بررسی فضای طنبی درخانه های آل مظفریزد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد مرمت و احیاء بناهای تاریخی، دانشکدۀ هنرومعماری دانشگاه آزاد تهران مرکز، تهران، ایران

2 استاد گروه مرمت، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

3 استاد گروه معماری، دانشکدۀ هنرومعماری، دانشگاه یزد، یزد، ایران.

چکیده

طنبی، یکی از فضاهای مورداستفاده در معماری ایرانی است که در بناهای آل‌مظفر، در: خانه‌ها، مدارس، مساجد، خانقاه‌‌‌ها و مزارها به‌کار می‌رفته است. طنبی، یکی از اجزای اصلی و مهم ساختمان در این دورۀ تاریخی بوده؛ به‌طوری‌که این فضا به‌صورت مکرر در متون تاریخی ذکرشده است. هدف این پژوهش، ردیابی کیفیت فضایی طنبی در معماری خانه‌های آل‌مظفر یزد است. در این بررسی، قدیمی‌ترین خانه‌های که تاکنون مورد ثبت و شناسایی قرار گرفته‌اند مورد استناد قرار گرفته است. با توجه به کمبود نمونۀ مطالعاتی در جاهای دیگر ایران و تعدد اشارات به خانه در متون تاریخی یزد و عدم وجود پژوهشی در ارتباط با طنبی، این پژوهش به اهمیت و جایگاه طنبی در معماری دورۀ آل‌مظفر پرداخته است. در این پژوهش پس از مطالعات کتابخانه‌ای که شامل شناخت خانه‌های دورۀ آل‌مظفر در متون تاریخی و شناخت فضای طنبی در دیگر ساختمان‌ها بوده، مطالعات میدانی صورت گرفته است. این پژوهش سعی‌بر آن دارد تا با ترکیبی از روش‌های تحلیلی-تاریخی و پژوهش نمونه‌ها و با تکیه‌بر مطالعات کتابخانه‌ای-اسنادی، به شناخت معماری مسکونی در دورۀ آل‌مظفر پرداخته و چگونگی معماری طنبی خانه‌های این دوره را مورد بررسی و تحلیل قرار دهد. این پژوهش به‌دنبال آن است که بداند طنبی خانه‌های آل‌مظفر دارای چه ویژگی‌هایی هستند و چگونه می‌توان آن‌ها را دسته‌بندی نمود؟ نتایج پژوهش نشان می‌دهد در بررسی متون تاریخی یزد به سه گونۀ فضای طنبی اشاره شده است؛ گونۀ اول که در خانه‌های آل‌مظفر موجود هم رؤیت می‌شود، اتاق انتهای صفۀ جنوبی هست که در بعضی نمونه‌ها با آرایه‌های فراوان تزئین شده است. گونۀ دوم به‌صورت اتاقی برروی درگاه ورودی باغ‌ها بوده؛ و گونۀ سوم به‌صورت عمارتی درون باغ‌ها به‌کار می‌رفته است. طنبی، تجربۀ فضا‌سازی معمار ایرانی درون خانه‌های چهارصفه در جهت تثبیت مفهوم شاه‌نشین هست. طنبی در خانه‌ها براساس نیازهای ساختاری، کارکردی پدید آمده است و تأثیر کارکردی خود را برای همیشه در خانه‌ها باقی گذاشته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Research of Tanabi (Wind Guard Space) in Yazd Muzaffaris (Ilkhanate) Houses

نویسندگان [English]

  • davood emami meybodi 1
  • Farhad Tehrani 2
  • Mohammad reza Oliae 3
1 Graduate of Restoration of Cultural and Historical Fabric, Faculty of Art and Architecture, Central Tehran, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 Professor of Restoration Department, Faculty of Architecture and Urban Planning, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.
3 Professor of Architecture Department, Faculty of Arts and Architecture, Yazd University, Yazd, Iran.
چکیده [English]

