سیر تحول بال‌های گشودۀ ساسانی تا شکل‌گیری اسلیمی (مطالعۀ موردی آرایه‌های گچ‌بری‌های ساسانی تا قرون میانی اسلامی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه هنر اسلامی، دانشکدۀ هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

2 دانشجوی دکترای تاریخ تطبیقی و تحلیلی هنر اسلامی، گروه هنر اسلامی، دانشکدۀ هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران (نویسندۀ مسئول)

10.22084/nb.2023.27432.2555

چکیده

توالی یک نقش در دوره‌های پیش‌ازتاریخ و تاریخی در ملت‌ها، نشانگر اهمیت آن نقش در فرهنگ و تمدن آنان است. گاهی نقش‌ها در دوره‌های تاریخی چنان تطور، تحول و یا تکامل می‌یابند که با ساختار اولیۀ خود هیچ شباهت ظاهری ندارند، اما اغلب عناصر حیاتی خود را حفظ می‌کنند. برای حفظ این عناصر، نقوش که غالباً از نمادها و نشانه‌ها تشکیل‌شده‌اند، با یک‌دیگر تلفیق و ترکیب‌شده و با زبانی نو در دورۀ تاریخی جدید بازآفرینی می‌شوند. بال‌های گشوده نقشی پرتکرار است که از تلفیق سه نماد ارزشمند شاخ‌های بز، درختان زندگی و بال‌ها (پرندگان)، در ایران باستان تشکیل‌شده و از پیش‌ازتاریخ تا انتهای دورۀ ساسانی به انحای مختلف در آثار هنر ایران به‌کار رفته‌است. توالی این نقش در دوران اسلامی به‌صورت عینی موردتوجه پژوهشگران بوده و تحول و تکامل آن بررسی و تحلیل نشده است. ازسوی دیگر، به‌مرور نقش اسلیمی در هنرهای اسلامی ظهور نموده، تکرار و تناوب می‌یابد. مباحث بی‌شماری در رابطه با ریشه‌های اسلیمی در هنر ایران باستان و اعراب (آرابسک)، آناتولی و حتی آسیای شرقی و یا ابداع آن در دوران اسلامی مطرح‌شده، اما به چگونگی شکل‌گیری آن به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نقوش اسلامی اشاره‌ای نشده است. پاسخ به پرسش‌هایی در ارتباط با نقش (نماد) بال‌های گشوده که چگونه در دورۀ ساسانی پرورانده شده و پس از ورود اسلام به تحول و تکامل خود ادامه داده است و آیا سیر این توالی در هنر اسلامی منجر به ظهور نقش اسلیمی شده است؛ مسائل مهمی است که در جریان این نوشتار به آن پاسخ داده می‌شود. هدف از این پژوهش، بررسی سیر تحول و تکامل نقش بال‌های گشودۀ ساسانی تا قرون میانی اسلامی است. این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی و براساس تطبیق نقوش از ابتدای دورۀ ساسانی تا صدر اسلام و سپس تا اواسط دوران اسلامی انجام‌شده و نتایج حاصل از این بررسی، تحلیل و ترسیم روند شکل‌گیری اسلیمی از تطور و تکامل نقش بال‌های گشوده در دورۀ ساسانی تا اواسط دوران اسلامی است. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Evolution of Sasanian Open Wings to Arabesque (A Case Study of Sasanian Plasterwork Arrays Until Islamic Middle Ages)

نویسندگان [English]

  • Morteza Afshari 1
  • Nafiseh Heidari 2
1 Associate Professor, Department of Islamic Art, Faculty of Art, Shahed University, Tehran, Iran.
2 PhD Student in Comparative and Analytical History of Islamic Art, Department of Islamic Art, Faculty of Art, Shahed University, Tehran, Iran. (Corresponding Author).
