بررسی نقش‌مایۀ گاو بر روی سنگ‌نگاره‌های تیمرۀ گلپایگان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناسی ارشد باستان شناسی، گروه باستان شناسی، دانشکدۀ حفاظت و مرمت، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران.

چکیده

گلپایگان، نام سرزمینی است در شمال‌غربی استان اصفهان که تقریباً در مرکز ایران واقع شده است. رودخانۀ گلپایگان به‌عنوان عاملی مهم در شکل‌گیری فرهنگ‌های باستانی در این منطقه محسوب می‌شود. محوطه‌های باستانی (چغاحسن و لُهرامش) نشان می‌دهد که حداقل از هزار‌ پنجم پیش‌ازمیلاد این منطقه زیستگاه گروه‌های انسانی بوده است و هم‌چنین وجود تعداد بسیار زیادی نقش کند (سنگ‌نگاره) که طی دوره‌های گوناگون، برروی صخره‌هایی از جنس سنگ شیست ایجاد شده‌اند؛ در سراسر این حوزه، نشانی از تمدنی کهن در این منطقه دارد. ازنظر موضوعی نقش‌مایه‌های این صخره‌ها شامل نقوش: حیوانی، انسانی، گیاهی، نمادین، ابزارها، خطوط و... است. در این‌میان نقوش حیوانی دارای بیشترین فراوانی است و در بین نقش‌های حیوانی نقش بزکوهی بیش از همۀ نقوش تکرار شده است. یکی از نقش‌های کمیاب حیوانی در این‌میان، نقش گاو است که در دو حالت مختلف که ظاهراً نشانی از اهلی بودن و وحشی بودن است، تصویر شده‌اند. نشانه‌های استفاده از نیروی این حیوان در حالت اهلی و در امر کشاورزی با نقش‌مایه‌های گاوآهن نیز قابل بررسی است. در این پژوهش به بررسی و تحلیل محتوای این نقش با تکیه‌بر آثار شناسایی شده در این حوزۀ جغرافیایی و بررسی تاریخی نشانه‌های زیست این حیوان در فلات ایران و مقایسۀ این نقش برروی سنگ‌نگاره‌های دیگر مناطق ایران و سایر هنرهای تزئینی پیش‌ازتاریخ ایران، پرداخته شده است. در پایان براساس نوع نقوش گاو سعی شده است به یکی از پرسش‌های این پژوهش که با تکیه بر نقش‌های گوناگون گاو، می‌توان به گاهنگاری نسبی چنین نقوشی دست‌یافت، پاسخ داده شود. براساس این نقوش این نتیجه حاصل شد که آغاز دورۀ مس‌وسنگ می‌تواند مرز بین دو گاهنگاری نقوش گاو وحشی و اهلی باشد؛ یعنی کمترین گاهنگاری نقوش گاوهای وحشی و بیشترین گاهنگاری برای نقوش گاوهای اهلی احتمالاً آغاز دورۀ مس‌وسنگ است؛ هم‌چنین کمترین گاهنگاری برای برخی از نقوش گاوهای اهلی نیز دوران تاریخی و اوایل دوران اسلامی است. دیگر پرسش این پژوهش، چگونگی ویژگی‌های سبکی و گونه‌شناسی نقش گاو است که در حالت کلی این نقوش هم به سبک واقع‌گرایانه و هم به سبک تجریدی به‌نمایش درآمده‌اند و دو گونه گاو کوهان‌دار و بدون کوهان با شباهت‌هایی به گونۀ گاو نژاد گلپایگانی شناسایی گردید.   

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Study of Cattle Motifs on the Petroglyphs of Teymareh Golpayegan

نویسنده [English]

  • mohsen jamali
M. A. in Archaeology, Department of Archaeology, Faculty of Conservation and Restoration, Isfahan Art University, Isfahan, Iran.
چکیده [English]

