نگاهی نو به یک سکۀ طلای شاپور اول ساسانی (حک. 241-272 م.)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

2 پژوهشگر تاریخ و سکه، تهران، ایران

3 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران

چکیده

ازطریق بررسی سکه‌های ساسانی می‌توان اطلاعات گرانبهایی از تاریخ، فرهنگ، هنر و مذهب ایران به‌دست آورد. در ضرب نخستین سکه‌های ساسانی برخلاف دوره‌های میانه و به‌خصوص اواخر، دقت در جزئیات نقوش، چهره، پیکره و آرایه‌های شاه دیده می‌شود. هدف از پژوهش پیش‌رو، معرفی، بررسی دقیق و تحلیل محتوای یک سکه طلا از دورۀ نخستین ساسانی، یعنی شاپور اول (حک. 241-272 م.) است. سکه‌های شاپور درنهایت دقت ضرب شده‌اند؛ با این‌حال ظاهر متفاوت تصویر چهره شاه در سکۀ موردمطالعه نسبت به سکه‌های دیگر ضرب شده در دورۀ پادشاهی شاپور که حالت ضعف و پژمردگی در آن دیده می‌شود، نیزۀ سه‌شاخ در دستان دو شمایل در اطراف آتشدان در پشت سکه و هم‌چنین دیهیم متصل به پای شاپور از نکات مهم سکۀ موردمطالعه به‌شمار می‌رود. این پژوهش به روش توصیفی، تحلیلی-تطبیقی انجام پذیرفته است. پرسش‌های اصلی مطرح در این پژوهش عبارتنداز: تصویر شاپور در سکۀ موردمطالعه گویای چه مطلبی است؟ چه جزئیات خاصی از نقوش، آرایه‌های تزئینی، نشانه‌ها و تصاویر سکۀ پشت می‌توان دریافت کرد؟ آیا می‌توان برای فهم چهرۀ شاپور از متون دیگر نیز بهره گرفت؟ نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که تصویر روی سکه درواقع نشان‌دهندۀ چهرۀ بیمار شاه در اواخر عمر وی است که این موضوع با استناد به اشعار شاهنامه تأیید می‌شود. نیزۀ سه‌شاخ در پشت سکه به‌عنوان نماد شیوا و نشان آئین کوشانیان گویای موفقیت‌های شاپور، به‌ویژه در نبرد با کوشانیان و به‌نوعی نمایانگر قدرت شاه است. می‌توان گفت نیز‌‌ۀ سه‌شاخ در دستان شاه و اهورامزدا-نگهبان آتشدان و آتش مقدس، تداعی‌کنندۀ تسلیم آئین کوشانیان در برابر آئین ایرانیان است و دیهیم که نماد شاهان ساسانی است به‌همراه نیزۀ سه‌شاخ، آتش، هلال و ماه به‌معنای پیوند و دوستی با اهورامزدا و ایزدان مهر و آناهیتا تعبیر می‌شود و تشابه چهرۀ شاه و اهوارامزدا نشان همان ادعایی است که شاهان اولیۀ ساسانی خود را دارای نژاد و چهرۀ یزدانی می‌دانستند.   

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A New Look at One Sassanid Shapur I Gold Coin (241-272 AD)

نویسندگان [English]

  • Muhammad Jafar Ashkevari 1
  • Seyed Ali Alavinia Abarghuei 2
  • AmirHosein AbolhassaniJabali 3
1 Assistant Professor of History and Civilization of Islamic Nations, Faculty of Humanities, University of Zanjan, Zanjan, Iran
2 Researcher in History and Coin, Tehran, Iran
3 PhD student in Persian literature, Imam Khomeini International University, Faculty of Literature and Humanities, Qazvin, Iran
چکیده [English]