چکیده [English]

Abstract
The recurrence of motifs throughout the prehistoric and historical epochs of various nations underscores their significance within the respective cultures and civilizations. In certain instances, these motifs undergo substantial transformations during historical periods, resulting in forms that may bear little resemblance to their original designs; however, they frequently preserve essential components. To maintain these core elements, motifs—often comprised of symbols and signs—are interwoven and reinterpreted, adopting a new lexicon in subsequent historical contexts. One prevalent motif is the depiction of open wings, which emerges from the amalgamation of three important symbols: goat horns, the tree of life, and bird wings. This motif has been represented in diverse manners across Iranian artistic expressions from prehistoric times through to the conclusion of the Sasanian era. The sequence of the transformation of this motif in the Islamic period has been noted by scholars, yet its developmental trajectory and evolution have not been thoroughly examined. In contrast, Islamic motifs are evident in the arts of the Islamic era, where they are frequently repeated and varied. A multitude of topics has been explored concerning the roots of arabesque in the art of ancient Iran, Arab regions, Anatolia, and even East Asia, as well as its possible inception during the Islamic period. However, there has been insufficient discourse on how arabesque emerged as a pivotal motif within Islamic art. This article will address several critical inquiries concerning the motif of open wings, including its transformation during the Sasanian period, its evolution following the advent of Islam, and the extent to which this progression in Islamic art contributed to the emergence of the arabesque. The primary objective of this research is to explore the development and transformation of the open wings motif from the Sasanian era through the Islamic Middle Ages. Utilizing a descriptive and analytical methodology, this research investigates the application of motifs spanning from the early Sasanian period to the advent of Islam and extending into the mid-Islamic period. The results elucidate the process of arabesque formation, highlighting the evolution of the open wings motif throughout these historical phases.
Keywords: Sasanian Open Wings, Evolution, Arabesque, Islamic Art.
 
Introduction
The depiction of open wings serves as a potent emblem of legitimacy, devotion, and regal magnificence within Sasanian culture, drawing upon influences from earlier artistic traditions. The representation of birds and their wings has been a consistent theme in the artistic expressions of Iranian Plateau since prehistoric eras, symbolizing continuity, recurrence, and progression. The Khvarenah symbol, which emerged during the Achaemenid era, along with its various iterations in Sasanian stucco and intricate arts, underscores the significance of this motif. Throughout history, bird motifs have evolved along two distinct trajectories—naturalistic and abstract—progressively developing over time. Considering the succession of different dimensions of ancient art in post-Islamic art, naturalistic bird motifs also adorn the pottery of the Islamic period, but it seems unlikely that the abstract and summarized role of this ancient and significant symbol disappeared all at once with the beginning of the Islamic period. On the other hand, the Islamic wing motif is considered one of the most important motifs in the Islamic world, and many studies have been conducted on its contexts, meaning, and concept. Scholars such as Pope, Hertzfeld, and Connell have traced the origins of the Arabesque motif to ancient Iranian symbols, including the tree of life; however, they have not identified a specific symbol or motif. In contrast, Burckhardt, Grabar, and others argue that the motif has non-Iranian, Arab, or entirely invented roots within Islamic art. While the Arabesque motif is recognized as having emerged in the decorative arts following the advent of Islam and appears distinct from any preceding motifs. This perspective may overlook the insights provided by Carl Jung regarding archetypes. It suggests that the Arabesque could not have been conceived in isolation or instantaneously after the rise of Islam. Khazai views the open wings as a continuation of their pre-Islamic significance, while Ettinghausen and Wilson have proposed that there are Islamic influences present in the depiction of these wings. Nevertheless, the evolution of the Sasanian open wings during the Islamic era, as well as the Islamic origins and the trajectory of their development, remain largely unexplored. Consequently, the connection between the wing motifs in the two time periods is not well understood.
Conclusion
• The Sasanian open wings motif integrates elements such as goat horns, trees of life, and bird wings, each representing significant aspects of ancient Iranian cultural symbolism.
• Sasanian open wing composition has a heart-shaped structure, which is made in geometry from the symmetry of two golden spirals. Also, in many motifs, the heart is placed in place of the plant of life or combined with it.