At the time of Muzaffarids (Ilkhanate), since this area of Iran (Yazd) which was a considerable part of the country, was spared from the deliberate destruction of Mongol people. It can be expected that there have been continuous construction activities in this area since the Seljuk period. Especially according to the specific political field, under the influence of Muzaffaris rulers, a special local style called Muzaffaris style or due to opinion of Donald Wilber, “Yazd School” can be identified and introduced in this field. Among these, the distinctive works of architecture, mosques, monasteries, houses, aqueducts, gardens and historical neighborhoods of Yazd and Meybod, belonging to the same era are of special importance for defining, explaining and interpreting its subject and place urban planning. This research seeks to know the characteristics of Al-Muzaffar tanabi houses and whether they can be classified, as well as the reasons for their emergence? The purpose of this article is to determine the quality of Tanabi in the architecture of Muzaffaris houses in Yazd. In this study, the oldest houses that have been registered and identified so far have been cited along with historical texts. Considering not being enough sample studies in other parts of Iran and the number of historical references to the houses in historical texts and no research in this fields, the importance and position of the Tanabi in architecture of Muzaffaris era has been discussed. In this article, after library studies, which include recognizing Muzaffaris houses in historical texts and Tanabi in other buildings, field studies have been done. In this research tries to recognize the residential architecture in Muzaffaris era by combining interpretive- historical methods and research of examples and relying on library- documentary studies and also to study and analyze the Tanabi. The results show that the Tanabi is seen frequently and in different forms in the historical texts of Ilkhanate Timurid era. Researches show that in the study of historical texts of Yazd, three types of Tanabi have been mentioned. In the houses of Muzaffaris era, Tanabi is a luxurious room at the end of the south porch, which is some examples is decorated with many arraysThe second type was used as a room at the entrance of the gardens and the third type was used as a mansion inside the gardens.Tanabi was one of the first experiences of Iranian architectural spacing inside four-story houses, which is aimed at establishing the concept of a royal residence in the houses.
Keywords: Tanabi (Wind Guard Space), Al-Muzaffar, Architectural, Porch, Courtyard.
Introduction
From the beginning of the 5th Hijri century until the Al-Muzaffar dynasty, there has been a kind of continuity in the social and economic activities of Yazd, so that it has faced less social vicissitudes and as a result has provided a peaceful environment for urban activities. During this period, there has been prosperity in construction based on the available evidences of local texts. In the historical texts of Yazd, the space of Tanabi is used for houses, gardens, schools, monastery, mosques and mausoleum with different functions. Using Tanabi is not limited to the buildings of Yazd, but this space can be seen in most of the buildings of this period, it can refer to “Rab’e Rashidi Vaqfnameh” which introduces Tanabi as one of three spaces of the monastery. In the dictionary, “Tanabi” has the following meanings: a porch (Iwan) that is inside a large porch, also a large room and the exedra. Tanabi, from the lexical point of view has at least two functional concepts hidden within it. The first concept is tentage spaces that were built with ropes and beams. The second one that is inside Tanabi is prolixity, means to continue and detail, which is also used in the word Tanabi. The prolixity is so important that some consider it the basis of eloquence and they have interpreted the eloquence as aphorism. In the Tanabi building, this concept is found in the form of constructing the building more stretched and expanding as well as detailing the space with decorations. Research in historical texts leads us to an exedra space in architecture, which is called Tanabi. In these texts, the space behind the main porch of the house and the luxurious room above Sabat, the entrance of the garden, as well as the building in the middle of the garden are called Tanabi, It was also determined, matching historical texts with available examples, some of the decorative features of the Tanabi mentioned in the texts can be seen in many houses now. These ornaments include vaulting of Tanabi ceiling, Tanabi figuring, carrelage, incornishing and plaster decoration. In this research tries to recognize the residential architecture in Muzaffaris era by combining interpretive- historical methods and research of examples and relying on library- documentary studies and also to study and analyze the Tanabi.
 
Identified Traces
The simplicity and primitiveness of the Tanabi in Al- Muzaffar houses is the reason for their common characteristics and they differed only in the amount of decoration. Tanabi can be mentioned as one of the architectural experiences of residence at that time in creating space, as this space is used in Zoroastrian four-podium houses in this way. A transformation occurs in the plan of four-podium houses by creating a Tanabi space. The same spatial value in four- podium houses smoothes the construction of the Tanabi, and since this construction is accompanied by decoration and ornament; therefore, it is placed behind a high porch. Strengthening the linear structure of the house by construction of Tanabi and placing a heavy spatial weight at its end will expand the plan in line with the previous one. Making a Tanabi at the end of the porch is also for more energy efficiency. Creating a small room of Tanabi behind the porch that directs the cool breeze down like a box against the wind, causes the air to be drown into it through the door or Tanabi hole and creates a pleasant atmosphere. The architect helps its spatial circulation in two ways by sucking the wind of the porch into the Tanabi: first by planning a door or hole at the end of the Tanabi and the other by connecting the Tanabi with the rooms on both sides of the porch and creating air circulation. Therefore, one of the reasons for using Tanabi is the need for a favorable space and sometimes creating an aristocratic atmosphere. Of course, solving the structural problems of the porch and creating movement and rotation in the spaces around the porch has also been effective in its construction
 
