طبقه‌بندی و گونه‌شناسی سفال‌های ساسانی محوطۀ جهانگیر استان ایلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری باستان‌شناسی، گروه باستان‌شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه باستان‌شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 دانشیار پژوهشکدۀ باستان‌شناسی، پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و صنایع‌دستی، تهران، ایران

4 استاد گروه باستان‌شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

5 دانشیار گروه باستان‌شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران.

چکیده

چکیده
سفال به‌عنوان یکی از یافته‌های باستان‌شناسی در شناخت دوره‌های فرهنگی نقش پُراهمیتی را ایفا می‌نماید. محوطۀ جهانگیر واقع‌در استان ایلام و یکی از محوطه‌های ساسانی غرب ایران است. در فصل سوم کاوشِ محوطۀ جهانگیر سفال‌های شاخصی از دورۀ ساسانی به‌دست آمد که برای این پژوهش ازمیان صدها قطعه سفال به‌دست آمده، 92 قطعه سفال انتخاب شد. هدف اصلی این پژوهش معرفی و طبقه‌بندی سفال‌های ساسانی محوطۀ جهانگیر است. در پژوهش حاضر سفال‌های به‌دست آمده از محوطۀ جهانگیر برمبنای مشخصات فنی و شکل مورد طبقه‌بندی، گونه‌شناسی و سرانجام گاهنگاری (مطالعات‌مقایسه‌ای و آزمایشگاهی) قرارگرفتند؛ ماهیت پژوهش بنیادی با رویکرد توصیفی-تحلیلی است. داده‌های پژوهش نیز به‌روش کتابخانه‌ای و میدانی جمع‌آوری شد. پرسش‌های طرح شده در این پژوهش عبارتنداز: مجموع سفالی محوطۀ جهانگیر به کدام بازۀ زمانی از دورۀ ساسانی قابل انتساب است؟ و سفال‌های محوطۀ جهانگیر از نظر سبک بیشتر منطقه‌ای است یا سبکی فرامنطقه‌ای در آن قابل مشاهده است؟ نتایج آزمایشگاهی انجام‌شده به‌روش گرمالیان (ترمولومینسانس) روی سفال‌های جهانگیر، نشان از انتساب این محوطه به نیمۀ دوم قرن ششم میلادی دارد؛ علاوه‌بر این با انجام مقایسات تطبیقی مشخص شد که سفالینه‌های ساسانی محوطۀ جهانگیر با محوطه‌های اواخر این دوره همسانی نسبی دارند. هم‌چنین سفالینه‌های این محوطه با محوطه‌هایی هم‌چون: اولتان‌قالاسی مغان، ماه‌نشان زنجان، قلعه‌یزدگرد، قصرابونصر، حاجی‌آباد، شوش، محوطه‌های ساسانی شناسایی شده در بررسی‌های شمال خوزستان، میاناب شوشتر، بوشهر، رأس‌الخیمه، تل ماهوز، ابوشریفه، کیش و برگوتیات در عراق قابل‌مقایسه هستند و علاوه‌بر تأثیرات سبک منطقه‌ای، بیشترین شباهت را با حوزۀ فرهنگی جنوب‌غرب و جنوب‌ ایران داراست.‌   
کلیدواژگان: سفال‌ساسانی، طبقه‌بندی، گونه‌شناسی، گاهنگاری، محوطۀ جهانگیر.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Classification and Typology of Sassanian Pottery Jahangir Site of Ilam Province

نویسندگان [English]

  • Milad Baghsheikhi 1
  • Esmaeli Jelodar Mohammad Esmail 2
  • Leila Khosravi 3
  • Kamalodin Niknami 4
  • Alireza Khosrowzadeh 5
1 PhD in Archeology, Department of Archaeology, Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran, Tehran, Iran.
2 Associate Professor, Department of Archaeology, Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran, Tehran, Iran
3 Associate Professor, Research Institute of Archaeology, Research Institute of Cultural Heritage and Handicrafts, Tehran, Iran
4 Professor, Department of Archaeology, Faculty of Literature and Human Sciences, University of Tehran, Tehran, Iran.
5 Associate Professor, Department of Archaeology, Faculty of Literature and Humanities, Shahrekord University, Shahrekord, Iran.