• In Sasanian plasterwork, the negative space functions as both a motif and an inverted representation of a motif. Transitioning from the Sasanian period to the early Islamic era, this negative space evolved from mere shadow to intricate patterning, ultimately covering the entire plaster surface, a technique that was further refined in early Islamic art, particularly in Samarra style.
• Over the course of approximately four centuries during the Sasanian period, the design of open wings underwent a gradual simplification, evolving into a stylized form that eventually resembled arabesque patterns.
• The transformation of Sasanian open wings persisted, ensuring the retention of essential elements such as goat horns, trees of life, and bird wings, which remained vital to the motif’s identity.
• The recurrence, arrangement, and development of motifs during the Islamic period lead to the emergence of authentic Islamic designs. Consequently, the tables present a comparative analysis of Sasanian motifs to illustrate their evolutionary trajectory and the transition into pseudo-Islamic motifs before evolving into true Islamic motifs.
• Throughout the transformation and evolution of these motifs, complexity increases, resulting in patterns reminiscent of arabesque designs at the core of the heart concept. However, until approximately the fifth century AH, the fundamental composition of the artworks retains a resemblance to Sasanian plasterwork, despite numerous alterations.
• The Sasanian motif of open wings has undergone significant transformation over the centuries, evolving into the arabesque design; however, the core elements—horn, tree, and wing—remain integral to the arabesque motif and the overall composition of the heart.
• Contrary to the perspectives held by numerous scholars, the arabesque does not primarily represent plant forms; rather, it is deeply rooted in animal symbolism, incorporating elements such as goat horns, bird wings, and various representations of the tree of life that exhibit human or animal characteristics.
• During the transition from the early Islamic period to the Middle Islamic period, Khataei (vegetable motifs) and Islami (faunal-floral and predominantly faunal) designs were not distinctly differentiated. The tables illustrate that Khataei motifs could emerge from an arabesque Khataei branch. However, as time progressed, Khataei designs began to diverge from Islamic motifs. Although they coexist and complement one another, they ultimately exhibit entirely different design characteristics. For instance, from the middle of the Islamic period to the present, it is nearly impossible to confuse a Khataei design with an Islamic one. The Khataei motifs evolved from their own branches, while arabesque designs developed independently. This evolution resulted in a structural framework that was previously absent in traditional design elements such as plasterwork, gilding, tiles, and carpets.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sasanian Open Wings
  • Evolution
  • Arabesque
  • Islamic Art
- اتینگهاوزن، ریچارد؛ و گرابر، والگ، (۱۳۹۶). هنر و معماری اسلامی (۱). ترجمۀ یعقوب آژند، تهران: انتشارات سمت.
- اعظمی، زهرا؛ شیخ‌الحکمایی، محمدعلی؛ و شیخ‌الحکمایی، طاهر، (1312). «مطالعه تطبیقی نقوش گچ‌بری‌های کاخ تیسفون با اولین مساجد ایران». هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، ۱۸ (۴): 15-24. https://doi.org/ 10.22059/jfava.2014.36422
- الیاده، میرچا، (۱۳۹۶). اسطوره، رؤیا، راز. ترجمۀ رؤیا منجم، تهران: مهارت.
- انصاری، جمال، (۱۳۶۵). «گچ‌بری دوران ساسانی و تأثیر آن بر هنرهای اسلامی». هنر، ۱۳: ۳۷۳-۳۱۸. http://noo.rs/5c4Wj
- برمکی، فاطمه، (۱۳۹۳). «بررسی سیر تکاملی نقش‌مایۀ اسلیمی و تحلیل محتوایی آن در هنر اسلامی». اولین کنگرۀ ملی تفکر و پژوهش دینی: ۶۷۰-۶۶۰. https://civilica.com/doc/370324
- بوکهارت، تیتوس، (۱۳۹۹). هنر مقدس. ترجمۀ جلال ستاری، تهران: نشر سروش.
- پارسازاده، عبدالعلی، (1394). نمادهای ایران باستان. تهران: نشر آروَن.
