جایگاه تفریح و تفرج در کالبد و حیات شهری اصفهان عباسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری پژوهش هنر، دانشکدۀ علوم نظری و مطالعات عالی هنر، دانشگاه هنر، تهران، ایران.

2 استادیار گروه پژوهش هنر، دانشکدۀ علوم نظری و مطالعات عالی هنر، دانشگاه هنر، تهران، ایران

چکیده

با به حکومت رسیدن «شاه عباس اول» (996-1038ه‍.ق.)، ساختارهای شهر اصفهان در مقام پایتخت سلطنتی (از 1006ه‍.ق. تا پایان سلسلۀ صفویه) تغییر یافت. طرح توسعۀ شهری اصفهان که با برنامه‌ریزی‌های دقیق سلطنتی همراه بود و بر خواست پادشاهان صفوی جهت نمایش قدرت و شکوه به اروپاییان و در رقابت با همسایگانشان تکیه‌داشت، نویدبخش ایده‌ها و مفاهیم جدیدی از شهرسازی عصر مدرن متقدم، ازجمله فراهم‌آوری محورهای تفریحی و تفرجی در کالبد شهر شد. در این‌میان توجه شاهان صفوی به امر تفریح و اوقات فراغت، نیروی محرکۀ‌ اصلی برای حضور مکرر این ایده در شهر و زندگی مردم عصر صفوی شد. بر این‌اساس اصفهان به شهری متمایز تبدیل شد که به‌نظر می‌رسد ایدۀ تفریح و تفرج برای نخستین‌بار به‌صورت جدی در کالبد این شهر وارد شده‌ باشد؛ همین‌امر شهرسازی اصفهان را از شهرسازی قدیم جدا می‌کند. بررسی و تحلیل فضاهای شهری نوین اصفهان در ارتباط با مقولۀ تفریح و تفرج مسأله پژوهش حاضر است. به‌منظور کندوکاو در ساحت شهرسازی، نخست به‌طور مختصر به توصیف تفریحات عمومی در زندگی روزمره و تفریحات درباری در عصر صفوی می‌پردازیم؛ نظام و سازماندهی موجود حول محور این بحث را بررسی و سپس وارد ساحت شهرسازی اصفهان شده و انطباق و سازگاری آن را در محوریت‌بخشی به ایدۀ مذکور می‌آزماییم. به‌کارگیری روش توصیفی-تحلیلی و گردآوری و صورت‌بندی اطلاعات از منابع دست اول عصر صفوی (منابع تاریخ‌نگاری و سفرنامه‌های موجود) و هم‌چنین استفاده از پژوهش‌های معاصر در این باب (چه آن‌هایی که تنها به ایدۀ تفریح در ساحت حیات روزمرۀ عصر صفوی پرداخته‌اند و چه آن‌هایی که در ساحت کالبد شهری این ایده را پی‌گرفته‌اند)، ما را در روند این پژوهش یاری می‌دهند. نتایج حاصل از پژوهش (ترسیم و مستند کردنِ ویژگی‌های کالبدی شهر در رابطه با مقولۀ تفریح و تفرج که به شهرهای مدرن جهان پهلو می‌زند) امکان ترسیم خطی تمایزبخش میان الگوی شهری کهن و نوین در تاریخ شهرسازی ایران و نظر به اصفهان، به مثابه شهری با کالبدی نوین در آستانۀ ورود به جهان مدرن فراهم آورده ‌است.  

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Embodiment of Recreation and Leisure in the Urban Structure of Isfahan in the Safavid Empire (Shah Abbas I)

نویسندگان [English]