Conclusion
Researches show that in the study of historical texts of Yazd, three types of Tanabi have been mentioned. In the houses of Muzaffaris era, Tanabi is a luxurious room at the end of the south porch, which is some examples is decorated with many arraysThe second type was used as a room at the entrance of the gardens and the third type was used as a mansion inside the gardens.It was determined, after comparative studies between available examples, that in houses of Yazd during Al-Muzaffar era, the Tanabi was usually the most valuable space and the sitting place in houses, this space is located at the end of the linear axis of house and usually behind the main porch, and the porch protects the Tanabi like a shield. In these houses, Tanabi was made in the form of a room behind the south Soffe. Along with its stretched and long podium in front of it, this Tanabi is considered one of the main factors of Al- Muzaffar house. These two spaces were located in shadow environment and there was a small yard in front of them. In many houses of Al-Muzaffar era in Yazd district, this pattern can be seen.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tanabi (Wind Guard Space)
  • Al-Muzaffar
  • Architectural
  • Porch
  • Courtyard
- اسدی‌چیمه، نغمه؛ ملک، نیلوفر؛ و جیحانی، حمیدرضا، 1399، «بازخوانی بنای موسوم به شربت‌خانۀ افوشته براساس وقف‌نامۀ موقوفات سیدواقف». مجلۀ صفه، 30 (91): 91-108.
- اصفهانی‌پور، فائزه؛ و خادم‌زاده، محمدحسن، 1393، «واکاوی تحولات آرایه‌های داخلی گنبد در شیوۀ یزد و تأثیرات آن بر سایر بناها در ایران». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 4 (7): 211-193.
- افشار، ایرج، 1354، یادگارهای یزد. تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
- پیرنیا، محمدکریم، 1380، آشنایی با معماری اسلامی ایران. تدوین: غلامحسین معماریان، تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران، چاپ پنجم.
- جانب‌اللهی، سعید، 1391، چهل گفتار درمردم شناسی میبد. تهران: انتشارات روشنان.
- جعفری، جعفربن حسن جعفری، 1343، تاریخ یزد. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- خادم‌زاده، محمدحسن، 1387، معماری دورۀ آل‌مظفر یزد. تهران: نشر همپا، با مشارکت سازمان‌میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی‌ و گردشگری استان یزد.
- ذاکرعاملی، لیلا؛ ابویی، رضا؛ و مظفر، فرهنگ، 1391، «پیدایش بادگیر در خانه‌های دشت یزد-اردکان». مجلۀ مرمت و معماری ایران مرمت آثار و بافت‌های تاریخی فرهنگی، 2: 28 -15.
- ذاکرعاملی، لیلا، و اسفنجاری‌کناری، عیسی، 1385، «خانه‌های مظفری میبد». در: میبد شهری که هست، به‌کوشش: عیسی اسفنجاری‌کناری، اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری؛ پایگاه پژوهشی میراث‌فرهنگی شهر تاریخی میبد: 157-208.
- ذاکرعاملی، لیلا؛ و اسفنجاری‌کناری، عیسی، 1387، «معماری خانه‌های صفوی میبد». مجموعه مقالات معماری و شهرسازی گردهمایی مکتب اصفهان، نشر فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران: 69-122
- ذاکرعاملی، لیلا؛ و جبل‌عاملی، عبدالله، 1392، «بررسی سیر تحول ایوان در خانه‌های سنتی دشت یزد-اردکان از دورۀ مظفری تا قاجار». نشریۀ صفه، 23 (62): 103-118.
- ریاحی، محمدامین، 1395، گلگشت در شعر و اندیشۀ حافظ. انتشارات علمی، چاپ دوم .
- سلطان‌زاده، حسین، 1390، «نقش جغرافیا در شکل‌گیری انواع حیاط در خانه‌های سنتی ایران». مجلۀ پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 75: 69-86.
- سعیدنیا، احمد، 1381، «پژوهشی در ربع‌رشیدی». مجلۀ هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، 11: 29-40.
- قزلباش، محمدرضا؛ و ابوالضیاء، فرهاد، 1364، الفبای‌کالبد‌خانه سنتی یزد. تهران: نشر وزارت برنامه و بودجه، معاونت فنی، دفتر تحقیقات و معیارهای فنی.
- قیومی‌بیدهندی، مهرداد؛ و بهشتی، سیدمحمد، 1388، فرهنگ‌نامه معماری ایران در مراجع فارسی. اصطلاحات و مفاهیم، ج. 1، فرهنگستان هنر.
- کاتب، احمد بن حسین بن علی، 1345، تاریخ جدید یزد. تهران: انتشارات فرهنگ ایران زمین .
- کتبی، محمود، 1335، تاریخ آل‌مظفر. به تصحیح: عبدالحسین نوایی، تهران: انتشارات ابن‌سینا.
- کریمی، امیرحسین، 1385، «نقش‌برجسته‌های گلی، گونه‌ای خاص از تزئینات معماری میبد». در: میبد شهری که هست، به‌کوشش: عیسی اسفنجاری‌کناری،  اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری؛ پایگاه پژوهشی میراث‌فرهنگی شهر تاریخی میبد: 211-238
- مقدم، امیر، 1346، «زبان وادب فارسی». نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، 84: 529.
- مستوفی‌بافقی، محمد، 1385، جامع مفیدی. تهران: انتشارات اسدی، چاپ دوم.
- میرحسینی، محمدحسن، 1372، «یزد از ظهور تا سقوط آل‌مظفر». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد رشتۀ تاریخ، دانشگاه تهران: دانشکدۀ ادبیات (منتشرنشده).
- میردهقان‌اشکذری، سیدفضل الله؛ زارعی، محمدابراهیم؛ و خادم‌زاده، محمدحسن، 1395، «تزئینات معماری مسکونی دورۀ آل‌مظفر در منطقۀ یزد و جایگاه آن‌ها در خانه‌های این دوره». مجلۀ مطالعات معماری ایران، 5 (9): 101-122.
- میردهقان‌اشکذری، سیدفضل‌الله؛ و زارعی، محمدابراهیم، 1398، «بررسی تعامل اصول معماری مسکونی دوره‌های آل‌مظفر و قاجار شهر یزد از منظر جهت‌گیری با انرژی خورشیدی». مجلۀ معماری و شهرسازی آرمانشهر، 27: 87-98.
- میردهقان‌اشکذری، سیدفضل‌الله؛ و زارعی، محمدابراهیم، 1395، «نقش الگوی حیاط مرکزی در تعدیل شرایط سخت اقلیم گرم و خشک منطقۀ یزد». فصلنامۀ مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 23: 5-18.
- ویلبر، دونالد، 1393، معماری اسلامی ایران در دورۀ ایلخانی. ترجمۀ عبدالله فریار، تهران: نشر علمی و فرهنگی.
- ویلبر، دونالد؛ و گلمبگ، لیزا، 1374، معماری تیموری ایران و توران. ترجمۀ کرامت‌الله افسر و محمدیوسف کیانی، تهران: سازمان میراث‌فرهنگی کشور، چاپ اول .
- همایی، جلال‌الدین، 1368، فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: نشر هما، چاپ ششم.
- همدانی، رشیدالدین فضل الله، 1356، وقف‌نامۀ ربع‌رشیدی، به‌کوشش: ایرج افشار و مجتبی مینوی، تهران: انجمن آثار ملی.
 
- Afshar, I., 1975, Yadegarha-i Yazd. Tehran: Anjuman –i Athar-i melli Publication.
- Asadi Chimeh, N.; Malek, N. & Jayhani, H., 2019, “Recognition of a Monument Called Sharbatkhāneh in Afushteh, based on the Deed of ‎Endowment of Seyyed-i Waqif’s Properties”. Safa Magazine, 30 (91): 91-108.
- Esfahanipour, F. & Khademzadeh, M. H., 2014, “The Analysis of Changes in the Interior Design of Domes in Yazd Style and Its Effects on Other Buildings in Iran”. Archaeological Research in Iran, 4 (7): 211-193.
- Ghezelbash, M. R. & Abolzia, F., 1985, The Alphabet of the Traditional Body of Yazd. Ministry of Planning and Budget, Technical Deputy, Office of Research and Technical Standards, Tehran.
- Hamedani, R. F., 1975, Endowment letter of Rashidi quarter. by: Iraj Afshar and Mojtaba Minavi, Tehran: Anjuman –i Athar-i melli Publication.
- Homayi, J., 1989, Rhetoric and literary arts. Tehran: Homa publishing house, 6th edition.
- Jaafari, J. H., 1964, Tarikh i Yazd. Tehran: Book Translation and Publishing Company.
- Jabal Ameli, A. & Zaker Ameli, L., 2013, “The evolution of Eivan in traditional houses of Yazd-Ardakan plain from Mozaffari to Qajar period”. Sofeh Magazine, 23, 62: 103-118.
- Janbollahi, S., 2006, Forty speeches in anthropology. Second and third books, economic anthropology. Tehran: Roshanan Publications.
- Karimi, A. H., 2006, “Clay reliefs are a special kind of architectural decoration”. In: Meybod, the city that Exists, by the efforts: Eisa Esfanjari, Cultural Heritage and Tourism Organization; Meybod Cultural Heritage Research Center: 211-238
- Kateb, A. H., 1965, Tarikh-i jadid-i Yazd. Tehran: Farhang Iran Zamin Publications.
- Katebi, M., 1955, History of Al-Muzaffar. Edited by: Abdolhossein Navai, Tehran: Ibn Sina Publications.
- Khademzadeh, M. H., 2008, Architecture of Al-Muzaffar period of Yazd. Tehran: Hampa Publishing, with the participation of the Cultural Heritage, Industries Organization Handicrafts and tourism of Yazd province.
- Mir Hosseini, M. H., 1992, “Yazd Zohort-e-Soqoot Al-Mozaffar”. Master Thesis, University of Tehran, Faculty of Literature.
- Mirdeghan Ashkazari, F. & Zarei, M. E. 2016. “The role of the central courtyard model in moderating the harsh conditions of hot and dry climate in Yazd region”. Quarterly Journal of Islamic Iranian Studies, 23: 5-18.
- Mirdeghan Ashkazari, F. & Zarei, M. E., 2018, “Study of the interaction of the principles of residential architecture of the Muzaffar and Qajar periods of Yazd city from the perspective of orientation with solar energy”. Armanshahr Journal of Architecture and Urbanism, 27: 87-98.
- Mirdeghan Ashkazari, F.; Zarei, M. E. & Khademzadeh, M. H., 2016, “Residential architectural decorations of Al-Muzaffar period in Yazd region and their place in the houses of this period”. Iranian Journal of Architectural Studies, 5 (9): 101-122.
- Moghadam, A, 1967, “Persian Language and Literature”. Faculty of Literature and Human Sciences, Tabriz University Journal, 84: 529.
- Mostofi Bafghi, M., 2015, Jame Mofidi. Tehran: Asadi Publications, second edition.
- Pirnia, M. K., 2001, Introduction to Islamic Architecture of Iran. Edited by: Gholam Hossein Memarian, Tehran: Iran University of Science and Technology Press, Fifth Edition.
- Qayyoomi Bidhendi, M. & Beheshti, S. M., 2008, Dictionary of Iranian Architecture in Persian References, Terms and Concepts. Vol. 1, Farhangistan Art.
- Riahi, M. A., 2015, Golgasht in Hafez’s Poetry and Thought. Scientific Publications, Second edition.
- Saeednia, A., 2013, “Research on Rabe Rashidi”. Honar-ha-ye- ziba Magazine, 11: 29-40.
- Soltanzadeh, H., 2011, “The Role of Geography in the Formation of Yards in Traditional Iranian Homes”. Journal of Human Geography Research, 75: 69-86.
- Wilber, D., 2014: Islamic architecture of Iran in the patriarchal period. Translation: Abdullah Faryar, Tehran: Scientific and cultural publication.
- Wilbur, D. & Golmbeg, L., 1994, Timurid architecture of Iran and Turan. Translated by: Keramatullah Afsar and Mohammad Yousef Kiani, Tehran: Cultural Heritage Organization, First Edition.
- Zaker Ameli, L. & Esfanjari Kenari, E., 2008, “The Architecture of Safavid Houses Meybod”. Collection of Architecture and Urban Planning Articles of Isfahan School Conference. Published by: the Academy of Arts of the Islamic Republic of Iran.
- Zaker Ameli, L.; Abouei, R. &, Mozaffar, F., 2012, “The emergence of Badgir in the houses of the Yazd-Ardakan plain”. Iranian Journal of Restoration and Architecture Restoration of historical cultural works and textures, 2: 15-28.
- Zakir Ameli, L. & Esfanjari Kenari, E., 2006, “Mozaffari houses. In Meybod”. The city that Exists, by: The efforts of Eisa Sponge Sponge, Cultural Heritage and Tourism Organization, Meybod Cultural Heritage Research Center: 157-208.