چکیده [English]

Abstract
Pottery as one of the archaeological findings, plays an important role in recognizing cultural periods. Jahangir area is located in Ilam province and is one of the Sassanid sites in western Iran. In the third season of excavations at Jahangir site, significant potteries from the Sassanid period was obtained which is considerably worth studying and for this research, 92 pottery pieces were selected among hundreds that were obtained. The main purpose of this research is to introduce and classify the Sassanid potteries of Jahangir site. In the present study, the potteries obtained from Jahangir site were classified based on their technical specifications and shapes, and were typologically and finally chronologically examined (comparative and laboratory studies); the data collection method is based on documentary studies and field studies, also the research method is descriptive-analytical. The analysis have been done with the purpose of comparative chronology and explaining cultural relations with other regions. The questions posed in this research are: To what period of the Sassanid era can the pottery collection of Jahangir area be attributed? And are the potteries of Jahangir area more regional in terms of style or a trans-regional style is visible in them? The chronology done by Moluminescence (Thermoluminescence) method on Jahangir potteries, indicates the attribution of this area to the second half of the sixth century A.D., a comparative comparison also showed that in terms of relative chronology of Sassanid potteries they are similar to sites that belong to the late this era. It should be noted that the potteries of this area are comparable with areas such as Oltanqalasi in Moghan, Mahneshan in Zanjan, Qasrabunsar and Hajiabad in Fars, Shush, Sassanid sites identified in the studies of northern Khuzestan, Mianab in Shushtar, Bushehr, Ras al-Khaimah, Tal Mahuz, Abu Sharifa, and Kish and Bergutiyat in Iraq and, in addition to the impacts of regional style, it has the most similarity to the cultural field of southwestern and southern Iran.
Keywords: Sassanian Pottery, Classification, Typology, Chronology, Jahāngir Dite.
Introduction
The western region of Iran in the historical period, especially during the Sassanid era, was named after the great province of “Pahleh”; This land included different cities such as Isfahan, Hamedan, Rey, Kermanshah, Dinur, Masbezan and Mehrjan Qazq, Nahavand, Qazvin, Seymareh, Koomesh and Azerbaijan (Nafisi, 1953: 287-286) therefore Masbezan in the Sassanid period was part of a larger land called Pahleh or Pahlo, and the Arabs after the conquest of Iran, during the Islamic era called it Jabal (Ibn Jafar, 1991: 122) and it included most of the cities and areas of the Zagros (the time before Islam). During the Sassanid era, urban planning and urbanization flourished in this region due to its fertility and proximity to the Mesopotamian Plain and famous Sassanid cities in this region: Seymareh was the center of Mehrjan, Ghazaq and Sirvan (near the city of present-day Lomar), the ruling center of Masbazan province in the north of Ilam province (Mazaheri and partners, 2014: 86). Jahangir area is located 50 km northwest of Ilam, Zarneh section of Ivan city is on one of the important roads from Iran to Mesopotamia located on the banks of Kangir river (Khosravi, 2017). After the Kangir Dam was flooded in 2015, the Jahangir area remained at 300 meters distance from the Kangir border river. Pottery is the most abundant cultural substance in archaeological excavations and studies, which is mostly for the purpose of relative dating and understanding the cultural and commercial relations of the sites (Khosrozadeh and partners, 2020: 119). In this research, we will be studying one of the cultural substances discovered from the excavation of Jahangir pottery site which was done by one of the Authors of the article.
In archaeological research (excavation or study), pottery finds do play a significant role in relative chronology and study of communities’ cultural interactions; therefore, the main purpose of this article is to study the quantitative and qualitative aspects of Sassanid pottery in the Jahangir area as well as their relative typology, classification and chronology.
Research Question: The questions that can be asked in this research are: The pottery collection of the present study of Jahangir area belongs to which period of the Sassanid era? And that the style of the pottery of the Jahangir area was regional, trans-regional or a combination of them both?
Research Method: This research has a descriptive-analytical nature and the implementation of this research has two parts: library studies and studies of cultural substances (pottery). In the library studies section, we study the history of the region, and in the study section of cultural materials, the pottery data obtained from the excavation of the Jahangir site are classified, typologically and chronologically examined based on technical, decorative, and form characteristics, and their comparison with concurrent areas have been addressed as well.
Discussion
Among the cultural findings of exploring the Jahangir site are potteries obtained from various spaces. In the present research, from hundreds of pottery pieces obtained by screening, 92 were selected and then classified, then were typologically examined and finally were subjected to proposed chronology; most pottery is made using the wheel-making technique and most of them are adequately baked; the pottery is made entirely of mineral chamotte (sand). In terms of the quality of pottery making, Jahangir pottery can be divided into three groups: 1. Delicate; 2. average; 3. Rough which the most of the pottery has a relatively medium texture (85 of 92 pieces), rough (4 of 92 pieces) and delicate (3 of 92 pieces), in the present research, the studied samples are potteries that are obtained from the layer and are representing all classes and types, they were selected and then discussed and analyzed. From the comparative research obtained from the archaeological excavation of Jahangir site in the third season of the excavation, a number of pieces separately are as follows: edge 50, composite edge 24, pipe 1, handle 1, body 7, composite body 4 and 5 are clay floors, it is worth mentioning that out of the above pottery collection, 17 of them are complete or relatively complete pottery. In general, the most common technique in decorating the potteries of the Jahangir area is the use of carved patterns. The studied potteries, as mentioned before, in terms of construction and technical characteristics, are completely in the ordinary (simple) type, and among the collection of glazed pottery, only one solid green glazed body was found, which according to the present study, these dishes are divided into different shapes of jars, bowls and plates based on the general shape of the dishes and the type of the edge. The results of cross dating experiments show that the life of this area started from the end of the Sassanid era and after the area was abandoned in the early Islamic centuries, then it was used by nomadic tribes; and this issue is consistent even with a relative comparison of pottery to the late Sassanid sites, based on the similarity of their pottery.
Conclusion
The study, typology and finally chronology of Jahangir site potteries were done in order to answer the research questions. Jahangir pottery is comparable to some cultural regions of Iran in terms of vessel shape, type of edge and decorative role; Based on Germalian (Thermoluminescence) chronology on Jahangir potteries, the results show that life in the area probably began in the late Sassanid period; also, the comparative comparison of potteries are similar to the sites that belong to the late this period, such as the palace of Abu Nasr Fars. In general, Jahangir area is located on the two ancient communication routes of Iran one to Mesopotamia and the other one to the west and southwest of Iran. According to what was stated in the previous sections, Jahangir Sassanid potteries are also comparable to other cultural regions of Iran, which based on researches, it can be stated that considering available evidence Jahangir region, seems to be culturally influenced by the cultural region of southwest and south of Iran, and finally it should be noted that due to the regional nature of pottery making, a number of samples that are not compared in shape to pottery from other regions, in terms of technical structure, can be attributed to the Sassanid period.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sassanian Pottery
  • Classification
  • Typology
  • Chronology
  • Jahāngir Dite
- ابن‌جعفر، قدامه، 1370، الخراج. ترجمۀ حسین قره‌چانلو، تهران: البرز.
- ابن‌حوقل، ابوالقاسم محمد، 1366، صورةالارض. ترجمۀ جعفر شعار، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- ابودلف الخزرجی، مسعربن مهلهل، 1342، سفرنامۀ ابودلف در ایران در سال 341 ه‍.ق. با تعلیقات و تحقیقات: ولادیمر مینورسکی، ترجمۀ ابوالفضل طباطبایی، تهران: فرهنگ ایران زمین.
- استارک، فریا، 1358، سفری به دیار الموت، لرستان و ایلام. ترجمۀ علی‌محمد ساکی، تهران: انتشارات علمی-فرهنگی، چاپ دوم.
- اسمعیلی‌جلودار، محمداسماعیل، 1391، «گسترۀ سفالینه‌های شاخص تجاری صدر اسلام در خلیج‌فارس». در: ویژه‌نامۀ اولین نشست تخصصی شیشه و سفال، به‌کوشش: محمداسماعیل اسمعیلی‌جلودار و آرمان شیشه‌گر، تهران: 13-44.
- اسمعیلی‌جلودار، محمداسماعیل، 1394، پژوهش‌های باستان‌شناختی خلیج‌فارس (بندر باستانی سیراف). تهران: پژوهشگاه میراث‌فرهنگی وگردشگری.
- اصطخری، ابواسحاق ابراهیم، 1345، مسالک و ممالک. تصحیح: ایرج افشار، تهران: موقوفات افشار.