  • zeinab lari darabi 1
  • amir maziar 2
1 PhD. Student in Art Studies, Faculty of Theoretical Sciences and Higher art Studies, University of art, Tehran, Iran,
2 Assistant Professor, Department of Art Studies, Faculty of Theoretical Sciences and Higher art Studies, University of Art, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The urban refashioning of Isfahan in the Safavid Empire appeared with the reign of Shah Abbas I. the urban imperial developments provided new ideas and concepts around urbanization of the early modern era, including recreational axes in the urban structure, Embodiment of recreation and leisure in the city and urban life was reinforced by attention of kingship. Also, the physical appearance of the city typified what has been called the early modern urbanity. The main characteristic of this type could be the emergence of promenade axes. This article follows themes related to the recreational notion in shaping this city. In so doing, we achieved insight in a manner in which the structure was conceived. Exploring the meanings attributed to that idea in this era, we trace practices of social-and courtly- life as they shaped urban configurations and were shaped by. So at the first step, we survey the recreational activities and leisure organization of the Safavid Empire in everyday life. Later, we deal with spatial order, urban structure and planning of Isfahan. To decipher this idea, two types of evidence help us and facilitated our understanding of the matter: Some contemporary studies on leisure and entertainment in Safavid era and supposedly in the urban articulation of Isfahan (historical resources and travelogues) and the other hand, main historical resources. By analyzing and tracing the leisure idea in Isfahan as the one that established new urban identity, it is possible to distinct, clearly between the old urbanization and the new in architecture history of Iran. In other words, novel modes of urban conceptualization and planning of Isfahan provided new perceptions in research and study about Isfahan urbanization. According to we can find some features of the early modern urbanity in Isfahan city plan as we can ordinarily see in other modern 18-19th cities in the world.
Keywords: Promenad, Isfahan, The School of Isfahan, Architecture, Urbanization.
Introduction
Phenomenon of leisure and entertainment is not only belong to safavid era but it has been a long time. At any historically period, this phenomenon appeared in different shape. Historically, it seems entertainment in life of the people and the court during the Safavid period is so extensive and important that it has effected urban structures-and mutually been effected- and create a new urban identity. The main problem of this research is how the new recreational system effects the urban structure of Isfahan and creates such a city in which recreation and leisure specially featured from the other periods. The features apparently are less seen in the old urban planning of Iran and are one of the components of the new urban planning of the Safavid period, which is nearly related to the characteristics of modern cities. In fact, this new identity makes urban planning of safavid Isfahan comparable to the designs of new cities in the modern era and shows commonalities in concepts with modern urban planning, which we will address at the end of this article. Now, with such an idea, to achieve the goal, we first briefly list the examples of recreation and entertainment in the daily life of the people of that era, then we describe the recreational functions of Isfahan’s urban elements such as Chaharbagh, bridges, Maydan-i Naqsh-I Jahan.
 
Main Text
In the Safavid period, recreation was not limited to court feasts and royal excursion in the imperial gardens, but during this period it became part of the social life and create a mode of interactions and social participations. According to Ishraqi, we can talk about the existence of a “recreational system” in this period (Ishraqi, 1353: 28). This system had different branches including public ceremonies and exhibitions of the Maydan, equestrian games, coffeehouses and bathes we finally see in the urban structure. It had been represented in three axes of new Isfahan’s urban planning -ordered and conceived by Abbas I- including Chaharbagh and public gardens, bridges and Maydan-i Naqsh-I Jahan.
 Shah Abbas used the idea of Sepah Street -built in Qazvin under Tahmasp- to build the new city of Isfahan and expanded it on a larger scale and in a more general function. The recreational facilities of ChaharBagh like were a special place for pedestrians and riders, green spaces and seating areas, fountains, coffeehouses, teahouses, and different stores, provided a space where people could walk and spend their time regardless of their caste. Almost all European traveler, who visited Isfahan called Chaharbagh “Isfahan’s public green promenade. Allah Verdi Khan Bridge under Abbas I and Khaju Bridge under Abbas II with their special architecture, create an excursion space in urban life alongside the passage. About Maydan, we do not claim that its functions are completely new and there are no examples in the preceding periods. But according to historical narratives, we know that the main purpose of its building, at the first step, probably was to hold imperial ceremonies and entertainment. No matter what the purpose of such building, the activities carried out are a good witness to the fact that this square is a place of entertainment for the people.
 
Discussion
When Shah Abbas I came to power in 1627, he took steps to renew the spatial configuration of the city of Isfahan compatible with the policy of the Safavid dynasty. Therefore, the old city of Isfahan was rebuilt and a new city was built in the west and southwest of the old one and outside the city walls. As Jonabadi says in Rouza-al-Safavieh, the city of Isfahan was divided into two parts, the old city and the new one. In the meantime, the expansion of the city and improvement of its facilities was priority to the Safavid kings, especially Shah Abbas I. Therefore, the beauty and splendor of the city and the comfort of the people in the urban life was results of this perspective which found a strong physically expression in the urban body especially in gardens and Charbagh, bridges and Naqsh-e-Jahan square.
 