Abstract
In the minting of the first Sasanian coins, the details of the designs, faces, figures, and arrays of the king were carefully considered. In this research, the content of a gold coin from the time of King Shapur I (241-272 AD) has been investigated. The shape of the Shah’s face is different compared to other coins minted during Shapur’s time, which shows weakness and withering. There is also a three-horned spear in the hands of two figures around the fire pit on the back of the coin. Dihim’s attachment to Shapur’s foot is one of the important points of the studied coin. For a better understanding of Shapur’s face, the verses of Ferdowsi’s Shahnameh, which narrates the end of Shapur’s life, have been used. Studies have shown that the image on the studied coin shows the sick face of the king at the end of his life, which is confirmed by referring to the poems of Shahnameh. The three-horned spear on the back of the coin as a symbol of Shiva and the hyacinth of the Kushan religion is a sign of the king’s power and his successes, especially in the battle against the Kushans. It could be said that the three-pronged spear in the hands of the king and Ahura Mazda, the guardian of the hearth and the sacred fire, is a reminder of the submission of the Kushan religion to the Iranian religion, and Dihim is its symbol. From the Sassanid kings, along with a three-pronged spear, fire, crescent, and moon, meaning connection and friendship with Ahura Mazda and the gods Mehr and Anahita. Also, the similarity of the faces of the king and Ahura Mazda shows the same claim that the early Sassanid kings considered themselves to be of Yazdani race and face.
Keywords: Shapur I, Sasanian Coins, Ferdowsi’s Shahnameh, Three-Pronged Spear.
 
Introduction
The necessity of using historical texts and reports in the analysis of coins was revealed several decades ago in Greek and Roman numismatics. Sasanian coins are precious documents of Iran’s history, culture, art, and religion, through which the names of kings, mints, religious symbols, images of goddesses, sacred rituals, and Zoroastrian gods are revealed. The study of Sasanian coins began at the end of the 18th century AD and has made significant progress ever since. Since the beginning of the 20th century, the development of archaeological research on the one hand, and the increase in historical awareness of the Sasanian period, on the other hand, have shown the importance of numismatic data for researchers and the field of numismatics as a discipline. The link between history and archaeology received more attention, and in the second half of the 20th century, new methods and approaches were considered in Sasanian numismatics. In the middle of the 20th century, Franz Altheim (1898-1976) strongly realized the greatest weakness of the previous research about the history of Iran in the Sassanid period, and that was the historians’ neglect of the sources and documents of the first financial and economic category, i.e., coins. Thus, in collaboration with an Austrian archaeologist named Robert Gobel (1919-1997 AD), he started writing a book titled “Asian State and Systematic Classification of Coins”. In Sasanian numismatics, the place of historical texts and reports is not yet known correctly, and in the last two decades, the authors of the Sasanian encyclopediae have looked at historical texts in addition to numismatic data, but regarding the importance of historical texts, comprehensive research in data interpretation is needed. Numismatics has not been done yet. For example, texts such as Tabari’s Tarikh or Ferdowsi’s Shahnameh. These sources provide us with information about how comparing financial documents could solve some of the old mysteries of Sasanian history and numismatics. Therefore, in the current research, verses from Ferdowsi’s Shahnameh, which narrates the end of Shapur’s life, have been used to analyze the studied gold coin. This historical research has been done in a descriptive, analytical-comparative way. In this way, to better understand Shapur’s face, the verses of Ferdowsi’s Shahnameh, which narrates the end of Shapur’s life, have been used. In this research, in addition to the detailed introduction of the desired coin, misconceptions about the coin, including its weight (8.2g) and the place of minting (Merv) were corrected.
 
Identified Traces 
King Shapur’s gold coin has a weight of 7.2 grams and a diameter of 22 mm. There is no information about the year and location of the minting but based on the weight of the coin (2.8 g), Zohrabian and Afgari considered it belong to the monetary system of Kushan and Merv, which is not true because Shapur’s coins in Merv are similar to coins minted by the government. On the coin, in the center, the image of Shapur is right. The spherical crown is a symbol of the sun. On the crown, there are numerous grooves, a ring, and a crescent moon. The curly hair of the king’s head protrudes from the crown and is tied at the back. The king’s beard is tied at the bottom with a ribbon, and a band descends from the crown and covers the ears. A pearl necklace hangs on the king’s neck. In general, the Shah’s face is in a state of weakness and illness, and it is different from his statue in the Shapur Cave and the reliefs of Kazeroon, and it is more in line with the verses of the Shahnameh, which described the end of his life. On the back of the coin, in the center, there is a high elongated pillar-shaped fire pit on a pillar, a tablet image, and a crescent moon. Two figures with regal and spherical crowns stand on the left and right sides of the hearth, with their backs to each other, one with a curly beard and the other with a pointed beard. The three-pronged spear in the hands of Shah and Ahura Mazda is not seen in any of the coins of Shapur I. Therefore, the face of Shapur is the distinguishing feature of the studied coin from the other coins.
 