- پارو، آندره، (1391). سومر و اکد. ترجمۀ محمدرحیم صراف و منیژه ابکائی خاوری، تهران: نشر سمت.
- پوپ، آرتور؛ و اکرمن، فیلیپس، (1390). سیری در هنر ایران. ترجمۀ زیر نظر سیروس پرهام، تهران: انتشارات علمی.
- پوپ، آرتور، (1338). شاهکارهای هنر ایران. ترجمۀ پرویز ناتل خانلری، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- پوپ، آرتور، (۱۳۹۱). معماری ایران. ترجمۀ غلام‌حسین‌ صدری افشار، تهران: نشر فرهنگان.
- حیدرنتاج، وحید؛ و مقصودی، میترا، (1398). «مقایسه تطبیقی مضامین مشترک گیاهان مقدس در نقش‌مایه‌های گیاهی معماری پیش از اسلام ایران و آرایه‌های معماری دوران اسلامی (با تأکید بر دورۀ امویان و عباسیان)». باغ نظر، ۱۶ (۷۱): ۵۰-۳۵. https://doi.org/10.22034/bagh.2019.86872
- خالدیان، ستار، (1387). «تأثیر هنر ساسانی بر سفال دورۀ اسلامی». باستان‌شناسی، (16): ۳۰-۱۹. https://www.magiran.com/p533770
- خزایی، محمد، (1385). نقش تزئینات هنر ساسانی در شکل‌گیری هنر اسلامی در سده‌های سوم تا پنجم هجری». نگره، 2(2): 41-52. http://noo.rs/cpvhE
- خزایی، محمد، (1382). «نمادگرایی در هنر اسلامی، هنر اسلامی». مجموعه مقالات اولین همایش هنر اسلامی، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات هنر اسلامی.
- خزایی، محمد، (1400). هنر طراحی ایرانی اسلامی. تهران: انتشارات سمت.
- دیماند، موریس اسون، (۱۳8۹). راهنمای صنایع اسلامی. ترجمۀ عبدالله فریار، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- رایس، دیوید تالبوت، (۱۳۹۷). هنر اسلامی. ترجمۀ ماه‌ملک بهار، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 
- رید، جولین، (۱۳۹۲). بین‌النهرین. ترجمۀ آذر بصیر، تهران: نشر امیرکبیر.
- زمانی، عباس، (۱۳۹۰). تأثیر هنر ساسانی در هنر اسلامی. تهران: انتشارات اساطیر.
- سجادی، علی، (۱۳۸۳). «هنر گچ‌بری در معماری اسلامی». مجلۀ دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۲۵: ۲۱۴-۱۹۴. http://journal.richt.ir/athar/article-1-126-fa.html
- سرافراز، علی‌اکبر؛ جوادی، شهره؛ و علیا، علمدار، (۱۳۹۱). «نقوش سردر جورجیر و تأثیرپذیری آن از هنر ساسانی». باغ نظر، ۲۲: ۱۰-۳. https://www.bagh-sj.com/article_1880.html
- سمسار، محمدحسن، (۱۳۷۷). «اسلیمی». دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، جلد 8.
- شافعی، آزاده؛ و مبینی، مهتاب، (۱۳۹۴). «نقش گیاهان اساطیری و مقدس در هنر ساسانی با تأکید بر نقوش برجسته، فلزکاری و گچ‌بری». جلوه هنر، 14: ۶۳-۴۵. https://doi.org/10.22051/jjh.2016.2126
- شوالیه، ژان؛ و گربران، آلن، (۱۳۸۸). فرهنگ نمادها و نشانه‌ها. ترجمۀ سودابه فضایلی، تهران: نشر جیحون.
- طاهری، صدرالدین، (139۶). نشانه‌شناسی کهن‌الگوها در هنر ایران و سرزمین‌های هم‌جوار. تهران: نشر شورآفرین.
- کرافورد، هریت، (۱۳۸۷). سومر و سومریان. ترجمۀ زهرا باستی، تهران: انتشارات سمت.
