashayekhi, Tehran: National Organization for the Protection of Antiquities of Iran (in Persian).
- Siro, M., (1983). Iranian Caravanserais and Small Intermediate Buildings. translated by: Issa Behnam, Tehran: National Organization for the Preservation of Antiquities of Iran (in Persian).
- Soltanzadeh, H., (1999). “Form in Architecture”. Culture and Architecture Quarterly, 1(1): 23-24. memarifarhang.com/magazine (in Persian).
- Soltanzadeh, H., (2001). Iranian Markets. Tehran: Cultural Research Office (in Persian).
- Spuler. B., (2007). History of Iran in the First Islamic Centuries. translated by: Maryam Ahmadi, Vol. 2, 5th Edition, Tehran: Scientific and Cultural Publications.
- Takmil Homayoun, N., (1990). “Caravansera in Iranian Culture”. Journal of Historical Research, 4-5: 219-205. www.cgie.org.ir/fa/news/178730. (in Persian).
- Tohidi, F., (2011). The Art of Pottery. Tehran: Samat (in Persian).
- Vafamehr, M. & Pourjohari, A., (2009). “Badgir, an achievement of traditional Iranian architecture, International”. Journal of Roads and Construction, 64: 35-28. https://civilica.com/doc/279614 (in Persian).
- Valizadeh, R.; Salman Roghani, M. & Khezri, M., (2014). Farhang-e-Abadieh of Yazd province Farhang-e-Abadieh of Tabas city in 2011. Yazd: Statistics Center of Iran (in Persian).
- Zomarshidi, H., (2008). Arches and Arches in Iranian Architecture. Tehran: Urban Development and Improvement Company (in Persian).
- Zomarshidi, H., (2016). Iranian Architecture - Building with Traditional Materials. 13th Edition, Tehran: Zomorod (in Persian).