Conclusion 
Based on the face of Shapur, it could be said that the studied gold coin is related to the end of Shapur’s life and when he was suffering from illness. The crown and its decorations are carefully depicted on the coin, and the weakness and illness of Shapur’s face were also confirmed by referring to the poems of Ferdowsi’s Shahnameh. Shapur’s permission for such an image of him to be engraved on the coin shows his interest in character and moral development. Therefore, doubts such as a mistake in molding or inaccuracy in the role of Shapur’s face on the studied coin are not correct. The three-horned spear that is in the hands of the two icons around the hearth shows the dominance of Shapur over the Kushans and the dominance of the Iranian religion over the Kushans’, with the guard of Ahura Mazda and the king with Shiva’s three-horned spears in his hand, with the hearth and fire as the symbols of the Iranian religion. Two sides of the coin show two separate concepts: one side speaks of the majesty and power of the king, and the other tells of the end of the victorious king’s life.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shapur I
  • Sasanian Coins
  • Ferdowsi’s Shahnameh
  • Three-Pronged Spear
- ابن‌خلدون، عبدالرحمن بن محمد، (1360). تاریخ ابن خلدون (دیوان المبتدا و الخبر...). تحقیق: خلیل شحاده، بیروت: دارالفکر.
- اخوان‌مقدم، ندا، (1385). «مقایسۀ روایاتی چند از سلسلۀ ساسانیان در شاهنامه و منابع تاریخی». پژوهش‌نامه علوم انسانی (دانشگاه شهید بهشتی)، 51: 1-10. https://ensani.ir/fa/article/144097
- امینی، امین، (1395). سکه‌های ایران پیش از اسلام در موزۀ آستان قدس رضوی. تهران: نشر پازینه.
- امینی، امین؛ و داشکف، سرگئی، (1394). سکه‌های دورۀ فترت (معرفی سکه‌ای ویژه). تهران: مؤسسۀ فرهنگی انتشاراتی پازینه.
- ایمان‌پور، محمدتقی، (1390). «تبارشناسی ساسانیان در شاهنامه». سلسله مقالات همایش آغاز هزارۀ دوم شاهنامه، مشهد: قطب علمی فردوسی‌شناسی.
- برتلس، ی. ا.، (1322). «منظور اساسی فردوسی». هزارۀ فردوسی (مجموعه سخنرانی‌ها و مقالات ایراد شده در کنگرۀ فردوسی)، تهران: وزارت فرهنگ.
- بنداری، فتح‌بن‌علی، (1970م.). الشاهنامه. به‌کوشش: عبدالوهاب عزام، طهران: بی‌نا.
- بهنامی‌فر، مرضیه، (1396). شمایل‌نگاری سکه‌های ساسانی. تهران: نشر پازینه.
- بیانی، ملک زاده، (1351). «پژوهشی درباره سکه‌ها و نقوش و سنگ نبشته‌های شاپور اول، شاهنشاه ایران». بررسی‌های تاریخی، 7 (2): 23-46. https://ensani.ir/fa/article/8364
- بیرونی، ابوریحان، (1352). آثار الباقیه عن القرون الخالیه. به‌کوشش: اکبر داناسرشت، تهران: ابن‌سینا.
- پوپ، آرتور آپهام، (1390). شاهکارهای هنر ایران. به اهتمام: پرویز ناتل خانلری، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- پیرنیا، حسن، (1375). تاریخ ایران باستان. تهران: دنیای کتاب.
- تقی‌زاده، سید حسن، (1381). بیست مقاله تقی‌زاده. مترجمان احمد آرام و کیکاوس جهانداری، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- جلیلیان، شهرام، (1397). تاریخ تحولات سیاسی ساسانیان. چ. دوم، تهران: سمت.
- درخشی، حسن؛ و شهبازی، زهرا، (1394). «بررسی اجمالی سکه‌های ساسانی». فصلنامۀ تاریخ‌پژوهی، 63، 145-176. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1233924
- دهخدا، علی‌اکبر، (1377). لغت‌نامه. چاپ دوم، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
- زهرابیان، ارمینه؛ و افقری، محمد، (1392). «یک سکه طلای استثنایی از شاپور اول ساسانی». پژوهش‌های علوم انسانی، 4 (19): 1-10. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/983843
- سایکس، سرپرسی، (1380). تاریخ ایران. ترجمۀ فخرداعی گیلانی، جلد اول، چ. هفتم، تهران: افسون.
- سرافراز علی‌اکبر؛ و آورزمانی، فریدون، (1391). سکه‌های ایران از آغاز تا دوران زندیه. تهران: سمت.
- سرکاراتی، بهمن، (1354). «اخبار تاریخی در آثار مانوی (4)». زبان و ادب فارسی (مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز). 116: 498 - 524.  https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/59865
- شایگان، داریوش، (1389). ادیان و مکتب‌های فلسفی هند. جلد اول، چ. هفتم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
- شواربی، احسان، (1395). «سه گفتار مقدماتی دربارۀ سکه‌شناسی ساسانی». پژوهش‌های ایران‌شناسی، 6 (2): 79 - 98. DOI: .org/10.22059/jis.2017.62825
-‌ صفا، ذبیح‌الله، (1379). حماسه‌سرایی در ایران. چ. ششم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
- طبری، محمد بن جریر؛ (1387). تاریخ الامم و الملوک. تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دارالتراث.
- فردوسی، ابوالقاسم، (1384). شاهنامه. به‌کوشش: جلال خالقی‌مطلق و محمود امیدسالار، دفتر ششم، نیویورک: بنیاد میراث ایران.
- کریستین‌سن، آرتور، (1394). ایران در زمان ساسانیان. ترجمۀ رشید یاسمی، چ. چهارم، تهران: نگاه.
- کزّازی، میرجلال‌الدّین، (1388). نامۀ باستان. جلد هفتم، چ. اول، تهران: سمت.
- گیرشمن، رومن، (1379). بیشاپور. ترجمۀ اصغر کریمی، جلد اول، تهران: سازمان میراث‌فرهنگی کشور.
- گیرشمن، رومن، (1394). ایران از آغاز تا اسلام. ترجمۀ محمد معین، چ. بیست‌ویکم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- لوکونین، ولادیمیر، (1350). تمدن ایران ساسانی. ترجمۀ عنایت‌الله رضا، تهران: ترجمه و نشر کتاب.
- مالمیر، تیمور، (1387). «ساختار فنی شاهنامه». کاوش‌نامه: 199-223. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/802166
- مجتبایی، فتح‌الله، (1352). شهر زیبایی افلاطون و شاه آرمانی در ایران. تهران: انجمن فرهنگ ایران باستان.
- مرتضوی، منوچهر، (1391). فردوسی و شاهنامه، چ. چهارم، تهران: انتشارات توس.
- مستوفی، حمدالله‌بن‌ابی‌بکر، (1364). تاریخ گزیده. تحقیق: عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر.
- مسعودی، علی بن الحسین بن علی، (1973). مروج الذّهب و معادن الجوهر. به‌تحقیق: محمد یحیی الدین عبد الحمید، الجزء الاول، الطبعۀ الخامسه، بیروت: دارالفکر.
- موقر، مجید، (1331). «فواید معنوی سکه‌شناسی». مهر، 8 (3): 184-190. https://ensani.ir/fa/article/290476
- موله، م.، (1356). ایران باستان. ترجمۀ ژاله آموزگار، تهران: دانشگاه تهران.
- نفیسی، سعید، (1384). تاریخ تمدن ایران ساسانی. به‌اهتمام: عبدالکریم جربزه‌دار، چ. دوم، تهران: اساطیر.
- نوشین، عبدالحسین، (1386). واژه‌نامک. چ. دوم، تهران: معین.
- یارشاطر، احسان، (۱۳63). «چرا در شاهنامه از پادشاهان ماد و هخامنشی ذکری نیست؟». ایران‌نامه، 191-213. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/353276
- یوسف‌جمالی، محمدکریم؛ و بابایی‌توسکی، مهناز، (1391). «واکاوی‌مانی و آموزه‌هایش در زمان شاپور اول». تاریخ (دانشگاه آزاد)، 25: 130-142. https://jh.mahallat.iau.ir/article_540236.html