Conclusion
The emergence of recreation in the urban structure of Safavid Isfahan was made possible by Chaharbagh Street and new public gardens, bridges, squares along with coffeehouses, pubs, shops, baths and etc. Of course, mutually, design and urban elements were also effective in increasing and promoting the idea of recreation. In this study, we sought to expand the domain of the word “recreational system” and showed that it is possible to include thoughtful urban designs in this organized system. Thus, the idea of recreation evolves in the tangible realm (urban structure) and in the intangible one (the daily life). Based on all the above, we can now say that this new idea has not been like this before the Safavid era, or at least we can say that Isfahan is one of the first examples in this sense. This makes the city look like a new city in the modern world, so it allows us to draw a line between old and new urban planning in Iran and realize that we are facing a kind of urban modernization here. Now, with such an analytical approach, we are able to study the urban planning of Isfahan once again, considering the new components.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Promenad
  • Isfahan
  • The School of Isfahan
  • Architecture
  • Urbanization
- آژند، یعقوب، 1385، نمایش در دورۀ صفوی. تهران: فرهنگستان هنر.
- اشراقی، احسان، 1353، «اشاره‌ای به تفریحات و نظام تفریحی دوران صفویه».  هنر و مردم، 140 و 141: 28 - 35.
- افوشته‌ای‌نظنزی، محمودبن‌هدایت‌الله، 1373، نقاوة‌الآثار فی‌الذکرالاخیار. به‌کوشش: احسان‌ اشراقی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- آقابزرگ، نرگس؛ متدین، حشمت‌الله، 1394، «خاستگاه نظری میدان نقش‌جهان». باغ‌نظر، 33: 23-40.
- اولئاریوس، آدام، 1385، سفرنامۀ آدام اولئاریوس: ایران عصرصفوی از نگاه یک آلمانی. ترجمۀ احمد بهپور، تهران: ابتکارنو.
- بابایی، سوسن، 1398، اصفهان و کاخ‌هایش: کشورداری، تشیع و معماری بزم در آغاز دوران ایران مدرن. ترجمۀ مصطفی امیری، تهران: فرهنگ جاوید.
- بانی‌مسعود، امیر، 1386، مطالعات تاریخی مربوط به خیابان سپه. دفتر مرمتی عمارت خورشید.
- برمن، مارشال، 1392، تجربه مدرنیته. ترجمۀ مراد فرهادپور، تهران: انتشارت طرح نو.
- بلانت، ویلفرد، 1384، اصفهان مروارید ایران. ترجمۀ محمدعلی موسوی فریدنی، به‌کوشش: محمد احمدی‌نژاد، تهران: نشرخاک.
- تاورنیه، ژان‌باتیست، 1382، سفرنامه تاورنیه. ترجمۀ حمید ارباب‌شیرانی، تهران: انتشارات نیلوفر.
- تحویلدار اصفهانی، میرزا حسین بن محمد ابراهیم، ۱۳۴۲، جغرافیای اصفهان. به‌کوشش: منوچهر ستوده، تهران: انتشارات مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات اجتماعی.
- جعفرپورناصر، ساناز، 1396، «سازمان فضایی شهر تبریز در دورۀ ترکمانان و تأثیر آن بر نظام ارتباطی میان مرکز شهر قدیم با مرکز حکومتی جدید در پایتخت‌های صفویان». فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی، 4: 65 -80.
- جنابدی، میرزابیگ، 1378، روضة‌الصفویه. به‌کوشش: غلامرضا طباطبایی‌مجد، تهران: انتشارات ادبی و تاریخی موقوفات محمود افشاریزدی.
- دلاواله، پیترو، 1381، سفرنامۀ پیترو دلاواله. ترجمۀ شجاع‌الدین شفا، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- رشیدنجفی، عطیه، 1388، حمام‌های تاریخی تبریز. تبریز: انتشارات فن‌آذر.
- روزنامۀ اعتماد، شمارۀ ۳۸۴۸، شنبه ۱۷ تیر ۱۳۹۶، گفتگو با پروفسور «رودی متی»، «ایران یک پارادوکس بزرگ است».