- کرسول، کی. ای. ســی.، (۱۳۹۳). گذری بر معماری متقدم مســلمانان. ترجمۀ مهدی گلچین عارفی، تهران: نشر فرهنگستان هنر.
- کروگر، ینس، (۱۳۹۶). تزئینات گچ‌بری ساسانی. ترجمۀ فرامرز نجد سمیعی، تهران: انتشارات سمت،.
- کونل، ارنست، (۱۳۵۵). هنر اسلامی. مترجم: مهندس هوشنگ طاهری، تهران: انتشارات توس.
- گیرشمن، رومن، (۱۳۷۸). بیشاپور. ترجمۀ اصغر کریمی، تهران: سازمان میراث‌فرهنگی کشور.
- گیرشمن، رومن، (1390). هنر ایران در دوران پارتی و ساسانی. ترجمۀ بهرام فره‌‌وشی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- گیرشمن، رومن، (۱۳۹۰). هنر ایران در دوران ماد و هخامنشی. ترجمۀ عیسی بهنام، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- مبینی، مهتاب؛ شاکرمی، طیبه؛ و شفیعی‌نیا، اکبر، (۱۳۹۷). «بررسی تطبیقی تزئینات گچ‌بری سیمره با مسجد نه گنبد بلخ و سامرا در دوره عباسی». نشریه هنرهای زیبا، هنرهای تجسمی، ۲۳ (۱): 61-72. https://doi.org/10.22059/jfava.2017.240895.665729
- مجیدزاده، یوسف، (۱۳۸۲). جیرفت کهن‌ترین تمدن شرق. تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- محمدخانی، کورش، (۱۳۸۹). «بررسی باستان‌شناسانۀ تزئینات کهن دژ کوه خواجه سیستان (نقاشی‌ها، گچ‌بری‌ها و نقوش برجستۀ گلین).  مجلۀ باستان‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس، 3: ۱۳۵-۱۱۰. https://www.academia.edu/2166380
- مشبکی‌اصفهانی، علیرضا؛‌ صفایی، نرگس، (1397). «سیر پیدایش نقوش گیاهی در صدر اسلام (با رویکرد ویژه به نقوش اسلیمی و ختایی)». نگارینه، 10: ۴۰-۳۲. https://doi.org/10.22077/nia.2018.1279.1087
- مورگات، آنتون، (۱۳۹۲). هنر بین‌النهرین باستان (هنر کلاسیک خاور نزدیک). ترجمۀ زهرا باستی، محمدرحیم صراف، تهران: انتشارات سمت.
- میرزایی، عبدالله، (۱۳۹۱). «بررسی تکامل اسلیمی در هنر ایران (دورۀ ساسانی تا قرن هفتم ه‍.ق.)». مجلۀ هنر، ۱۶۴: ۵۷-۵۴. https://www.magiran.com/p984634
- نوایی، کامبیـز، (۱۳۷4). «نکاتی پیرامون نقوش اسـلامی». مجموعه مقالات سـومین کنگرۀ تاریـخ معماری و شهرسـازی ایران، جلد دوم، سازمان میراث‌فرهنگی کشور، تهران: ۲80-۲۷. DOR: 20.1001.1.1683870.1374.5.3.6.6
- هرتسفلد، ارنست، (۱۳۷۷). ایران در شرق باستان. ترجمۀ همایون صنعتی‌زاده، تهران: نشر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- هرمان، جورجینا، (1370). تجدید حیات فرهنگ و تمدن ایران باستان. ترجمۀ مهرداد وحدتی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- هزاوه‌ای، هادی، (۱۳۶۳). «اسلیمی زبان ازیادرفته». هنر، 6: ۱۱۷-۹۰. https://ensani.ir/fa/article/author/94287
- هلین‌براند، روبرت، (۱۳۹۵). معماری اسلامی. ترجمۀ باقر آیت‌الله‌زادۀ شیرازی، تهران: نشر روزنه.