- امیرحاجلو، سعید؛ و صدیقیان، حسین، 1399، «مطالعۀ باستان‌شناختی سفال‌های دوران اسلامی محوطۀ قلعه‌سنگ؛ شهرقدیم سیرجان». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 25: 155-180.
- بحرالعلومی‌شاپورآبادی، فرانک، 1392، روش‌های سالیابی در باستان‌شناسی. تهران: نشر سمت.
- بحرالعلومی‌شاپورآبادی، فرانک، 1397، گزارش سالیابی 5 نمونه آجر و سفال حاصل از کاوش محوطۀ جهانگیر در حاشیۀ رود کنگیر ایوان در استان ایلام. تهران: پژوهشکدۀ حفاظت و مرمت، پژوهشگاه میراث‌فرهنگی.
- باغ‌شیخی میلاد؛ اسمعیلی‌جلودار، محمداسماعیل؛ خسروزاده، علیرضا؛ حاجی‌محمدعلیان، علمدار، 1398، «درآمدی بر شناخت‌شناسی سفال‌های ساسانی و اسلامی محوطۀ شیرکوهِ نایین، فلات‌مرکزی ایران». مطالعات باستان‌شناسی پارسه،3 (10): ۸۷-۱۰۷.
- پیرانی، بیان، 1380، «گزارش بررسی و شناسایی شهرستان ایوان در استان ایلام». ایلام: مرکز اسناد میراث‌فرهنگی استان ایلام (منتشر نشده).
- پیرانی، بیان، 1382، «پرونده‌های ثبتی بناهای گوریه و گنبد جهانگیر». ایلام: مرکز اسناد میراث‌فرهنگی استان ایلام (منتشر نشده).
- حبیبی، حسین؛ و حیدری‌باباکمال، یدالله، 1393، «سفال‌ساسانی غرب چهارمحال‌وبختیاری، براساس نمونه‌های به‌دست آمده از بررسی باستان‌شناختی شهرستان فارسان». پیام‌باستان‌شناس، 11 (22): 79-101.
- خدادوست، جواد؛ موسوی‌حاجی، سیدرسول؛ تقوی، عابد؛ و پورعلی‌یاری‌گوکی، شهین، 1396، «بررسی و مطالعه تحلیلی سفالینه‌های محوطۀ مالین، شهرستان باخزر (خراسان‌رضوی)». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 7 (13): 157-172.
- خسروزاده، علیرضا؛ و عالی، ابوالفضل، 1383، «توصیف، طبقه‌بندی و تحلیل گونه‌شناختی سفال‌های دوران اشکانی و ساسانی منطقۀ ماه‌نشان (زنجان)». در: مجموعه مقالات همایش بین‌المللی باستان‌شناسی ایران، تهران: نشر سازمان میراث‌فرهنگی کشور: 45-70.
- خسروزاده، علیرضا؛ و سرلک، سیامک، 1397، «سفال منقوش نامُرد: سفال مربوط به اواخر دورۀ پارت و دورۀ ساسانی جنوب‌شرق ایران و سواحل خلیج‌فارس». مطالعات باستان‌شناسی پارسه،2 (3): 82-67.
- خسروزاده، علیرضا؛ نوروزاده چگینی، ناصر؛ و نظری، سامر، 1399، «توصیف، طبقه‌بندی و گونه‌شناسی سفال‌های اشکانی به‌دست آمده از دور دوم کاوش‌های قلعه‌یزدگرد». مطالعات‌باستان‌شناسی، 12 (1): 117-137.
- خسروی، لیلا، 1396، «کاوش در محوطۀ جهانگیر (کلگ) در حاشیۀ رودخانۀ کنگیر ایوان در استان ایلام». در: مجموعه مقالات کوتاه پانزدهمین گزارش‌های سالیانۀ باستان‌شناسی ایران، تهران: پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری: 166-169.
- خسروی، لیلا، 1399، «نویافته‌های گچی ساسانی از بناهای اعیانی گوریه و جهانگیر بر کرانۀ رودکنگیر ایوان در استان ایلام». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 24: 141-167.
- خسروی، لیلا؛ و قربانی، الهام، 1397، «بررسی زمین‌شناسی، هیدرولوژی، ژئومورفولوژی و سایزموتکتونیک و موفوتکتونیک پهنۀ باستانی جهانگیر در حاشیۀ رودکنگیر شهرستان ایوان استان ایلام». کواترنری ایران، 4 (1): 103-83.
- دارک، کن، 1393، مبانی نظری باستان‌شناسی. ترجمۀ کامیار عبدی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- راولینسون، هنری، 1362، سفرنامۀ راولیسنون. ترجمۀ سکندر امان‌اللهی بهاروند، تهران: آگاه.
- طبری، محمد بن جریر، 1368، تاریخ طبری (تاریخ الرسل و الملوک). جلد 15، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران: اساطیر.
- عالی، ابولفضل؛ و خسروزاده، علیرضا، 1385، «سفال‌های دوره ساسانی تا اوایل اسلام» در: بررسی باستان‌شناسی میاناب شوشتر. به کوشش: عباس مقدم. تهران: سازمان میراث‌فرهنگی و گردشگری: 297-249.
- علیزاده، کریم، 1386، گزارش مقدماتی کاوش‌های باستان‌شناختی در اولتان‌قالاسی دشت مغان-اردبیل فصل اول و دوم. تهران: پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری.
- فیضی، مهسا؛ فیضی، نسیم؛ و حیدری‌باباکمال، یدالله، 1391، «بررسی تأثیر جریان‌های فرهنگی حاکم‌بر شکل‌گیری نقوش سفال‌های صدر اسلام سیمره، نمونۀ موردی: سفال‌های بدون‌لعاب». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 2 (3): 152-131.
- لباف‌خانیکی، میثم، 1391، «برهمکنش‌های سیاسی- اقتصادی شهر نیشابور با زیستگاهای اقماری‌اش در دورۀ ساسانی». مطالعات باستان‌شناسی، 4 (1): 202-175.
- لباف‌خانیکی، میثم، 1387، «سفال ساسانی شمال‌شرق ایران (طبقه‌بندی،مقایسه و تحلیل براساس ویژگی‌های شکلی)». مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، 59 (4-186): 177-143.
- لک‌پور، سیمین، 1389، کاوش‌ها و پژوهش‌های باستان‌شناسی دره‌شهر (سیمره). تهران: نشر پازینه.
- محمدی‌فر، یعقوب، و طهماسبی، الناز، 1393، «طبقه‌بندی سفال ساسانی درۀ سیمره، مطالعۀ موردی: قلعه سیرم‌شاه». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 7: 152-133.
- مرادی، ابراهیم، 1386، «گزارش بررسی و شناسایی حوضۀ آبگیر سدکنگیر». تهران: مرکز اسناد پژوهشکده باستان-شناسی (منتشر نشده).
- مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین، 1381، التنبیه و الاشراف. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی‌فرهنگی.
- مظاهری، خداکرم؛ زینی‌وند، حسین؛ و کریمی، بهرام، 1393، «زوال ولایت مهرجانقذق براساس متون تاریخی و داده‌های باستان‌شناسی». پژوهش‌ایرانشناسی، 4 (2): 85-102.
- مقدسی، ابوعبدالله، 1361، احسن التقاسیم فی معرفةالاقالیم. ترجمۀ علینقی منزوی، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
- مهاجری‌نژاد، عبدالرضا؛ سراقی، نعمت‌الله؛ و جاویدخواه، معصومه، 1394، «گزارش مقدماتی کاوش محوطه‌های لاره‌لاره 1 و 2 حوضۀ سد سیمره». در: مجموعه مقالات پژوهش‌های باستان‌شناسی حوضۀ آبگیر سد سیمره، به‌کوشش: لیلی نیاکان: 295-303.
- محمدی‌فر، یعقوب؛ و امینی، فرهاد، 1394، باستان‌شناسی و هنرساسانی. تهران: شاپیگان.
- نعمتی، محمدرضا، 1385، «گزارش فصل اول کاوش‌های باستان‌شناسی محوطۀ تاریخی ولیران». پژوهشکدۀ باستان‌شناسی (منتشر نشده).
- نعمتی، محمدرضا؛ و ادیب‌زاده، مرتضی، 1394، «گمانه‌زنی و تعیین حریم محوطۀ باستانی کیابک فیروزکوه». در: گزارش‌های سالانه باستان‌شناسی ایران، تهران: سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری: 482-488.
- نفیسی، سعید، 1331، تمدن ساسانی. تهران: دانشگاه تهران.
- هستر، تامس‌آر؛ شیفر، هری‌جی؛ و فدر، کنت‌ل، 1392، روش‌های میدانی در باستان‌شناسی. ترجمۀ کمال‌الدین نیکنامی و حسین صبری، تهران: نشر سمت.
- Aali, A. & Khosrowzadeh, A., 2006, “Pottery of the Sassanid period to the early of Islam”. In: The book Archaeological Survey of Mianab Shushtar. By the efforts of Abbas Moghadam. Tehran Cultural Heritage and Tourism Organization: 297 249. [In Persian]
- Abu Delf Al-Khazraji, M.-Ibn M., 1963, Abu Delf's travelogue in Iran in 341 AH, with comments and research by Vladimir Minverski. translated by Abolfazl Tabatabai, Tehran: Culture of Iran zamin. [In Persian].
- Adams, R. Mc., 1970, “Tell Abu sarifa. A sassanian-Islamic ceramic sequence from south central Iraq”. Ars Orientalis, 8: 87-119.
- Al Tabari, M.-Ibn. J., 1996, Tarikh (History). Translated by: Aboalghasem Payandeh. Tehran: Asatir. [In Persian].
- Alizadeh, K., 2007. Preliminary report of archaeological excavations in Ultan Qalası, Moghan plain, Ardabil, first and second seasons. Tehran Institute of Cultural Heritage and Tourism. [In Persian].
- Amirhajloo, S. & Sedighian, H., 2020, “Archaeological Research on Islamic Pottery from Qal´eh Sang, Old Sirjan (Kerman Province, Iran)”. Pazhohesh-Ha-Ye Bastanshenasi Iran, 10 (25): 163-192. [In Persian].
- Azarnoush, M., 1994, The Sasanian Manor House at Haji Abad, Iran.Monografie di Mesopotamia III. Florence: Casa Editrice le Lettere.
- Baghsheikhi, M.; Esmaeili-Jelodar, M. E.; Khosrozadeh Alireza, Haji-Alian, A., 2020, “An Introduction to the Epistemology of Sassanian and Islamic Pottery in the Naein Shirkooh Area, Central Plateau of Iran”. Parseh Archaeology Studie, 3 (10): 87-107. [In Persian].
- Bahr al-Ulumi Shapurabadi, F., 2018, Report on the collection of 5 samples of bricks and pottery obtained from the excavation of Jahangir site along the Kangir Ivan river in Ilam province. Tehran: Research Institute for Conservation and Restoration, Cultural Heritage Research Institute (unpublished). [In Persian].
- Bahr al-Ulumi Shapurabadi, F., 2013, Methods of Tracing in Archeology. Tehran: Samat [In Persian].
- Binford, L. R., 1965, “Archaeological Systematics and Study of Culture Process”. American Antiquity, 31 (2), Part 1: 203-210.
- Boucharlat, R. & Labrousse, A., 1979, “Le palais d'ArtaxerxèsII sur la rive droite du Chaour à Suse”. Cahiers de la Délégation Archéologique Française en Iran (DAFI) Paris, 10: 19-136.
- Dark, C., 2014, Theoretical Foundations of Archeology. Translated by: Kamyar Abdi, Tehran University Publishing Center. [In Persian].
- Esmaeili-Jelodar, M. E., 2015, Persian Gulf Archaeological Research (Siraf Ancient Port). Tehran: Cultural Heritage and Tourism Research Institute. [In Persian].
- Esmaeili-Jelodar, M. E., 2012, “The range of pottery of the early Islamic trade in the Persian Gulf”. in: The Special Issue of the first specialized meeting of glass and pottery, by: Esmaeili-Jelodar, Mohammad Esmail and Arman Shishegar, Tehran: June 3 -3: 13-44. [In Persian].
- Estakhri, A. I. I., 1970, Masalak VA mamalek. Translation by: Iraj Afshar, Tehran:  Translation and Publishing Company. [In Persian].
- Faizi, M.; Faizi, N. & Heydari BabaKamal, Y., 2013, “The Study of the Effect of the Dominant Cultural Processes on the Early Islamic Pottery Decorations of Seymareh: Non-Glazed Potteries”. Pazhohesh-Ha-Ye Bastanshenasi Iran, 2 (3): 131-152. [In Persian].
