شاخصه‌ها و سبک معماری مذهبی الیمائی و با تکیه‌بر کاوش‌های بردنشانده، سرمسجد و کل‌چندار‌شمی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری باستان‌شناسی، گروه باستان‌شناسی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه بوعلی‌سینا، همدان، ایران.

2 استاد، گروه باستان‌شناسی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه بوعلی‌سینا، همدان، ایران.

3 هیئت علمی، پژوهشکدۀ باستان‌شناسی، پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، تهران، ایران.

4 استاد گروه مطالعات تاریخی، دانشگاه تورین، تورین، ایتالیا.

چکیده

محققین بر این باورند که در ایرانِ اشکانی، کشور دارای ساختاری ملوک‌الطوایفی بوده است. در این شیوۀ حکومت داری قدرت‌های محلی و خوانین حکومت‌گر کوچک و بزرگ ظهور یافته و هر یک به ایفای نقشی به فراخور قدرت خود در داخل امپراتوری می‌پرداختند. الیمایی‌ها یکی از این خوانین نسبتاً قدرتمند بودند که پس از بسط قدرت سلوکیان در ایران، در نواحی شمالی خوزستان و ناحیۀ کوهستانی زاگرس جنوبی، حکومتی محلی تشکیل داده، و تا ظهور ساسانیان بر این نواحی حکمرانی کردند. واژۀ الیمایی را برگرفته از واژۀ عیلام می‌دانند، اما تاکنون مدارک متقنی در این مورد ارائه نشده است. کوهستان‌های شمال‌شرقی خوزستان خاستگاه اولیۀ الیمائیان به‌شمار می‌روند جایی‌که الیمائیان کوه‌نشین بارها در برابر سلوکیان و پارت‌ها ایستادگی کرده و حکومتی نیمه‌مستقل در منطقه را تشکیل دادند. دور از دسترس بودن این منطقه، جایگاه مناسبی برای بر‌پایی سکونتگاه‌ها، شهرها و نیایشگاه‌های‌آنان بود. نیایشگاه‌هایی که برپایۀ کاوش‌های باستان‌شناسی در مسجد‌سلیمان و ایذه، در محوطه‌هایی چون: بردنشانده، سرمسجد و کل‌چندار‌شمی قرار دارند. بررسی ویژگی‌های معماری نشان می‌دهد که همۀ این مجموعه‌ها متعلق به یک سنت ساختمانی هستند. در این پژوهش نویسندگان تلاش می‌کنند با کنکاش در محوطه‌ها‌ی ذکر شده به شناخت شاخصه‌های معماری مذهبی الیمائیان دست‌یافته و هم‌سانی‌های آنان با معماری بومی پیش از الیمائی و معماری مذهبی حکومت‌های هم‌زمان را آشکار کنند. این پژوهش با استفاده از گزارش‌های کاوش‌ محوطه‌های الیمایی و با بهره‌گیری مطالعات تاریخی-تطبیقی آثار معماری برجای از آنان صورت گرفته است. حاصل این پژوهش شناخت شاخصه‌های معماری مذهبی الیمائیان، شامل: صفه‌سازی، استفاده از پشت‌بند، پلکان، سکوهای قربانی، ایوان‌های ستون‌دار، تالار مربع، استفاده از معماری حیاط‌دار، استفاده از اتاق‌های مستطیل، ایجاد اتاق‌های الحاقی با ورودی مجزا و ستون و سرستون است. این شاخصه‌ها از ترکیب و تلفیق معماری بومی منطقه (بین‌النهرین، هخامنشی و ایلام) با معماری مذهبی هلنی ایجاد شده است. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Characteristics and Style of Elymais Religious Architecture Based on the Excavations at Berdanshande, Sarmsajd and Kal-Chendar-Shami

نویسندگان [English]