Abstract
Golpayegan is the name of a land in the northwest of Isfahan province, which is located almost in the center of Iran. Golpayegan river is considered as an important factor in the formation of ancient cultures in this region. Archaeological sites (Choqa -Hassan and Lohramesh) show that at least from the fifth millennium BC this area has been the habitat of human groups and also the existence of a large number of petroglyphs that during various periods, on the rock Art made of schist stone; Throughout this area, there is a sign of ancient civilization in this region. Thematically, the designs of these rocks include animal, human, plant, symbolic, tools, lines, etc. Among these, animal motifs have the highest frequency and among animal motifs, the motif of Ibex has been repeated the most. One of the rare animal motifs in this is the image of a Cattle, which is depicted in two different poses, which seem to be a sign of being domesticated and wild. Signs of using the power of this animal in the domestic state and in agriculture with plow motifs can also be examined. In this article, based on the works identified in this geographical area and the historical study of the biological signs of this animal on the plateau of Iran and the comparison of this motif on petroglyphs of other regions in Iran and other prehistoric decorative arts, this motif has been studied. Finally, based on the type of domestic and wild Cattle motifs, a relative chronology of such motifs can be obtained; So that for the motif of wild Cattles, the minimum chronology that can be imagined is the beginning of the Chalcolithic period, and for the motif of domestic Cattles, the maximum age is probably the beginning of the Chalcolithic period.
Keywords: Carving, Petroglyph, Golpayegan, Teymareh, Cattle, Plow.
Introduction
Golpayegan is located in the northwest of Isfahan province, which is almost in the center of Iran. The ancient sites (Choqa- Hassan and Lohramesh) show that this area has been the habitat of human groups since at least the fifth millennium BC, as well as the existence of a large number of petroglyphs throughout this area during different periods. The area has a sign of an ancient civilization in this area. In terms of subject, the petroglyphs include motifs of animal, human, plant, symbolic motifs, tools, lines, etc. Among these, one of the rare animal characters is the motif of the Cattle, which is depicted in two different states, which are apparently a sign of domesticity and wildness. In the study of petroglyphs, attention should be paid not only to the motifs themselves, but also to the conditions of creation of the motifs. Investigating the natural and cultural contexts of the region where the petroglyph was found is very important. Natural elements such as weather, land, plant and animal species, water sources, etc. are among the most important natural substrates that influence the creation and thematic diversity of petroglyphs. Cultural elements should also be considered. There are petroglyphs in many regions of Iran with different regional distributions, subject differences and different carving and artistic styles. Many studies have been done on these works, especially with the aim of introducing them; However, content analysis and specifically relative chronology based on the subject of motifs, has been less done by the Iranian archaeological community. In this research, relying on the image of the Cattle on the petroglyphs of Teymreh Golpayegan and introducing different species, we intend to offer a proposal for the relative chronology of such images. About 31 areas have been identified in the collection of petroglyphs of Teymreh Golpayegan, of which Cattle motifs can be seen in only 9 areas. The question raised here is, what are the stylistic and typological characteristics of the Cattle on the petroglyphs? Also, by relying on different representations of the Cattle, can we achieve a relative chronology of such motifs?
This research is placed in the ranks of descriptive analytical research due to the detailed review of documents and analytical work. The data was collected by field method and library studies were also used in this research.
Discussion
Cattle motifs among the petroglyphs of Teymreh Golpayegan are very rare and about 0.3%. So far, 105 examples of this pattern have been identified in different areas of Teymreh Golpayegan petroglyphs. We have divided the motifs of Cattles into two types of humped Cattles and non-humped Cattles. There are two styles of representation: abstract and realistic in Cattle motifs. The method of engraving Cattle motifs is both knocking and scratching. There is the biggest motif of Cattle in Kouchery and Makule area, which are very close to each other in terms of distance. These areas are often in the form of low sloping hills, and flat plains are less common. From the point of view of height, almost most of the motifs were carved in places where in reality it was possible to move this heavy animal from those places, except for the motifs in the Barafto Hendeh area. Among the Cattle species, humped species have a much lower frequency than non-humped species. In a number of motifs, the plow is also attached to the Cattle.
In the Chalcolithic period, in addition to using the three animals of ibex, sheep and pig, which were also used in the Neolithic period, Cattle were also exploited for the first time (Talaei, 2018). In some motifs of the Cattle, its wildness can be clearly seen. It means that it is most likely a date before the beginning of Chalcolithic. In some other petroglyphs, the motif of humans using Cattles is shown. For other motifs of domesticated Cattles, they can be dated to the end of the historical period and even the beginning of the Islamic period.
Conclusion
Due to its special location in the center of Iran and the presence of permanent water sources, Golpayegan region has always been the focus of humans throughout history. The motif of the Cattle, along with the motifs of other animals such as ibex, sheep, etc., although rare and few in number, are signs of its importance, both for hunter-gatherer and farming communities. Based on the hunting evidence, it is very likely that some of these pictures, which are mostly Cattle being hunted by humans, carnivorous animals, are related to the pre-domestication of Cattle by humans. For this group of motifs, the lowest chronology that can be considered is the Chalcolithic period. In other Cattle images, there are signs of human presence and domestication using the plow. Most likely, these motifs are not more historical than the Chalcolithic period. Two important types of Cattles, humped and non-humped, can be seen among the motifs. Golpayegani male Cattle species also has a hump and its characteristics are consistent with some of the Cattle patterns. Both abstract and realistic representation styles are seen in Cattle paintings.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Carving
  • Petroglyph
  • Golpayegan
  • Teymareh
  • Cattle
  • Plow
- آمیه، پیر، 1381، تاریخ عیلام. ترجمۀ دکتر شیرین بیانی، انتشارات دانشگاه تهران.
- برشان، محمد، 1395، تپه یحی صوغان نشانه تمدن. دومین همایش ملی فرهنگ و هویت شهری: 1-12.
- توکلیان، جواد، 1378، نگرشی بر ذخائر ژنتیکی دام و طیور بومی ایران. کرج: مؤسسۀ تحقیقات علوم دامی کشور.
- جاوری، محسن؛ و حاجی‌محمدعلیان، علمدار، 1390، «لهرامش، محوطه‌ای مربوط به عصر مفرغ قدیم در دشت گلپایگان». باستان‌شناسی ایران، 2: 62-73.
- جمالی، محسن، 1394، سنگ‌نگاره‌های ایران (جلد1)، سنگ‌نگاره‌های گلپایگان گذرگاه تاریخ. ائمه، چاپ اول.
- ده‌پهلوان، مصطفی؛ و قنواتی هندیجانی، محمد، 1394، «تأملی در برخی نقش‌مایه‌های نمادی حیوانی بر مهرها و گِل مهرهای ساسانی». مطالعات باستان‌شناسی، 7 (2): 47-67.
- سید سجادی، سید منصور، 1398، باستان‌شناسی شبه قارۀ هند. انتشارات سمت، چاپ پنجم.
- شعلی‌بر، سعید، «بررسی و مطالعه سنگ‌نگاره‌های شهرستان خاش». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد دانشگاه سیستان و بلوچستان (منتشر نشده). 
- صادقی، سارا، 1393، «نگرشی نو به صخره‌نگاری‌های شرق ایران، مطالعۀ موردی: نقوش جانوری 12 سنگ‌نگاره منتخب در خراسان جنوبی». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد دانشگاه بیرجند (منتشر نشده).
- طلایی، حسن، 1398، ایران پیش‌ازتاریخ: عصر مس‌وسنگ. تهران: انتشارات سمت، چاپ پنجم.
- فاضلی‌نشلی، حسن، 1386، تغییرات سیاسی و اجتماعی دشت قزوین، کاوش‌های باستان‌شناسی تپه قبرستان (فصل سوم). پژوهشکدۀ باستان‌شناسی.
- فرهادی، مرتضی، 1377، موزه‌هایی در باد. انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.
- علی بیگی، سجاد؛ و خسروی، شکوه، ‌1387، «نگاره کشاورزی عصر آهن بر قطعه سفالی از رباط کریم». باستان پژوهی، 5: 142-143.
- فلانری، کنت، 1370، «آغاز روستانشینی: مقایسه ای بین ساختار معماری روستاهای آغازین در خاور نزدیک و آمریکای مرکزی». ترجمۀ کامیار عبدی. اثر، 31 و 32: 130-157
- گل‌محمدی، حیدرعلی، 1393، شناسایی نژاد و تعیین پتانسیل‌های تولیدی گاو بومی استان اصفهان (نژاد گلپایگانی). مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان.
- دوما، موریس، 1362، تاریخ صنعت و اختراع، مبانی تمدن صنعتی. ترجمۀ عبدالله ارگانی، انتشارات امیر کبیر.
- ولی‌پور، حمیدرضا؛ فاضلی‌نشلی، حسن؛ و عزیزی‌خرانقی، حسین، 1388، «گونه‌شناسی سفال دورۀ نوسنگی جدید و مس‌وسنگ دست تهران (مطالعۀ موردی تپه پردیس ورامین)». پیام باستان‌شناس، 6 (12): 13-35.
- هال، جیمز، 1392، فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب. ترجمۀ رقیه بهزادی، تهران: انتشارات فرهنگ معاصر. 
 