- Habibi, H. & Heidari Babakamal, Y., 2014, “Western pottery of Chaharmahal and Bakhtiari, based on samples obtained from the archaeological study of Farsan city”. Payam Archaeologist, 11 (22): 79- 101. [In Persian].
- Hester, T.; Shafer, H. & Feder, K., 2013, Field methods in archeology. translated by: Kamaladdin Niknami and Hossein Sabri, Tehran: Samat Publishing. [In Persian].
- Ibn Ḥawqal, A-Q., 1966, Ṣūrat al-’Arz (The face of the Earth). Translated by: Jafar Shoar. Tehran: FarhangIran. [In Persian].
- Ibn Ja’far, Q., 2000, Kitab al-Kharaj (the Book of the Land Tax). Translated by: Hossein Ghareh e- Chanlou. Tehran: Alborz [In Persian].
- Kennet, D., 2004, Sasanian and Islamic pottery from Ras al-Khaimah (eBook version): classification, chronology and analysis of trade in the Western Indian Ocean (Vol. 1). Archaeopress.
- Khodadoost, J.; Mousavi Haji, S. R.; Taghavi, A. & Pooraliyari, S., 2017, “An Analytical Study of the Pottery at the Malin Site (Bakharz)”.Pazhoheshha-ye Bastan Shenasi Iran, 7 (13): 157-72. [In Persian].
- Khosravi, L., 2017, “Excavation in Jahangir (Kalg) area along the Kangir Ivan River in Ilam province”. in: The collection of short articles of the 15th Annual Archaeological Reports of Iran, Tehran: Institute of Cultural Heritage and Tourism: 166-169. [In Persian].
- Khosravi, L., 2020, “Newly-found Stucco Remains from the Sasanian Noble Residence at Gūriyeh and Jahāngir near the Kangir River of Eyvan, Ilam Province”. Pazhohesh-Ha-Ye Bastanshenasi Iran, 10 (24): 141-167. [In Persian].
- Khosravi, L. & Ghorbani, E., 2018, “Investigation of Geology, Hydrology, Geomorphology, Mosques, and Morphotectonics of Jahangir Ancient Zone on the Margin of Kangir River, Eyvan, Ilam Province”.Quaternary Journal of Iran, 4 (1): 83-103. [In Persian].
- Khosrowzadeh, A. & Sarlak, S., 2018, “The Namord Painted Ware: The Pottery of Late Parthian and Sassanid Periods in Southeast of Iran and Persian Gulf”. Parseh J Archaeology Studie, 2 (3): 67-82 [In Persian].
- Khosrowzadeh, A. & Aali, A., 2004, “Description, Classification and Typological Analysis of Parthian and Sassanid Pottery of Mahneshan Region (Zanjan)”. in: The Proceedings of the International Conference on Archeology of Iran, Tehran: Publication of the country's cultural heritage organization. [In Persian].
- Khosrowzadeh, A.; Nowruz Zadeh Chegini, N. & Nazari, S., 2020, “Description, Classification and Typology of the Excavated Parthian Pottery from the Second Seasons of Qal’eh-i Yazdigird’s Excavations”. Archaeological Studies, 12 (1): 117-137 [In Persian].
- Labaf-khaniki, M., 2008, “Sassanian Pottery of Northeastern Iran (Classification, Comparison and Analysis Based on Formal Features)”.Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran, 59 (4: 186): 143-177. [In Persian].
- Labbaf-Khaniki, M., 2012, “Eco-political interactions between Nishapour and its hinterlands during Sassanian period”. Archaeological Studies, 4 (1): 175-202. [In Persian].
- Lakpour, S., 2010, Archaeological excavations and research in the city Darreh Shahr (Seymareh). Tehran: Pazineh. [In Persian].
- Lecomte, O., 1987, La Ceramique Sassanide, Fouilles de Tureng Tepe sous la direction Jean Deshayes. I:  Les periods sassanides ET islamiques, Paris.
- Maghaddasi, A. A., 1982, Ahsan al-Taqasim fi Maarefa al-Aqalim. Translated by: Alinaghi Monzavi, Tehran: Iranian Authors and Translators Company. [In Persian].
- Masoudi, A. A.-Ibn. H., 2002, Al-Tanbiyyah and Al-Ashraf. Translated by: Abolghasem Payende, Tehran: Elmi Farhangi. [In Persian].
