گونه شناختی و معرفی سفالینه های دوران اسلامی بلوچستان (مکران جنوبی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی گروه باستان شناسی دانشگاه مازندران

2 دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه سیستان و بلوچستان

3 عضو هیئت علمی گروه باستان شناسی دانشگاه سیستان و بلوچستان

4 دانشجوی دکترب باستان شناسی دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

سرزمین بلوچستان در طی دوران اسلامی دارای استقرارهای انسانی بسیاری بوده، اما متأسفانه مطالعه سفالینه‌های اسلامی در این حوزه کم‌تر مورد توجه محققان و باستان‌شناسان قرار گرفته است. برای تأمین این منظور، بر آن شدیم که مجموعه سفالینه‌های اسلامی جمع‌‌آوری شده در بررسی روش‌مند باستان‌شناختی مکران جنوبی (شهرستان‌های نیک‌شهر و چابهار) در استان سیستان و بلوچستان را مورد مطالعه و بررسی قرار داده و حاصل کار را در قالب این پژوهش به رشته تحریر در آوریم. با نمونه‌برداری از سطوح محوطه‌های شناسایی شده از دوران اسلامی در شهرستان های نیکشهر و چابهار، تعداد 474 قطعه سفال شاخص از این دوران جمع‌آوری گردید. گاهنگاری نمونه‌های مذکور و نیز بررسی کیفیت ساخت و تزیین سفال اسلامی نیازمند مطالعه همه جانبه بود که در قالب: طبقه‌بندی، گونه‌شناسی، گونه‌شناختی و مطالعات آماری این مجموعه انجام پذیرفت. نتایج حاصل از مطالعات انجام شده به وضوح ارتباط فرهنگی این منطقه را با خراسان بزرگ، سیستان و حوزه جازموریان نشان می‌دهد. هم‌چنین این منطقه به لحاظ نقوش تزیینی، به‌ویژه تزیین با رنگ، نسبت به مراکز عمده سفال‌گری در سطح پایین‌تری قرار دارند. در این پژوهش کوشش بر آن است تا با ثبت و ضبط نمونه‌های سفالین جمع‌آوری شده از سطوح محوطه‌های دوران اسلامی در شهرستان‌های نیک‌شهر و چابهار، نسبت به: طبقه‌بندی، گونه‌شناسی و مقایسه گونه‌شناختی آن‌ها اقدام گردد. با توجه به تعداد و تنوع گونه‌ها و نیز با در نظر داشتن این مهم که هنوز گامی جدی در مطالعه سفال‌های دوران اسلامی منطقه بلوچستان برداشته نشده است، تحقیق حاضر بر آن است تا با انجام مطالعه علمی و روش‌مند، زمینه را برای روشن نمودن دوران اسلامی در سرزمین بلوچستان فراهم آورد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Introducing and Typology of Islamic Potteries from Baluchistan Region, Mokran South

چکیده [English]

It is the fact that Baluchistan land has abundant settlements during the Islamic period; however, investigation of Islamic potteries have been rarely considered by the scholars and archeologists of the Islamic Period, unfortunately. Aiming to get this, it was decided to survey and examine the Islamic potteries collected from the survey performed on the towns of Nikshahr and Chabahar in Sistan & Baluchistan province carried out by Rouhollah Shirazi during the years 2002 and 2009 respectively; then, it was aimed to provide the results in form of the mentioned thesis titled “survey of the Pottery Samples Collected from the Islamic Ages in Nikshahr and Chabahar”; moreover, to study (classify, perform typology, and typological comparison) all of the 474 pieces of the Islamic potteries obtained from Nikshahr and Chabahar region consequently. According to the performed studies the following results were obtained:
1- Results of the present study shows that the Sgrafitto decorated pottery is the common type of the Islamic period pottery in Iranian Baluchistan which regarding to the typological comparison with regions such as Nishabur, Jiroft, Sirjan, Pishavar, Bamian, and Kush have been popular and prevalence in this area by the 4th to 11th AH centuries.
2- Survey and comparison of the quality of designs of potteries in species such as “Painting under turquoise glazed “ and “ Blueand White” show that they have designs from other regions; it can be clearly realized that the Islamic potteries are ranked in lower levels in terms of quality of decorated designs- color adornment- compared to main pottery production centers in Iran and other Islamic countries and lack of even one piece of pottery with painting on glaze like Zarinfam, Silhoto, and enamel  potteries, denotes the fact that potters of Iranian Baluchistan had insufficient skill in this decorative technique.
3- As mentioned before, regarding to the pottery typology of the region and their similarity to the potteries related to the Great Khorasan, Sistan, and Jazmourian region, cultural relationship among these regions can be apparently perceived. Moreover, survey and comparison of the potteries of the region with those from other countries such as Syria, Iraq, Egypt, United Arab Emirates, Turkey, and China, it can be concluded that the Iranian Baluchistan (Nikshahr and Chabahar region) had extensive communications and cultural and artistic similarities with other regions.  
4- Due to their high similarities with Great Khorasan potteries, Sistan and Jazmoryan and Jiroft area especially, their cultural connections can be clearly realized. Comparing these potteries with Syria, Iraq, Egypt, UAE, Turkey and China, It can be said that the Iranian Baluchistan (the areas of Chabahar Nikshahr) has extensive connections with other areas in terms of the art and equality culture.
In terms of form and technique, the lack of sufficient pottery data found from Baluchistan region and the diversity of this study they are very similar to the pottery from neighbor regions, proved by studying the Pottery in structure, techniques, designs leading to have effective help getting know to Islamic pottery of Iranian Baluchistan (Nikshahr and Chabahar).
Generally, the study shows that the Baluchistan (Nikshahr and Chabahar region)had a good advancement in pottery production and expanded cultural and artistic relations with the neighbor regions, far reaching lands during the Islamic period (4th - 11th centuries).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Archeological Survey
  • Iranian Baluchistan
  • Pottery
  • Islamic Period
  • typology