- Ali Beigi, S. & Khosravi, Sh., 2007, “Iron Age agricultural image on a piece of pottery from Rabat Karim”. Ancient Research Journal, 5: 142-143.
- Amieh, P., 2002, History of Elam. translated by: Dr. Shirin Bayani, University of Tehran.
- Barshan, M., 2015, Tepe Yahya Soghan, a sign of civilization. the second national conference on culture and urban identity.
- Bednarik, R. G., 2002, “The Dating of Rock Art: a Critique”. Journal of Archaeological Science, 29:.
- Casabonne, O., 2006, “Buffles et zébus au Proche-Orient ancient”.Colloquium Anatolicum V, 78.
- Dehpehlvan, M. & Qanavati Handijani, M., 2014, “A reflection on the motif of animal symbols on Sasanian seals and mud seals”. Journal of Archaeological Studies, 7, (2): 47-67.
- Farhadi, M., 1998, Museums in the wind. Tehran: Allameh Tabatabai University
- Fazli Nashli, H., 2006, Political and social changes of Qazvin plain, archaeological excavations of cemetery hill. (third chapter), archaeological research institute.
- Flannery, K., “The beginning of rural settlement: a comparison between the architectural structure of the early villages in the Near East and Central America, translated by Kamiyar Abdi”. Asar, 31 & 32: 130-157.
- Golmohammadi, H. A., 2013, Identifying the breed and determining the production potential of native cattle of Isfahan province (Golpaygani breed). Agricultural and Natural Resources Research Center of Isfahan province.
- Hall, J., 2013, Pictorial Dictionary of Symbols in Eastern and Western Art. translated by: Roghieh Behzadi, Tehran, Contemporary Culture.
- Jamali, M., 2015, Petroglyphs of Iran, Golpayegan Petroglyphs; The passage for the histioy. Qom, Aemmeh, first edition
- Javari, M. & Haji Mohammad Alian, A., 2011, “Lohramesh, a site related to the Old Bronze Age in Golpayegan Plain”. Iranian Journal of Archeology, No. 2.
- Matthews, R., 2002, “Zebu: harbingers of doom in bronze age western asia?”. Antiquity, 76: 292; ProQuest, 438-448.
- Maurice, D., 1362, History of Industry and Invention, Basics of Industrial Civilization. Translated by: Abdullah Organi, Tehran: Amir Kabir.
- Sadeghi, S., 2013, “A new approach to petroglyphs of eastern Iran, case study: animal motifs of 12 selected petroglyphs in South Khorasan”, Birjand University master's thesis
- Semenenko, A., 2019, “THE SPREAD OF ZEBU CATTLE FROM SOUTH ASIA TO THE EAST, MEDITERRANEAN REGION AS A MARKER OF INDO-EUROPEAN POPULATION DISPERSAL”. Bulletin Social-Economic and Humanitarian Research, 2: 3-22
- Seyed Sajjadi, S. M., 2018, Archeology of the Indian subcontinent. Samt, fifth edition
- Shirazi, R. & Soltani, M., 2015, “The Evidence of Rock Art in Iranian Makran: Aps-E Goalm and Kouhbodan-E Jor Petroglyphs, Qasr-E Qand”. Archeology Ethnology & Anthropology of Eurasia, 43/2: 23-33.
- Sholibar, S., 2016, “Investigation and study of the petroglyphs of Khash city”. Master thesis of Sistan and Baluchistan University
- Talai, H., 2018, Prehistoric Iran: Chalcolithic. Tehran: Samt, 5th edition
- Tavakolian, J., 2018, A perspective on the genetic reserves of native livestock and poultry in Iran. Karaj, Iran Animal Science Research Institute
- Valipour, H.; Fazli Nashli, H. & Azizi Kharanghi, H., 2008, “Typology of New Neolithic pottery and stone copper from Tehran (a case study of Pardis Varamin Hill)”. Payam Archeologist Magazine, 6 (12): 13-35: