بازنگری لایه‌نگاری تپه علی‌کش، دشت دهلران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه رازی

چکیده

علی‌کش یکی از محوطه‌های مهم و شناخته شده‌ی نوسنگی در سراسر خاور نزدیک به‌شمار می‌رود. باوجود این‌که اطلاعات بسیار مهمی را به‌ویژه از حیث شروع یکجانشینی و کشاورزی در مناطق پست جنوب‌غرب ایران در دسترس قرار داده، اما تاریخ استقرار در آن با ابهامات جدی روبه‌رو بوده است. فرانک هول قبلاً هرچند گاهنگاری‌های متغیری را برای بازه‌ی زمانی استقرار در علی‌کش معرفی نموده، اما به‌طور کلی آن‌را دربازه‌ی زمانی 6000-7500 ق.م. قرار داده است. این در‌حالی‌ست که تاریخ‌گذاری‌های جدیدتر توسط ملیندا زدر، یک بازه‌ی بسیار کوتاه پانصد ساله را در نیمه‌ی دوم هزاره‌ی هشتم ق.م. برای تمام فازهای این محوطه پیشنهاد نموده است. بنابراین، نظر به اهمیت بنیادین گاهنگاری در باستان‌شناسی و نیز بازبینی فاصله‌ی زمانی فازهای علی‌کش، یک لایه‌نگاری مجدد در بهار 1396 در این محوطه با هدف بازنگری گاهنگاری آن صورت‌گرفت. نتایج لایه‌نگاری نشان از 18 فاز استقراری به‌صورت متوالی دارد که براساس تاریخ‌گذاری‌های انجام شده در یک بازه‌ی زمانی هزار ساله (6500-7500 ق.م.) شکل‌گرفته‌اند. البته سه وقفه‌ی استقراری نیز بین لایه‌های باسفال و بی‌سفال و هم‌چنین حد فاصل فازهای موسوم به علی‌کش و بزمرده و نیز بین دو زیرفاز بزمرده شناسایی شده است. هر دو فاز بی‌سفال بزمرده و علی‌کش مربوط به نیمه‌ی دوم هزاره‌ی هشتم ق.م. بوده و فاز باسفال محمدجعفر نیمه‌ی اول هزاره‌ی هفتم ق.م. را دربر می‌گیرد. به‌نظر می‌رسد یک وقفه‌ی کوتاه بین دوره‌ی بی‌سفال و باسفال نیز به‌وجود آمده است. این موضوع با ظهور ناگهانی سفال در محوطه نیز مطابقت دارد. به‌هر روی، زمان شروع سفال در محوطه حدود 500 سال به‌عقب برده شده که از این حیث با زمان شروع سفال در مناطق دیگر خاور نزدیک نیز مطابقت دارد. به‌طور کلی، نتایج جدید به‌دست آمده از این لایه‌نگاری گاهنگاری قبلی و مرسوم علی‌کش را بازنگری و اصلاح نموده و از نظر زمان شروع استقرار در مناطق پست نیز اهمیت دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Revisiting Stratigraphy of Ali Kosh, Deh Luran Plain

نویسنده [English]

  • hojat darabi
university
چکیده [English]

 Ali Kosh is known as one of the most important Neolithic sites across the Near East as it has already yielded informative evidence of early sedentary lifestyle and domestication. However, the site’s chronology has been a controversial issue over the last several decades. F. Hole had generally placed it within a long time spanning ca. 7500-6000 B.C. Later dates by M. Zeder indicated much shorter time duration in the second half of the 8th millennium B.C., and believed that the site was under occupation for only 500 years. These chronological challenges along with attaining new evidence of subsistence, paved the way for a new stratigraphy at the site in the spring of 2017. Thus, an area, 3by3 m in size, was initially opened in adjacent to the location of previous excavations areas. This provided us with not only benefiting from a predictive section but also reaching stratigraphic proposes similar to Hole’s ones and to revise his results as much as possible. The trench then reduced to 2.5by 2.5 m down to the virgin soil at 710 cm below the surface. As the result, 18 occupational levels were distinguished in the way that levels 1-5, 6-11 and 12-18 can be placed within the so-called phases of Mohammad Jaffar, Ali Kosh and Bus Mordeh respectively. However, Hole defined these three general phases based on trajectory of subsistence strategies although other technological indications were somewhat given attention. Therefore, they should be regarded as “cultural” phases, not indicators of occupational sequences. However, new stratigraphy showed three gaps as well. Based on the new radiocarbon dates the site was occupied during one thousand years lasting from 7500 to 6500 B.C. Pre-pottery deposits, ie. Bus Mordeh and Ali Kosh phases, are both placed within the second half of the 8th millennium Bc, while upper pottery deposits, i.e. Mohammad Jaffar phase, is wholly dated to the first half of the 7th millennium B.C. This new chronology shows that the pottery was appeared at the site around 7000 B.C., contemporaneously with other regions across the Near East. In general, the new stratigraphy has revised not only sequences of occupation but also the time and duration of the phases previously known from Tapeh Ali Kosh.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ali Kosh
  • Neolithic
  • Stratigraphy
  • Chronology
- پیرانی، بیان و شنبه‌زاده، عبدالمالک، 1389، تپه‌[ی] علی‌کش (بزمرده)، ایلام، انتشارات برگ آذین.
- دارابی، حجت، 1395،‌ «کاوش در تپه مهتاج بهبهان: محوطه‌ای از دوره نوسنگی بی‌سفال در جنوب‌غرب ایران»، در: گزارش‌های پانزدهمین گردهمایی سالانه‌ی باستان‌شناسی ایران 1395، به‌کوشش: حمیده چوبک، تهران، پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، صص: 92-188.
- دارابی، حجت، 1396، «گزارش لایه‌نگاری و گاهنگاری تپه علی‌کش دهلران»، آرشیو پژوهشکده باستان‌شناسی (منتشر نشده).
- هول، فرانک، 1381، باستان‌شناسی غرب ایران، ترجمه‌ی زهرا باستی، تهران، انتشارات سمت.
 