  • Seyede Mana Rouhani Rankohi 1
  • Yaghoub Mohammadifar 2
  • Jafar Merkian 3
  • Vito Messina 4
1 PhD student, Department of Archaeology, Faculty of Art and Architecture, Bu-Ali Sina University, Hamedan, Iran.
2 Professor, Department of Archaeology, Faculty of Art and Architecture, Bu-Ali Sina University, Hamedan, Iran
3 Academic Board, Research Institute of Archaeology (RICHT), Research Institute of Archaeology, Tehran, Iran.
4 Professor, Dipartimento di Studi Storici, Università di Torino, Torino, Italy.
چکیده [English]

Historical-religious research and studies of ancient Iran are deeply dependent on philological research and studies, and leave many questions still to be resolved. Accordingly, research involving sacred architecture in this region has considerable value, even if it raises new questions about the interpretation of many structures for which religious functions have been proposed. A lack of comprehensive archaeological documentation constitutes the main obstacle to knowledge of the sacred architecture of Iran, and if it is correct to say that the evolution of religious ideology and religious practices as attested by written sources surely must have influenced this architecture, only a careful and thorough analysis of the monuments will clarify many problems related to their function. The mountain chain of north-east Khuzestan is considered as the homeland of the Elymaeans, people led by a political entity that repeatedly claimed independence from the great statal formations of the Seleucids and Arsacids, and intermittently succeeded in establishing independent forms of government in the region. Although the highlands were difficult to exploit, this area became the place of settlements, urban centers and religious complexes displaying monumental architecture. Thanks to archaeological excavations so far conducted, we know that mountainous sanctuaries were located in the areas of Masjid Suleiman and the plain of Izeh, in sites such as Bardnshande, Sarmsajd and Kal Chandare (Shami). The examination of architectural features show that all these complexes belong to the same building traditions. This research focuses on the characteristics of Elymaean religious architecture with the aim to make cross-comparisons with other architectural complexes in a diachronic perspective and to enlighten trends that can be ascribed to processes of decision- and policy-making in a comparative environment. Data are collected and analyzed thanks to published excavation reports and previous literature (of historical and archaeological type). The result of this study is that it allows us to get to know the Elymaean architecture, which includes: terrace building, stairs, sacrificial platforms, pillared porches, square halls, courtyard architectures, and rectangular rooms, side rooms with separate entrances and Column and column head. These features appear to have been created thanks to the combination of formulae of local (Mesopotamian and Elamite) and global (Hellenistic) types.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Religious Architecture
  • Elymais
  • Berdanshande
  • Sarmsajd
  • Kal Chendar Shami