- سانسون، 1346، سفرنامۀ سانسون: وضع کشورشاهنشاهی ایران در زمان شاه سلیمان صفوی. ترجمۀ تقی تفضلی، تهران: ابن‌سینا.
- شاردن، ژان، 1379، سفرنامۀ شاردن (قسمت اصفهان). ترجمۀ حسین عریضی، به‌کوشش: مرتضی تیموری، اصفهان: نشر گل‌ها.
- شهیدی‌مارنانی، نازنین، 1395، «باغ سعادت‌آباد اصفهان در آینه مثنوی گلزار سعادت». فصلنامۀ مطالعات معماری ایران، 9: 67 - 84.
- عالمی، مهوش، ۱۳۸۷، «باغ‌های شاهی صفوی (صحنه‌ای برای نمایش مراسم سلطنتی و حقانیت سیاسی)». ترجمۀ حمیدرضا جیحانی و مریم رضایی‌پور،  گلستان هنر، ۱۲: ۴۷-۶۸.
- فلاندن، اوژن، 1356، سفرنامۀ اوژن فلاندن به ایران. ترجمۀ حسین نورصادقی، انتشارات اشراقی.
- فلامکی، محمدمنصور، 1389، گستره‌های معماری. تهران: نشر فضا.
- فلسفی، نصرالله، 1347، زندگانی شاه‌عباس. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- فیگوئروا، دن گارسیا دسیلوا، 1363، سفرنامۀ دن گارسیا دسیلوا فیگوئروا سفیر اسپانیا در دربار شاه‌عباس‌اول. ترجمۀ غلامرضا سمیعی، تهران: نشرنو.
- کمپفر، انگلبرت، 1363، سفرنامۀ کمپفر. ترجمۀ کیکاووس جهانداری، تهران: انتشارات خوارزمی.
- مامفورد، لوئیز، 1385، فرهنگ شهرها. ترجمۀ عارف اقوامی، تهران: وزارت مسکن و شهرسازی.
- متینی، جلال، 1361، «خیابان». ادبیات و زبان‌ها، ایران‌نامه، 1: 57 -99.
- مته، رودی، ۱۳۹۸، تفریحات ایرانیان (مسکرات و مخدرات از صفویه تا قاجاریه). ترجمۀ مانی صالحی‌علامه، تهران: نامک.
- مروج‌تربتی، خاطره؛ و پورنادری، حسین، 1392، «بررسی تداوم سنت‌های مؤثر در شکل‌گیری پل خواجو براساس مطالعه تطبیقی پل‌های تاریخی شهر اصفهان».  باغ‌نظر، 27: 61 - 70.
- منجم‌یزدی، ملاجلال‌الدین، 1366، تاریخ عباسی: شامل وقایع دربار شاه‌عباس. به‌کوشش: سیف‌الله وحیدنیا، انتشارات وحید.
- منشی، اسکندربیگ، 1390، تاریخ عالم‌آرای عباسی. به‌کوشش: فرید ‌مرادی، تهران: انتشارات نگاه.
- همایی‌شیرازی اصفهانی، جلال‌الدین، ۱۳۹۵، تاریخ اصفهان (حوادث و وقایع و حکام و سلاطین اصفهان). به‌کوشش: ماهدخت بانوهمایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- همایی‌شیرازی اصفهانی، جلال‌الدین، ۱۳۹۸، تاریخ اصفهان (جغرافیای اصفهان). به‌کوشش: ماهدخت بانوهمایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- هنرفر، لطف‌الله، 1354، «باغ هزارجریب و کوه صفه (بهشت شاه‌عباس)».  هنرومردم، 157: 73 - 94.
- سایت مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه. قدیری، حسین، ۱۳۹۵، «تفریح در اسلام».
- https://www.andisheqom.com/fa/article/view/10241/
- سایت راسخون، ۱۳۹۲، «انواع تفریح در منابع اسلامی».
- https://rasekhoon.net/article/show/732574/
- Afoushteh-e-Natanzi, M. H., 1994, Naqavat-o-al-asar fi zekr-I al-akhyiar. by: Ehsan Eshraghi, Tehran: Scientific and Cultural Publications.
- Aghabzorg, N. & Matin, H., 2015, “Theoretical Origin of Naqsh-i Jahan Square”. Baqe Nazar, 33: 23-40.
- Azhand, Y., 2006, Theatre and Popular Entertainment in Safavid Period. Tehran: Academy of Arts publications.
- Babaei, S., 1398, Isfahan and its palaces: statecrafts, Shi'ism and Architecture of Conviviality in Early Modern Iran. Translated by: Mostafa Amiri, Tehran: Farhang-i Javid Publications.
- Babaie, S. & Kafescioglu, C., 2017, “Istanbul, Isfahan, and Delhi: Imperial Designs and Urban Experiences in the Early Modern Era”. in: A companion to Islamic art and architecture: 846-872.
- Bani Massoud, A., 2007, Historical studies on Sepah Street. The restoration office of Khorshid Mansion.
- Berman, M., 2013, The Experience of Modernity. Translated by: Morad Farhadpour, Tehran: Tarh-i no Publications.