- Mazaheri, Kh.; Zeynivand, M. & Karimi, B., 2015, “The fall of Mehrjanqadhaq on the Basis of Historical Texts and Archaeological Data”. Iranian Studies, 4 (2): 85-102. [In Persian].
- Mohajerinejad, A.; Souraghi, N. & Javidkhah, M., 2015, “Preliminary report of excavation of Lareh-lareh 1 and 2 sites of Seymareh dam basin”. In: The book of archeological researches of Seymareh dam catchment, By Lily Niyakan: 295 303. [In Persian].
- Mohammadifar, Y. & Amini, F., 2015, Archeology and Art Sasanian. Tehran: Shapigan. [In Persian].
- Mohammadifar, Y. & Tahmasebi, E., 2015, “The Typology of Sassanid Pottery of Seymareh Valley, Case Study: Qale’h-ye Seyrom Shah”. Pazhohesh-Ha-Ye Bastanshenasi Iran, 4 (7): 133-152. [In Persian].
- Moradi, E., 2007, “Report on the study and identification of the dam catchment catchment area”. Tehran Archaeological Research Institute Documentation Center (unpublished). [In Persian].
- Nafisi, S., 1952, Sassanid Civilization. Tehran University of Tehran. [In Persian].
- Nemati, M. R., 2006, “Report of the first chapter of archaeological excavations in the historical site of Valiran”. Archaeological Research Institute (unpublished). [In Persian].
- Nemati, M. R. & Adibzadeh, M., 2015, “Speculation and determination of the site of Kiabak Firoozkooh”. In: The book of annual archaeological reports of Iran, Tehran: Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism Organization: 482 488. [In Persian].
- Pirani, B., 2001, “Report on the study and identification of Ivan city in Ilam province”. Ilam: Ilam Cultural Heritage Documentation Center (unpublished). [In Persian].
- Pirani, B., 2003, “Registration files of Goryeh and Gonbad Jahangir buildings”. Ilam: Ilam Cultural Heritage Documentation Center (unpublished). [In Persian].
- Rawlinson, H., 1983, Rawlinson Travelogue. Translated by: Sekandar Amanollahi Baharvand, Tehran: Agah. [In Persian].
- Ricciardi, R. V., 1970, “Sasanian Pottery from Tell Mahuz (North-West Mesopotamia)”. Mesopotamia, V-VI.
- Sarikhani, M.; Heidarian, M. & Parseh, Sh., 2016, “Analying the Sassanian Settlement Pattern of Sonqor-o Kolyaie Plain”. Pazhohesh-Ha-Ye Bastanshenasi Iran, 6 (10): 101-120 [In Persian].
- Simpson, S. J.; Bartl, K. & Hauser, S. R., 1996, “From Tekrit to the Jaghjagh: Sasanian sites, settlement patterns and material culture in northern Mesopotamia”. Continuity and change in northern Mesopotamia from the Hellenistic to the early Islamic period: 87-126. [In Persian].
- Stark, F., 1979, A trip to Alamut, Lorestan and Ilam. Translated by: Ali Mohammad Saki, Tehran: Elmi Farhangi, Second Edition. [In Persian].
- Tampeo, M., 1989, “Maritime Trade between China and West”. An Archaeological Study of the Ceramics from Siraf (Persian Gulf) 8 to 15th centuries A.D. (BAR International Series 555, 1989).
- VandenBerghe, L., 1971, “excavations at Bard-e Bal. surveys in the district of Ayvān at Darvand.  Kazāb. Seh Pā. Imamzadeh Gilan Gharbi (Emāmzāda-ye Gilān-e Ḡarbi): La nécropole de Bard-i Bal au Luristan”. Archéologia, 43: 14-23 [In Persian].
- Wenke, R. J., 1975, “Imperial investments and agricultural developments in Parthian and Sasanian Khuzestan: 150 BC to AD 640”. Mesopotamia Torino, 10: 31-221.
- Whitcomb, D. S., 1987, “Bushire and the Angali Canal in Proceedings of the Symposium Common Ground and Regional Features of the Parthian and Sasanian World (Torino, June 17th-21st, 1985)”. Mesopotamia, 22: 311-336.
- Whitcomb, D. S., 1985, Before the roses and nightingales: excavations at Qasr-i Abu Nasr, Old Shiraz. Metropolitan Museum of Art. [In Persian].