- هیــل، درک؛ و گرابــار، الــگ، (۱۳86). معمــاری و تزئینات اســلامی. مهــرداد وحدتی‌دانشمند، تهران: علمی و فرهنگی.
- ویلسون، اوا، (۱۳۹۴). طرح‌های اسلامی. ترجمۀ محمدرضا ریاضی، تهران: انتشارات سمت، 
- ویلکینسون، چارلز، (۱۳۹۱). نیشابور. ترجمۀ هادی بکائیان، تهران: نشر مرندی.
- یونگ، کارل‌گوستاو، (۱۴۰۰). ناخودآگاه جمعی و کهن‌الگو. ترجمۀ فرناز گنجی، محمدباقر اسماعیل‌پور، تهران: انتشارات جامی.
- Al-Janabi, T., (1983). “Islamie Archaeology in lraq: Recent Excavations at Samarra,World Archaeology”. Islamic Archaeology, 14 (3): 305-327. (in Persian). https://doi.org/10.1080/00438243.1983.9979871
- Al-Kazwini, B. M., (1969). “The Abbasid palace an analytical study of its wall-ornaments”. Durham theses, Durham University, Available at Durham E-Theses. 
- Ansari, J., (2016). “Sassanid Period Plastering and Its Influence on Islamic Arts”. Noor Specialized Magazines Database, 13: 318-373. (in Persian). http://noo.rs/5c4Wj
- Azami, Z., Sheikh Al-Hikmaei, M. & Sheikh Al-Hikmaei, T., (2013). “A Comparative Study of Stucco Design and plants Motifs in Ctesiphon Palace and Early Iranian Mosques (Mosque of Naien, Mosque of Ardestan, Mosque of Isfahan)”. Fine Arts -Visual Arts, 18(4): 15-24. (in Persian).  https://doi.org/ 10.22059/jfava.2014.36422
- Barmaki, F., (2014). “A Study of the Evolution of the Islamic Role and Analysis of Its Content in Islamic Art”. First National Congress of Religious Thought and Research: 670-660. (in Persian). https://civilica.com/doc/370324
- Berlin Museum of islamic Art, Department of Ancient Near Eastern Art. “Animals in Ancient Near Eastern Art.” (February 2014)
- Bier, L., (1993). The Smithsonian Institution Ars Orientalis. The Sasanian Palaces and Their Influence in Early Islam Lionel Bier Ars Orientalis Vol. 23, Pre-Modern Islamic Palaces: 57-66.
- Bokhardt, T., (2019). Sacred Art in East and West. Translated by: Jalal Sattari, Tehran: Soroush Publications. (in Persian).
- Chevalier, J. & Garberan, A., (2010). Dictionnaire des symboles: mythes, reves, coutumes. Translated by: Sodabeh Fadaili, Tehran: Cihoun Publishing House. (in Persian).
- Crawford, H., (2010). Sumer and Sumerians. Translated, by: Zahra Basti, Tehran: Samat Publishing House. (in Persian).
- Cresswell, K. A. C., (2014). A Short Account of Early Muslim Architecture. Translated by: Mehdi Golchin-Arafi, Tehran: Farhangestan Honar Publishing House. (in Persian).
- David-Weill, J., (1952). “Ernst Herzfeld.-Geschichte der Stadt Samarra”. Syria. Archéologie, Art et histoire, 29(1): 162-163.
- Demand, M., (2009). A handbook of Muhammadan art. Translated by: Abdullah Faryar, Tehran. (in Persian).
- Ettinghausen, R. & Graber, W., (2017). The and Art and Architecture of Islam (1). Translated by: Yaqoob Ajhand, Tehran: Samit Publications. (in Persian).
- Grabar, O., (1973). The formation of Islamic art. Paperback – September 10,  by Yale University Press.
- Grishman, R., (1996). Tchoga-Zanbil, (Dur-Untash), Translated by: Asghar Karimi, Tehran: National Cultural Heritage Organization. (in Persian).
- Grishman, R., (1999). Bichapour. Translated by: Asghar Karimi, Tehran: National Cultural Heritage Organization. (in Persian).
- Grishman, R., (2001). L’ Art de I’iran, Parthian et Sassanides. Translated by: Bahram Farahoshi, Tehran: Scientific and Cultural Publications. (in Persian).
- Harper, P., Aruz, J. & Tallon, F., (1993). The Royal City of Susa. New York: The Metropolitan Museum of Art.
- Hattstein, M., (2015). Islam: Art and Architecture de. by: Markus and Peter Delius (Editor).
- Hazaveh, H., (1984). “Islamic Language in the Middle Ages”. Art, 6: 117-90. (in Persian).  https://ensani.ir/fa/article/author/94287
- Helen Brand, R., (2016). Islamic Architecture: from Function, and Meaning. Translated by: Baqer Ayatollahzadeh Shirazi, (8nd ed), Tehran: Rozena Publishing. (in Persian).
- Herman, G., (1991). The Iranian Revival. Translated by: Mehrdad Vahdati, Tehran: University Press. (in Persian).
- Hertzfeld, E., (2002). Iran in the Ancient East. Translated by: Homayoun Sanatizadeh, Tehran, Bahonar University and the Institute for Humanities and Cultural Studies. (in Persian).
- Heydarnataq, V. & Makhshudi, M., (2019). “Impression of Plant Motifs Common Contents of Iran’s Pre-Islamic Architecture on Islamic Architecture Schemes(Respect to Umayyad and Abbasid Periods)”. Bagh-e-Nazar, 16 (71): 50-35. (in Persian).
- Hill, D. & Grabar, E., (2007). The Art and  Architecture of Islam(650-1250). Translated by: Mehrdad Vahdati-Daneshmand, (12nd ed), Tehran: Scientific and Cultural Publications. (in Persian).
- Jansoz, H. & Sodaei, B., (2021). Influence of Ornamental Motifs of the Sassanid Period on the Ornamentation of the Vegetable-Islamic Painting of the Mosques of Al-e Buya: Case Studies of the Paintings of the Georgiere Mosque. Nain Mosque, and Zawarrah Mosque: 107-128. (in Persian).
- Jung, C. G., (1991). Archetypes and the Collective Unconscious. Translated by: Farnaz Ganji, Mohammad Baqir Esmailpour, Tehran: Jami Publications (in Persian).
- Khaledian, S., (2008). “The Influence of Sassanid Art on Ceramics of the Islamic Period”. Archaeology, 16: 30-19. (in Persian). https://www.magiran.com/p533770
- Khazaei, M., (2003). “Symbolism in Islamic Art”. Proceedings of the First Islamic Art Conference, institute for Islamic Art studies, Tehran, Research. (in Persian).
- Khazaei, M., (2006). “The Role of Sassanid Art Aecorations in the Formation of Islamic Art in the Third to Fifth Centuries AH”. Negreh Quarterly, 2 (2). 41-52. http://noo.rs/cpvhE (in Persian).
- Khazaei, M. (2016). The Iranian Islamic art of design. (1nd ed), Tehran: Samt Publications. (in Persian).
- Konel, E., (1355). Islamic Art. Translated by: Mohandes Houshang Taheri, Tehran: Toos  Publications. (in Persian).
- Kruger, J., (2017). Sassanidischer Stuckdekor: Ein Beitrag Zum Reliefdekor Aus Stuck in Sassanidischer. Translated by: Faramarz Najdsamiee, (1nd ed), Tehran: Samat Publishing House.  (in Persian).
- Majidzadeh, Y., (2001). Encient Mesopotamia History and Civilization. (1nd ed), Tehran: University Publishing Center. (in Persian).
- Moshabaki Isfahani, A. & Safaee, N., (2016). “The Genesis of Plant Artifacts in the Art of Islam (Special decoration to the Arabesque and Khatay designs)”. Negarineh Islamic Art, 3(10): 32-40. doi: 10.22077/nia.2018.1279.1087. (in Persian).