- Alizadeh, A., 2003, “Excavation at the prehistoric Mound of Choga Bonut, Khuzestan, Iran, The University of Chicago, Oriental Institute Publication, vol. 120.
- Azizi Kharanaghi, H., Fazeli Nashli, H. & Nishiaki, Y., 2013, “Tepe Rahmatabad: A Pre-Pottery and Pottery Neolithic Site Fars Province”, In: R. Matthews and H. Fazeli Nashli (eds.), The Neolithisation of Iran, Oxbow Books, BANEA, UK: 108-123.
- Balossi Restelli, F., 2006, The Development of 'Cultural Regions' in the Neolithic of the Near East. The 'Dark Faced Burnished Ware Horizon, BAR International Series 1482, Oxford Press.
- Gautier, j. & Lampre, G., 1905, Fouilles de Moussian. Memoires de la Delegation en Perse VIII: 59-148, ed Jacques de Morgan. Paris: Ernest Leroux.
- Darabi, H., 2012, “Towards Reassessing the Neolithisation Process in Western Iran”, Documenta Praehistorica 38: 103-110.
- Darabi, H., 2015, An Introduction to the Neolithic Revolution in the Central Zagros, BAR International Series 2746, Archaeopress.
- Darabi, H., Bahramiyan, S., Mostafapour, S., Khademi Bami, M., & Yari, A., 2017, “Re-excavation at Tapeh Ali Kosh, Deh Luran Plain, Iran”. Neo-lithics 2/17.
- Darabi, H., Fazeli, H., Naseri, R., Riehl, S. & Young, R., 2013, “The Neolithisation Process in the Seimareh Valley: Excavations at East Chia Sabz, Central Zagros”, In: R.Matthews and H. Fazeli Nashli (eds.), The Neolithisation of Iran, The Formation of New Societies,  Oxbow Books, Oxford, UK: 55-75.
- Darabi, H., Naseri, R., Young, R. & Fazeli, H., 2011, “Absolute Chronology of East Chia Sabz: A Pre-Pottery Neolithic site in Western Iran”, Documenta Praehistorica 38:255-65.
- Hole, F., 1977, Studies in the archaeological history of the Deh Luran Plain: The Excavation of Chogha Sefid, Ann Arbor, Michigan.
- Hole, F., 1994, “Interregional Aspects of the Khuzestan Aceramic – Early Pottery Neolithic Sequence (Synthesis Contribution)”, in: H. G. Gebel and S. K. Kozlowski (eds.), Neolithic Chipped Stone Industries of the Fertile Crescent, Studies in Early Near Eastern Production, Subsistence, and Environment 1, Berlin, ex Oriente: 101- 116.
- Hole, F., 2000, “New Radiocarbon Dates for Ali Kosh, Iran”, Neo-lithics 1/00: 13.
- Hole, F., & Flannery, K. V., 1962, “Excavations at Ali Kosh, Iran”, 1961, Iranica Antiqua 2: 97-154.
- Hole, F., Flannery, K.V. & Neely, J. A., 1969, Prehistory and Human Ecology on the Deh Luran Plain, Memoirs of the Museum of Anthropology, no. 1, Ann Arbor: The University of Michigan Press.
- Kozlowski, S. K. & Aurenche, O., 2005, Territories, Boundaries and Cultures in the Neolithic Near East, BAR International Series 1362, Oxford.
- Matthews, R., Matthews, W. & Mohammadifar, Y., 2013, The Earliest Neolithic of Iran: 2008, Excavations at Tappeh Sheikh-e Abad and Tappeh Jani: Central Zagros Archaeological Project, Oxbow Books, Oxford, UK.
- McDonald, M. M. A., 1979, An examination of mid-Holocene settlement patterns in the Central Zagros region of western Iran, Ph.D. Dissertation, Department of Anthropology, University of Toronto.
- Mortensen, P., 1991, “The Neolithic Period in Central and Western Persia”, In: E. Yarshater (ed.), Encyclopaedia Iranica, Vol. 5, Mazda Publishers, Costa Mesa, California: 276-8.
- Riehl, S., Zeidi, M., & Conard, N., 2013, “Emergence of Agriculture in the Foothills of the Zagros Mountains of Iran”, Science 341: 65-7.
- Sołtysiak. A. & Darabi H., 2017, “Human remains from Ali Kosh, Iran, 2017”, Bioarchaeology of the Near East, 11:76–83 (Short fieldwork report).
- Zeder, M. A., 2008, “Animal Domestication in the Zagros: An Update and Directions for Future Research”, In” E. Vila, L. Goucherin, A. Choyke, and H. Buitenhuis (eds.), Archaeozoology of the Near East VIII, Lyon: Travaux de la Maison de l'Orient et de la Méditerranée (TMO): 243-278.
- Zeder, M. A. & Hesse, B., 2000, “The Initial Domestication of Goats (Capra hircus) in the Zagros Mountains 10,000 Years Ago”, Science 287: 2254-7.