- Akhavanmaghdam, N., (2007). “A Comparative Study of Some Narratives of the Sassanid Dynasty in Shahnameh and Historical Sources”.Research Journal of Humanities (Shahid Beheshti University), 51: 1-10. https://ensani.ir/fa/article/144097/ (In Persian).
- Amini, A., (2017). Iranian Coins Before Islam in Astan Quds Razavi Museum. Tehran: Pazinah Publication. (In Persian).
- Bayani, M., (1973). “A Study on the Coins and Inscriptions of Shapur I, the King of Iran”. Historical Studies, 7 (2): 23-46.  https://ensani.ir/fa/article/8364. (In Persian).
- Behnamifar, M., (208). Symbolism of Sassanid Coins. Tehran: Pazinah Publication. (In Persian).
- Bertels, J. A., (1944). “The Fundamental Intention of Ferdowsi”.Ferdowsi Millenary (Collection of Speeches and Articles Presented at Ferdowsi Congress), Tehran: Ministry of Culture. (In Persian)
- Biruni, Abu-R., (1974). The Remaining Signs of Past Centuries. Edited by Akbar Daneshpazhuh, Tehran: Ibn Sina. (In Persian)
- Bondari, F. bin-A., (1970). Shahnameh. Edited by: Abdul Wahhab Azzam, Tehran: No publisher. (In Persian)
- Christensen, A., (2015). Iran during the Sassanians. Translated by: Rashid Yasami, 4th ed., Tehran: Negah. (In Persian)
- Dehkhoda, A. A., (1999). Dehkhoda Dictionary. 2nd ed., Tehran: Tehran University Press Institute. (In Persian).
- Derakhshi, H. & Shahbazi, Z., (2016). “An Overview of Sassanid Coins”. Quarterly Journal of Historical Research, 63: 145-176. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1233924. (In Persian).
- Ferdowsi, A., (2005). Shahnameh. Edited by: Jalal Khaleghi Motlagh and Mahmoud Omidsalar, Vol. 6, New York: Iran Heritage Foundation. (In Persian).
- Gershevitch, R., (2000). Bishapur. Translated by: Asghar Karimi, Vol. 1, Tehran: Cultural Heritage Organization of Iran. (In Persian).
- Gershevitch, R., (2015). Iran from the Beginning to Islam. Translated by: Mohammad Moein, 21st ed., Tehran: Scientific and Cultural Publications. (In Persian).
- Göbl, R., (1954). “Aufbau der Münzprägung (des Sasanidenstaates)”. in: Franz Altheim – Ruth Stiehl, Ein asiatischer Staat, Wiesbaden: 51-128. https://www.jstor.org/stable/23865361
- Ibn Khaldun, A. R. ibn-M., (1982). The History of Ibn Khaldun (Diwan al-Mubtada and al-Khabar...). Edited by: Khalil Shhadah, Beirut: Dar al-Fikr. (In Persian).
- Imanpour, M. T., (2012). “Sassanid Genealogy in Shahnameh”. Series of Articles in Ferdowsi Millenary Conference, Mashhad: Ferdowsi Studies Pole. (In Persian).
- Jalilian, Sh., (2019). History of Political Changes of the Sassanians. 2nd ed., Tehran: Samt. (In Persian)
- Kazzazi, M. al-Din., (2009). Ancient Letters. Vol. 7, 1st ed., Tehran: Samt. (In Persian).
- Lukonin, V., (1971). Sasanian Civilization. Translated by: Enayatollah Reza, Tehran: Translation and Publishing of Books. (In Persian).
- Malmir, T., (2008). “Technical Structure of Shahnameh”. Research Journal of Persian Language and Literature, 16: 199-223. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/802166 (In Persian).