- Mirzaei, A. (2012). “A Study of Islamic Evolution in Iranian Art (Sassanian Period to the Seventh Century AH)”. Art Magazine, 164: 57-54.(in Persian). https://www.magiran.com/p984634
- Mobini, M., Shakarami, T. & Shafi’inia, A., (1397). “Comparative Study of Stucco Decorations of Seymareh Mosque, Noh Gonbad Mosque of Balkh, and Samarra from Abbasid Period”. Fine Arts Publishing House, Visual Arts, 23 (1): 61-72. (in Persian).  https://doi.org/10.22059/jfava.2017.240895.665729
- Mohammadkhani, K., (9 138). “Archaeological study of the ancient decorations of the fortress of Khoja Sistan (paintings, stucco and clay reliefs)”. Archaeological Journal of Madras University, 3: 5 13-110. (in Persian). https://www.academia.edu/2166380
- Murgat, A., (2013). “The Art of Ancient Mesopotamiathe Classical Art of the Near East”. Translated by: Zahra Basti, Mohammad Rahim Saraf, Tehran: Samet Publications. (in Persian).
- Navai, K., (1995). “Notes on Islamic Painting”. Collection of Articles of the Third Congress of the History of Architecture and Urban Planning of Iran, Volume 2, Cultural Heritage Organization of the Country, Tehran: 27-80. (in Persian). DOR: 20.1001.1.1683870.1374.5.3.6.6
- Northedge, A. (2004). “Abbasid earth architecture and decoration at Samarra Iraq”. In: The conservation of decorated surface on earthen architecture, Editted by Leslie Rainer and Angelyn Bass Rivera: 5- 14.
- Parsazadeh, A., (2015). Symbols of ancient Iran. Tehran: Aron Publications. (in Persian).
- Pope, A., (2012). Persian Architecture. Translated by: Gholam Hossein Sadri-Afshar. Tehran: Soroush Publishing House. (in Persian).
- Pope, A., (2020). Masterpieces of Persian Arts. Translated by: Parviz Natelkhanleri. Tehran: Scientific and Cultural Publications. (in Persian).
- Pope, A. & Ackerman, P., (2011). A Survey of Persian Arts, From Perhistoric Times to the Persent. Translated by: Cyrus Parham. Tehran: Scientific and Cultural Publications. (in Persian).
- Reed, J., (2013). Mesopotamia. Translated by: Azar Basir. Tehran: Amir Kabir Publishing House. (in Persian).
- Rice, D., (2018). Islamic Art. Translated by: Mahmalek Bahar. Tehran: Scientific and Cultural Publications. (in Persian).
- Sajjadi, A., (2004). “Stucco Art in Islamic Architecture”. Athar Magazine, 25: 214-194. (in Persian). http://journal.richt.ir/athar/article-1-126-fa.html
- Samsar, M., (2018). “Aslimi”. The Great Islamic Encyclopedia, Vol. 8. (in Persian).
- Sarafaraz, A., Javadi, S. & Ali, A., (2012). “The influence of Sassanid art on shapes and inscriptions on façade of Jurjir Mosque”. Bagh-e-Nazar, 22: 10-3. (in Persian).  https://www.bagh-sj.com/article_1880.html
- Taheri, S., (2017). The Semiotics of Archetypes in the Art of Ancient Iran and Ist Adgacent Cultures. Tehran: Shoor Afarin Publishing House. (in Persian).
- Wilkinson, Ch., (2012). Nishapur: some early Islamic buildings and their decoration, c 1986. Tehran: Marandi Publications. (in Persian).
- Wilson, E., (2015). Islamic Designs. Translated by: Mohammad Reza Riazi, Tehran: Samt Publishing. (in Persian).
- Zamani, A., (2011). The Influence of Sasanian Art on Islamic Art. Tehran: Asatir Publications. (in Persian).
- https://www.metmuseum.org/art/collection/search/448171
- https://www.metmuseum.org/art/collection/search/450748
- https://www.metmuseum.org/toah/hd/sass/hd_sass.htm