- Blunt, W., 2005, Isfahan: Pearl of Persia. Translated by: Mohammad Ali Mousavi Faridani, by Mohammad Ahmadinejad, Tehran: khak Publications.
- Chardin, J., 2000, Chardin's travelogue (Isfahan section). Translated by: Hossein Arizi & Morteza Teymouri, Isfahan: Golha publications.
- Della Valle, P., 2002, Travelogue of Pietro Della valle. Translated by: Shoja-u-al-Din Shafa, Tehran: Scientific and Cultural Publications.
- Figueroa, D. G. S., 1984, Travelogue of Don Garcia de Silva Figueroa, Spanish Ambassador to the Court of Shah Abbas I. Translated by: Gholamreza Samiei, Tehran: Nashr-Ii no.
- Flamaki, M. M., 2010, Architectural Spaces. Tehran: Space publications.
- Flandin, E., 1977, Eugene Flandin's travelogue to Iran. Translated by: Hossein Noursadeghi, Ishraqi Publications.
- Haneda, M., 1996, “The Character of Urbanization of Isfahan in the Later Safavid Period”. in: Safavid Persia, Edited by: Charles Melville: 369-387.
- Honarfar, L., 1975, “The Garden of a Thousand acre and Sofeh Mountain (Paradise of Shah Abbas)”. Art and Culture, 157: 73-94.
- Ishraqi, E., 1353, “A reference to the entertainment and recreational system of the Safavid era”. People and Art, 140 & 141: 28-35.
- Jafarpour Nasser, S., 2017, “Spatial Organization of Tabriz in the Turkmen Period and Its Impact on the Communicational System between the Old City Center and the New Governmental Center in the Safavid Capitals”. Islamic Urban and architectural Culture, 4: 65-80.
- Jonabodi, M., 1999, Rozeh Al-Safaviyeh. by: Gholam Reza Tabatabai Majd, Tehran: Literary and Historical Publications of Mahmoud Afsharizizi Endowments.
- Kaempfer, E., 1984, Kaempfer's Travelogue. Translated by: Kikavous Jahandari, Tehran: Kharazmi Publications.
- Mamford, L., 2006, Culture of Cities. Translated by: Aref Aqvami, Tehran: Ministry of Housing and Urban Development publications.
- Matini, J., 1982, “Street”. Iran name, 1: 57-99.
- Monjem Yazdi, M. J., 1987, Abbasi History: Including the events of the court of Shah Abbas. by: The efforts of Saifullah Vahidnia, Vahid Publications.
- Monshi, I., 2011, Alam Ara-i Abbasi. by: Farid Moradi, Tehran: Negah Publications.
- Morravej Torbati, Kh.; Pournadari, H., 2013, “Study of the Continuation of Effective Traditions in the Formation of Khaju Bridge Based on a Comparative Study of the Historical Bridges of Isfahan”. Baqe Nazar, 27: 61-70.
- Olearius, A., 2006, Travelogue of Adam Olearius: Iran of Safavid period from the Perspective of a German. Translated by: Ahmad Behpour, Tehran: Ebtekar-i no.
- Phalsaphi, N., 1347, Life of Shah Abbas. Tehran: Tehran University Press.
- Rashid Najafi, A., 2009, Historical Bathes of Tabriz. Tabriz: Fan-i Azar Publications
- Sanson, 1346, Sanson's travelogue: State of the Kingdom of Persia during Shah Suleiman the Safavid king. Translated by: Taghi Tafazoli, Tehran: Ibn Sina publications.
- Shahidi-Marnanani, N., 2016, “Isfahan's sa'adat abad Garden in the Mirror of Masnavi-i Golzar-i Sa'adat”. Iranian Architectural Studies periodical, 9: 67-84.
- Tavernier, J.-B., 2003, Travelogue of Tavernier. Translated by: Hamid Arbabashirani, Tehran: Niloufar Publications.