- Masudi, A. ibn al-H. ibn-A., (1994). Meadows of Gold and Mines of Gems. Edited by: Muhammad Yahya al-Din Abdul Hamid, Vol. 1, 5th ed., Beirut: Dar al-Fikr. (In Persian).
- Mojtabai, F., (1985). The Beautiful City of Plato and the Ideal King in Iran. Tehran: Iranian Ancient Culture Association. (In Persian).
- Mortezaei, M., (2012). Ferdowsi and Shahnameh. 4th ed., Tehran: Tous Publications. (In Persian).
- Mostawfi, H. ibn-A. B., (1986). Selected History. Edited by: Abdolhossein Nowaii, Tehran: Amir Kabir. (In Persian).
- Moulé, M., (1977). Ancient Iran. Translated by: Zhaleh Amoozgar, Tehran: University of Tehran. (In Persian).
- Movaqqar, M., (1952). “Spiritual Benefits of Numismatics”. Mehr, 8(3): 184-190. https://ensani.ir/fa/article/290476 (In Persian).
- Nafisi, S., (2005). History of Sasanian Civilization. Edited by: Abdol Karim Jarbazaar, 2nd ed., Tehran: Asatir. (In Persian).
- Nushin, A., (2007). Vocabulary. 2nd ed., Tehran: Mo'een. (In Persian).
- Pirnia, H., (1997). History of Ancient Iran. Tehran: Donyaye Ketab. (In Persian).
- Pope, A. U., (2012). Masterpieces of Persian Art. Edited by: Parviz Natel Khanlari, Tehran: Scientific and Cultural Publication. (In Persian).
- Safa, Z., (2000). Epic Poetry in Iran. 6th ed., Tehran: Amir Kabir Publications. (In Persian).
- Saix, S. P., (2002). History of Iran. Translated by: Fakhreddin Gilani, Vol. 1, 7th ed., Tehran: Afsun. (In Persian).
- Sarkarati, B., (1976). “Historical News in Manavi's Works (4)”. Persian Language and Literature, Journal of Faculty of Literature and Humanities, University of Tabriz), 116: 498-524. (In Persian).
- Shorabi, E., (2016). “Three Introductory Discussions on Sassanid Numismatics”. Iranian Studies, 6 (2): 79-98. DOI: org/10.22059/jis.2017.62825. (In Persian)
- Shayegan, D., (2010). Religions and Philosophical Schools of India. Vol. 1, 7th ed., Tehran: Amir Kabir Publications. (In Persian).
- Tabari, M. ibn-J., (2008). The History of Nations and Kings. Edited by: Muhammad Abolfazl Ebrahim, Beirut: Dar al-Tharath. (In Persian).
- Taqizadeh, S. H., (2003). Twenty Articles by Taqizadeh. Translated by: Ahmad Aram and Keykavous Jahandari, Tehran: Scientific and Cultural Publication Company. (In Persian).
- Yarshater, E., (1984). “Why Are There No Mention of Median and Achaemenid Kings in Shahnameh?”. Irannameh: 191-213. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/353276 (In Persian).
- Yousefjamali, M. K. & Babaei Tuski, M., (2012). “Interpretation and Lessons of Shapur I's Era”. History (Azad University), 25: 130- 142. https://jh.mahallat.iau.ir/article_540236.html
- Yücel, M., (2017), “A Unique Drachm Coin of Shapur I”. Iranian Studies, 50 (3): 331-344. https://doi.org/10.1080/00210862.2017.1303329 
- Zohrabyan, A. & Afghari, M., (2014). “An Exceptional Gold Coin of Shapur I Sassanid", Researches in Humanities. 4 (19): 1-10. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/983843 (In Persian).
- http://www.worldofcoins.eu/forum/index.php?topic=462990
- https://encryptedbn0.gstatic.com/images?