مراجع

- Baqherian, A.; Bucci, I.; Cellerino, A. et al., (2016). “Preliminary report on the first season of xcavation of the Iranian–Italian joint expedition in Khuzestan at Kal-e Chendar, Shami (6th campaign, 2013)”. Parthica, 18: 31–52.
- Bauinger., (1932). The Excavations at Dura-Europos: Preliminary Report of Third Season of Work. November 1929-March 1930. New Haven: Yale University Press.
- Black, J. A., (1992). Anthony Green, Tessa Rickards, and the British Museum. Gods, Demons, and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary. London: published by: British Museum Press for the Trustees of the British Museum,
- Frankfort, H., (1954). The art and architecture of the ancient orient. Harmondsworth.
- Ghirshman, R., (1950). “Masjid-i-Soleiman. Résidence des premiers Achéménides”. Syria, 27: 205-220  
- Ghirshman, R., (1962). Persian Art, the Parthian and. Sassanian Dynasties, 249 B.C.-A.D. 65. Translated by Stuart Gilbert and James Emmons. New York.
 - Ghirshman, R., (1964). “Bard-é Nechandeh. Rapport préliminaire”. Syria, 41: 301-321.
 - Ghirshman, R., (1969). “La terrasse sacrée de Masjid-i Solaiman”. In: Comptes rendus des séances del’Académie des Inscriptions et Belles-Lettres, 113e année, 3: 482-494.
- Ghirshman, R., (1976). “Terrasses sacrées de Bard-è Néchandeh et Masjid-i Solaiman: L’Iran du SudOuest du VIIIe s. av. n. ère au Ve s. de n. ére”. In: Mémoires de la Délégation.Archéologique en Iran (MDAI), 45, 2 volumes. Paris.
- Ghirshman, R., (1994). Chaghazanbil, (Dur Ontash), vol (1, 2) first edition. Translatid by: Asghar Karimi, Tehran: Iran’s Cultural Heritage Publications. [In Persian].
- Hannestad, L. & Potts, D., (1990). “Temple Architecture in the Seleucid Kingdom”. In: Religion and Religious Practice in the Seleucid Kingdom, edited by Per Bilde: 91-124. Aarhus, Denmark: Aarhus University Press.
- Hinz, W., (1950). “Elamisches”. In: Archiv für Orientforschung, 18 (1-2): 282-306.
- Hinz, W., (1963). “Zwei neuentdeckte partische Felsreliefs”. In: Iranica Antiqua (IrAnt), 3: 169-173.
- Hinz, W. & Koch, H., (1987). “Elamisches Wörterbuch” (in 2 Teilen). In: Archäologische Mitteilungen aus Iran, suppl. 17. Berlin.
- Kruglikova, I.T., (1986). Dil berdzin. chram Dioscuri Moskva.
- Koldewey, R. & Johns, A. S. G., (1914). The Excavations at Babylon.London: Macmillan and Co.
- Kowami, T., (2012). Iran’s Memorial Art in the Parthian Period. Translated by: Yaqub Mohammadi Far and Alireza Khounani, Hamedan: Bu-Ali Sina University Publications. [In Persian]
- Layard, A. H., (1846). “A Description of the Province of Khuzistan”. Journal of the Royal Geographical Society of London (JRGS), 16: 1-105 
- Layard, A. H., (1887). Early Adventures in Persia, Susiana, and Babylonia, Including a Residenceamong the Bakhtiyari and Other Wild Tribes before the Discovery of Nineveh. 2 volumes. London.
- Layard, A. H., (1894). Idem. 2nd ed., 1 volume, London.
- Mairs, R. R., (2006). “Ethnic Identity in the Hellenistic Far East”. Phd thesis, University of Cambridge, Faculty of Classics.
- Majid Zadeh, Y., (2008). History of Ancient Mesopotamia Civilization. Vol 3. Tehran: University Publishing Center. [In Persian]
- Malamat, A., (1971). “Mari”. The Biblical Archaeologist, 34 (1): 1-22.
- Mehrkian, J., (1985). “Report on chemistry”. Document center of the country’s cultural heritage organization. [In Persian]
- Mehrkian, J.. (2014). “Kal Chandar Shami, the first season of exploration of the Iran-Italy Archaeological Group (sixth program)”. The 13th International Conference of Iranian Archaeology, Tehran: february 2015. [in Persian]
- Mehrkian, J., (2015). “Shami, after seventy-eight years of archaeological excavations of the joint delegation of Iran and Italy”. reports of the 15th annual gathering of Iranian archeology: 15-17. [In Persian]
- Mehrkian, J. & Messina, V., (2018). Ancient Elimay. Iran: Cradle of civilization, archeology and history of Iran (according to the National Museum of Iran). [In Persian]
- Mehrkian, J. & Messina, V., (2018). “Preliminary report of the joint delegation of Iran and Italy in Khuzestan: Kal Chandar, Shami (2013 to 2016)”. Journal of Archaeology, Specialized Journal of the Institute of Archeology of Iran, 3(4): 1-29. [in Persian]
- Messina, V. & Mehr Kian, J., (2014). “Return to Shami. Preliminary Survey of the Iranian‐Italian Joint Expedition in Khuzestan at Kal‐e Chendar”. Iran, 52: 65‐77 (ISSN: 0578‐6967) .
- Messina, V. & Mehr Kian, J., (2016). “The Religious Complex at Shami”. in: R. Stucky, O. Kaelin,H.‐P. Mathys (eds), Proceedings of the 9 ICAANE, Basel (2014), Wiesbaden, Harrassowitz: 439‐448 (ISBN: 9873‐447‐06175‐9).
- Messina, V. & Mehr Kian, J., (2019). “The Sanctuary And Cemetery of Shami Research of the Iranian-Italian Joint ExpedIition In Khuzistan At Kal-E Chedar”. Proceedings of the Eighth European ConferenceOf Iranian Studies,Volume I, St Petersburg: 271-286 (SBN 978-5-93572-866-4).
- McKenzie, J. S., (2003). “Carvings in the Desert: The Sculpture of Petra and Khirbet etTannur”. In: Petra Rediscovered: The Lost City of the Nabataeans, edited by: Glenn Markoe: 165-191. New York: Harry N. Abrams in association with the Cincinn Art Museum.
- Moortgat, A., (1998). Ancient Mesopotamian Art: Classical Near Eastern Art. Translated by Zahra Basti and Mohammad Rahim Saraf. Tehran: Samt Publications. [In Persian]
- Ngaheban, E., (1993). Excavation of Haft Tepe Khuzestan Plain, first edition. Tehran: Publications of Iran’s Cultural Heritage Organization. [In Persian]
- Parrot, A., (1956). Mission Archéologique de Mari. Paris: Librairie Orientaliste P. Geuthner.
- Reade, J., (2003). “The Ishtar Temple at Nineveh”. In: Nineveh: Papers of the XLIXe, Rencontre Assyriologique Internationale, London, edited by Dominique G.A.R. Collon and British School of Archaeology in Iraq: 247-290.
- Sardari, A.; Soltani, A. & Attarpour, S., (2014). “The expansion of the Elimai culture in the foothills: Suleiman Mosque and Andika”. Quarterly of Iranology (archaeology, cultural heritage and continuous science) archeology, New volum, 8(16): 69-79. [In Persian]
- Salaris, D., (2014). “Space and Rite in Elymais Considerations on Elymaean Religious Architecture and Rock Reliefs during the Arsacid Period”. Mphil thesis, University of Sydney, Faculty of Arts and Social Sciences.
- Salaris, D., (2017). “A Case of Religious Architecture in Elymais: TheTetrastyle Temple of Bard-e Neshandeh, Annali”. Sezione orientale, 77: 134–180
- Schippmann, K., (1970). “Notizen zu eine Reise in den Bakhtiaribergen”. in: Archäologische Mitteilungen aus Iran, 3: 231-237.
- Schippmann, K., (1971) “Die iranischen Feuerheiligtümer”. Berlin-New York. (1989). In: Encyclopaedia Iranica, 3, s.v. Bard-e Nešānda, 761-762. London-New York.Online at: iranicaonline.org/Bard-e Nešānda
- Shenkar, M., (2013). “Iran’s religious architecture in the Hellenistic period”. Translated by: Shirin Nowrozi and Bijan Bajurvand: Quarterly of analytical research paper on art history and interdisciplinary studies of Madras archaeological research, 5(9): 98-118. [In Persian]
- Stein, A., Old Routes of Western Iran, London.
- Vanden Berghe, L., (1963a). Les reliefs élamites de Mālamīr. In: Iranica Antiqua (IrAnt), 3: 22-39.
- Vanden Berghe, L., (1963b). “Le relief parthe de Hung-i Naurūzī”. In: Iranica Antiqua (IrAnt), 3: 155-168.
- Vanden Berghe, L., (1983). Reliefs rupestres de l’Irān ancien. Bruxelles.
- Wimber, M. K., (2007). “Four Greco-Roman Era Temples of Near Eastern Fertility Goddesses: An Analysis of ArchitecturalTradition”. MPhil Thesis, Brigham Young University, Department of Visual Arts.
پژوهش های باستان شناسی ایران
دوره 13، شماره 37
شهریور 1402
صفحه 203-221

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار