مطالعه ترکیب سفال کلینکی دوره اشکانی منطقه همدان با استفاده از سه روش: PIXEا، XRF و XRD با هدف تعیین میزان تشابه و تمایز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه باستانشناسی - دانشگاه بوعلی سینا همدان

2 دانش آموخته ی کارشناسی ارشد باستانشناسی- دانشگاه بوعلی سینا همدان

چکیده

در این مقاله تعداد 16 قطعه سفال کلینکی شاخص دوره‌ی اشکانی در نیمه غربی مرزهای کنونی ایران با استفاده از سه روش: PIXE، XRF و XRD مورد مطالعه قرار  گرفته است. این سفال‌های کلینکی از هشت محوطه اشکانی در منطقه‌همدان که یکی از منطقه‌های توزیع این‌گونه سفال در بخش شرقی زاگرس‌مرکزی بوده، در طی بررسی‌های میدانی جمع‌آوری شده و مورد مطالعه قرار گرفت. آنالیز و بررسی ترکیب سفال کلینکی با استفاده از روش‌های سه گانه فوق نتایج قابل توجهی در ارتباط با نوع ترکیب و درصد عناصر موجود در آن، نحوه و تکنیک پخت و میزان حرارت مورد نیاز کوره در فرآیند تولید این‌گونه سفال در اختیار ما می‌گذارد. وجود سه ترکیب Al2O3، SiO2 و CaO دلیلی بر استفاده از خاک‌های آهکی و خاک‌های حاصل از سنگ‌های دگرگونی است که با زون ساختاری (زون ساختاری سنندج- سیرجان و زون ساختاری ایران مرکزی) منطقه مورد مطالعه قابل مقایسه بوده و شاید بتوان آن‌ها را به منطقه مذکور متعلق دانست. با توجه به تشابه میان ترکیبات زون ساختاری سنندج - سیرجان و ترکیب سفال‌های مورد مطالعه می‌توان احتمال داد که این داده‌های سفالین به‌صورت بومی (محلی) و با استفاده از گل حاصل از خاک موجود در منطقه تهیه گردیده‌اند. وجود CaO در نتایج حاصل از آزمایشات خود عامل محرزی بر وجود کلسیت (CaCO3) است. با توجه به این‌که تجزیه کلسیت و حصول CaO از آن به دمایی ما بین 600-1000 درجه سانتی‌گراد نیاز دارد می‌توان دمای مورد نیاز برای پخت سفال کلینکی را از دمای 600 تا 1000 درجه سانتی‌گراد دانست. وجود ترکیباتی چون هماتیت (Fe2O3) در ارتباط با عمل اکسیداسیون و هم‌چنین فازهای وستیت (FeO)، مگنتیت و آنورتیت در رابطه با ایجاد شرایط احیا به‌خوبی تأثیر احیا و اکسیداسیون را در نحوه‌ی پخت سفال کلینکی نشان می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Study of the Clinky Ware Composition in the Hamadan Region Applying PIXE, XRF and XRD Aiming to Show the Similarities and Diversities

نویسندگان [English]

  • yaghoub mohammadi far 1
  • ahmad ali arab 2
چکیده [English]

In this research, 16 pieces of Parthian “Clinky ware” from western borders of modern Iran using PIXE, XRF and XRD spectroscopic methods were analyzed. These samples are from 8 Parthian sites in modern Hamadan region which is one the main zones of Clinky ware production area in East Central Zagros. Based on given methods the Chemical Analyses have revealed some considerable results on the composition, firing technique and degree of the kiln of this kind of pottery. Three chemical compositions, CaO, SiO and Al2O3, have proved the use of lime particles, which is similar to the geological structure of the area (Sanandaj-Shirjan and Central Iran) leading to suggest the local production of Clinky ware. The existence of CaO is the definite evidence of Calcite (CaCO3); regarding to the refraction degree for this element which is in between 600-1000 centigrade heat, it is now evident that the Clinky Ware kilns were used with similar heat. Regarding to oxidization and Vestite (FeO), Magnetic and Anorthite Compositions such as Hematite (Fe2O3); enlivening conditions shows the essentiality of oxidation and revival processes in firing process of the Parthian Clinky ware.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Clinky Ware
  • Parthian Age
  • PIXE Aiming
  • XRD Aiming
  • XRF Aiming

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار